Postanowienie z dnia 25 października 2000 r.
III SW 54/00

Niezapewnienie możliwości głosowania osobom niepełnosprawnym,
które przybyły do lokalu wyborczego, narusza art. 2 ustawy z dnia 27 września
1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 47, poz. 544).


Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 października 2000 r. sprawy z pro-
testu Tadeusza Z. przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
z udziałem uczestników postępowania: 1) Okręgowej Komisji Wyborczej [...] z siedzi-
bą w W., 2) Prokuratora Generalnego, 3) przedstawiciela Państwowej Komisji Wy-
borczej.

p o s t a n o w i ł:

wydać opinię, że zarzut protestu jest zasadny, lecz naruszenie przepisów
ustawy nie miało wpływu na wynik wyborów.

U z a s a d n i e n i e

Ksiądz Tadeusz Z. w dniu 12 października 2000 r. złożył do Sądu Najwyższe-
go protest wyborczy wobec sytuacji, która miała miejsce w dniu 8 października 2000
r. w lokalu wyborczym w Ambasadzie Polskiej w Rzymie. Protest złożył w imieniu
własnym oraz 150 - osobowej pielgrzymki osób niepełnosprawnych. Przedstawił
następujące zarzuty:
1. Lokal wyborczy był niedostosowany dla osób niepełnosprawnych, znajdo-
wał się na pierwszym piętrze i prowadziły do niego wąskie, zewnętrzne schody.
Spowodowało to, iż 4 osoby na wózkach inwalidzkich oraz ich opiekunowie nie mogli
dostać się do lokalu, nie wzięli udziału w głosowaniu, choć byli na listach wybor-
czych.
2. Pozostali niepełnosprawni stali przez 2 - 3 godziny w kolejce przed lokalem,
gdzie nie było ani toalety, ani miejsc siedzących, w wyniku czego 30 osób musiało
zrezygnować z głosowania, choć byli na listach wyborczych.
3. W całym lokalu panował potworny bałagan organizacyjny, a członkowie
komisji wyborczej nie panowali nad sytuacją.
4. Pan Konsul, który nie podał swojego nazwiska, wprowadził w błąd 12 osób
niepełnosprawnych oraz ich opiekunów poprzez podanie informacji, iż osoby, które
są na liście wyborczej, w celu wzięcia udziału w głosowaniu muszą przedstawić do-
datkowo zaświadczenie z okręgu wyborczego z Polski. Po 30 minutach Konsul wyja-
śnił, iż podana przez niego informacja jest nieprawdziwa, jednak w wyniku tej sytuacji
wyżej wymienieni wyborcy nie wzięli udziału w głosowaniu.
5. Członek komisji wyborczej ok. godziny 1900 kategorycznie stwierdził, iż 49
osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunowie nie mają po co przyjeżdżać ponieważ
jest długa kolejka i nie zdążą głosować.
Ksiądz Tadeusz Z. zwrócił dodatkowo uwagę na fakt, iż wszyscy uczestnicy
pielgrzymki osób niepełnosprawnych do Rzymu byli na listach wyborczych, gdyż
kilka dni wcześniej przesłano faksem dane personalne 150 osób. Z pośród tych
osób, z winy warunków panujących w lokalu wyborczym w Ambasadzie Polskiej w
Rzymie, jak i skandalicznej postawy Pana Konsula, nie mogło głosować 69 osób
wraz z opiekunami.
Z powyższych powodów wnoszący protest domaga się unieważnienia wybo-
rów w lokalu wyborczym w Ambasadzie w Rzymie.
Uczestnicy postępowania zobowiązani postanowieniem Sądu Najwyższego z
dnia 16 października 2000 r. [...] przedstawili następujące stanowiska:
1. Państwowa Komisja Wyborcza w piśmie z dnia 20 października 2000 r.
stwierdziła miedzy innymi, że posiada informacje o stanie faktycznym sprawy jedynie
z opisu zawartego w proteście. W czasie dyżuru pełnionego przez członków Pańs-
twowej Komisji Wyborczej w dniu głosowania nie zgłoszono Komisji zdarzenia będą-
cego przedmiotem protestu. W ocenie Państwowej Komisji Wyborczej zgodnie z art.
21 ust. 3 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544) obsługę i techniczno - mate-
rialne warunki pracy obwodowych komisji wyborczych za granicą zapewnia konsul.
Również konsul powołuje obwodową komisję wyborczą (art. 16 ust. 6 ustawy). Jest
oczywiste, że lokal, w którym jest przeprowadzane głosowanie musi być łatwo dos-
tępny dla wyborców. Usytuowanie lokalu powinno również umożliwiać głosowanie
wyborcom niepełnosprawnym. Liczba utworzonych za granicą obwodów głosowania
powinna wynikać z rzeczywistych potrzeb, które może ocenić jedynie Minister Spraw
Zagranicznych, który po porozumieniu z Państwową Komisją Wyborczą tworzy ob-
wody głosowania. Istnieje praktyka tworzenia kilku obwodów w dużych miastach za
granicą, w których głosuje znaczna liczba wyborców. W Rzymie utworzono jeden
obwód głosowania. W ocenie Państwowej Komisji Wyborczej zakończenie głosowa-
nia o godz. 2000 oznacza, że osobom, które przybyły do lokalu wyborczego przed
godz. 2000 należy umożliwić udział w głosowaniu. Tej treści wyjaśnienie zostało za-
warte w pkt. 5 wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych, dotyczących prze-
prowadzenia i ustalenia wyników głosowania w obwodzie w wyborach Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej w 2000 r., będących załącznikiem do uchwały Państwowej
Komisji Wyborczej z dnia 4 września 2000 r. (M. P. Nr 27, poz. 551). Zdaniem Pańs-
twowej Komisji Wyborczej zasada powszechności wyborów nakłada na obwodowe
komisje wyborcze obowiązek umożliwienia udziału w głosowaniu wszystkim wybor-
com, którzy przyszli głosować w wyznaczonym ustawowo czasie i miejscu. Jeśliby
wyborcy, którzy przyszli przed godz. 2000 nie mieścili się w lokalu wyborczym, obwo-
dowa komisja wyborcza powinna podjąć stosowne do sytuacji działania (np. należało
spisać personalia osób oczekujących poza lokalem o godz. 2000) i umożliwić im gło-
sowanie.
2. Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie, że podniesiony w proteście za-
rzut zaniedbań organizacyjnych uniemożliwiających głosowanie w Obwodzie Wybor-
czym [...] w Rzymie niektórym osobom niepełnosprawnym - jest zasadny, lecz naru-
szenie to nie miało wpływu na wynik wyborów. W ocenie Prokuratora Generalnego
zawarte w proteście Tadeusza Z. twierdzenia sprowadzić można do zarzutu, że na
skutek niedociągnięć organizacyjnych część osób niepełnosprawnych, które w dniu 8
października 2000 r. zgłosiły się do lokalu Obwodu Wyborczego [...] w Rzymie, nie
mogła oddać głosu. Zarzut ten znajduje potwierdzenie zarówno w wyrażonym w
sprawie stanowisku Obwodowej Komisji Wyborczej [...] w W., jak i w znajdujących się
w aktach sprawy pismach Ministerstwa Spraw Zagranicznych - Zespołu do Spraw
Organizacji za Granicą Wyborów Prezydenta RP z dnia 19 października 2000 r. oraz
w piśmie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej - Wydziału Konsularnego w Rzymie z
dnia 16 października 2000 r. Zasadności tego zarzutu nie kwestionuje również Pańs-
twowa Komisja Wyborcza w swym piśmie z dnia 20 października 2000 r. [...]. Nie-
możność dopuszczenia z przyczyn organizacyjnych do głosowania osób uprawnio-
nych stanowi naruszenie wyrażonej w art. 2 ustawy z dna 27 września 1990 r. o wy-
borze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47,
poz. 544) zasady powszechności wyborów. Wnoszący protest różnie określa liczbę
osób niepełnosprawnych, które w Obwodzie Wyborczym [...] w Rzymie nie mogły
głosować. Przyjmując jednak liczbę najwyższą - 150 osób - stwierdzić należy, że od-
danie przez te osoby głosów - i to nawet na jednego z kandydatów - nie mogło mieć
wpływu na wynik wyborów w powołanej do podsumowania wyników głosowania w
obwodach utworzonych za granicą - Obwodowej Komisji Wyborczej [...] w W. (Za-
łącznik nr 2 do Obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 9 października
2000 r. o wynikach głosowania i wyniku Wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Pols-
kiej, zarządzonych na dzień 8 października 2000 r. - Dz.U. Nr 85, poz. 952). Z tych
względów, stwierdził Prokurator Generalny, brak jest podstaw do uwzględnienia pro-
testu Tadeusza Z.
3. Okręgowa Komisja Wyborcza [...] w W., powołana do podsumowania
wyników wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej w 2000 r. z obwodów utworzonych w
Gminie W.-C. oraz w obwodach utworzonych za granicą w piśmie z dnia 20
października 2000 r. wyjaśniła co następuje:
Z treści protestu wyborczego oraz z wyjaśnień nadesłanych przez organizato-
ra wyborów w Ambasadzie Polskiej w Rzymie wynikają te same okoliczności, tj. że
grupa niepełnosprawnych pielgrzymów z Polski nie wzięła udziału w głosowaniu w
Rzymie z powodu braku możliwości przedostania się do lokalu wyborczego pozba-
wionego wind lub innych urządzeń. Zauważyć jednak należy, że ocena tego stanu
rzeczy przez autora protestu oraz przez organizatora wyborów jest przeciwstawna.
Ocena okoliczności zaistniałych w Rzymie nie wskazuje wprost, że istniał tam bała-
gan organizacyjny skutkujący pozbawieniem niepełnosprawnych możliwości brania
udziału w głosowaniu. Jawi się jednak stwierdzenie, że doszło tam do zbiegu nie-
przewidzianych okoliczności, bowiem przed budynkiem Ambasady zgromadzili się
wszyscy pielgrzymi o jednej porze, chcąc jak najszybciej spełnić akt głosowania. Nie
doszło też do odpowiednio wcześniejszych uzgodnień między organizatorem wy-
cieczki i organizatorem wyborów, że niepełnosprawni będą brali udział w wyborach w
Rzymie, co uniemożliwiło wytypowanie innego lokalu wyborczego, spełniającego
standardowe warunki do obsługi osób niepełnosprawnych. Prawo głosowania oby-
wateli polskich przebywających za granicą, określa art.36 i 39a cyt. ustawy o wybo-
rze Prezydenta RP. Z zasad: równości (art.4), bezpośredniości (art.5) i tajności
(art.6) wynikają określone konsekwencje prawne. W wypadku naruszenia wymienio-
nych zasad prawa wyborczego i ich wpływu na wynik wyborów prowadzić musi do
formułowania pytania określającego istotę tych naruszeń, a także ich wpływu na
ważność wyborów. W niniejszej sprawie rzecz sprowadza się do tego, że także w
odniesieniu do osób niepełnosprawnych zasady prawa wyborczego powinny być
również przestrzegane. Wykonywanie czynności wyborczych przez obwodową ko-
misję wyborczą powinno być jawne, co oznacza, że wszystkie jej czynności powinny
być wykonywane kolegialnie i w lokalu wyborczym. Niedopuszczalne zatem byłyby
czynności członków komisji wyborczej, gdyby ci zezwolili wynieść z budynku Amba-
sady urnę wyborczą poza siedzibę lokalu, aby niepełnosprawni mogli głosować. Za-
kazane jest także wynoszenie poza lokal wyborczy kart do głosowania oraz spełnie-
nie aktu głosowania zastępczo przez inną osobę. Państwowa Komisja Wyborcza do-
ceniając zagadnienie udziału osób niepełnosprawnych w wyborach Prezydenta RP w
2000 r., w piśmie z dnia 16 sierpnia 2000r. [...] adresowanym do organów samorzą-
dowych zalecała podjęcie stosownych inicjatyw i przedsięwzięć zmierzających do
umożliwienia osobom niepełnosprawnym udziału w wyborach. Chodziło tu głównie o
zapewnienie transportu osób niepełnosprawnych do lokali wyborczych wszędzie,
gdzie było to możliwe. W każdym razie - zgromadzony materiał nie upoważnia do
stwierdzenia zasadności zarzutu protestu jakoby niespełnienie aktu głosowania przez
niepełnosprawnych członków wycieczki w Rzymie było wynikiem zaniedbań organi-
zatora wyborów albo niedowładu organizacyjnego lub innego naruszenia przepisów
ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta RP.

Sad Najwyższy zważył, co następuje:

Zawarte w proteście Tadeusza Z. twierdzenia można, jak trafnie stwierdził
Prokurator Generalny, sprowadzić do zarzutu, że na skutek niedociągnięć organiza-
cyjnych część osób niepełnosprawnych, które w dniu 8 października 2000 r. zgłosiły
się do lokalu Obwodu Wyborczego [...] w Rzymie, nie mogła oddać głosu.
Zarzut ten jest trafny i znajduje potwierdzenie w pismach Ministerstwa Spraw
Zagranicznych - Zespołu do Spraw Organizacji za Granicą Wyborów Prezydenta RP
z dnia 19 października 2000 r. oraz w piśmie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej -
Wydziału Konsularnego w Rzymie z dnia 16 października 2000 r., w którym między
innymi wyrażono ubolewanie, że ,,część wyborców nie uzyskała możliwości oddania
głosu." Zasadności tego zarzutu nie kwestionuje również Państwowa Komisja Wy-
borcza w swym piśmie z dnia 20 października 2000 r. [...]. Również Okręgowa Komi-
sja Wyborcza [...] w W. przyznaje, że część osób z grupy niepełnosprawnych nie
wzięła udziału w głosowaniu w Rzymie z powodu braku możliwości dostania się do
lokalu wyborczego pozbawionego wind lub innych urządzeń.
Sąd Najwyższy podziela stanowisko Prokuratora Generalnego i Państwowej
Komisji Wyborczej, że zasada powszechności wyborów wyrażona w art. 2 ustawy z
dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej nakłada na
obwodowe komisje wyborcze obowiązek umożliwienia udziału w głosowaniu
wszystkim wyborcom, którzy przyszli głosować w wyznaczonym ustawowo miejscu i
czasie. W szczególności należy podzielić pogląd Państwowej Komisji Wyborczej, że
wyborcom, którzy jak w niniejszej sprawie, przyszli głosować przed godz. 20 i nie
mieścili się w lokalu wyborczym, obwodowa komisja wyborcza powinna zapewnić
wzięcie udziału w głosowaniu przez podjęcie stosownych działań. Sąd Najwyższy nie
podziela natomiast stanowiska Okręgowej Komisji Wyborczej [...] w W., że zarzut jest
niezasadny, bowiem niespełnienie aktu głosowania przez niepełnosprawnych
uczestników wycieczki nie było wynikiem zaniedbań organizatora wyborów albo
niedowładu organizacyjnego lub innego naruszenia przepisów ustawy o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej. W ocenie Sądu Najwyższego uniemożliwienie osobom
niepełnosprawnym, które przybyły do lokalu wyborczego w dniu głosowania przed
godz. 20, udziału w głosowaniu, oznacza rażące naruszenie art. 2 ustawy o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i bez znaczenia prawnego są przyczyny, z
powodu których właściwa komisja wyborcza zaniedbała wykonania obowiązku
zapewnienia tym osobom możliwości oddania głosu w wyborach prezydenckich. Na
organach państwa ciąży bowiem obowiązek zapewnienia możliwości efektywnego
korzystania przez obywateli polskich z czynnego prawa wyborczego, o którym mowa
w art. 127 ust. 1 Konstytucji RP.
Powyższe naruszenie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
nie miało jednak wpływu na wynik wyborów, bowiem nawet przyjmując najwyższą
liczbę osób niepełnosprawnych, które nie wzięły udziału w głosowaniu, tj.150 osób i
zakładając, że wszystkie te osoby oddałyby glos na jednego z kandydatów, nieu-
czestniczenie tej liczby osób w głosowaniu nie zmieniłoby wyniku wyborów Prezy-
denta Rzeczypospolitej Polskiej określonego w pkt II obwieszczenia Państwowej
Komisji Wyborczej z dnia 9 października 2000 r. o wynikach głosowania i wyniku wy-
borów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień 8 października
2000 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 952).
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================