Postanowienie z dnia 6 grudnia 1995 r.
SW 44/95

Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Jadwiga
Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 1995 r. na posiedzeniu nie-
jawnym sprawy z protestu Michała C. , Małgorzaty M., Barbary P. i innych osób
w sprawach [...] - przeciwko wyborowi Prezydenta z powodu podania nieprawdziwych
informacji w zgłoszeniu kandydata na Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego do-
tyczących wykształcenia i stanu majątkowego

p o s t a n o w i ł:

uznać, że w wymienionych wyżej sprawach nastąpiło naruszenie art. 41 ust.
1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 398 ze zm.), polegające na podaniu przez Ogólnopolski
Komitet Wyborczy Aleksandra Kwaśniewskiego w zgłoszeniu jego kandydatury
nieprawdziwych danych dotyczących wykształcenia kandydata, lecz stwierdzić, że
powyższe naruszenie nie mogło wywrzeć wpływu na wynik wyborów.

U z a s a d n i e n i e

We wszystkich połączonych do wspólnego rozpoznania sprawach składający
protesty wnieśli o unieważnienie wyboru Aleksandra Kwaśniewskiego na Prezydenta,
powołując się na to, że albo on sam albo jego Komitet Wyborczy podali nieprawdziwe
informacje dotyczące jego wykształcenia, które to informacje wywarły wpływ na wynik
wyborów. Niektóre osoby składające protesty podniosły, że wpływ na wynik wyborów
nieprawdziwej informacji o posiadaniu przez wymienionego kandydata wyższego
wykształcenia wynika z faktu rozpowszechnienia tej informacji przez obwieszczenia
Państwowej Komisji Wyborczej, a więc miarodajny organ państwowy, a jeszcze inne
osoby twierdziły, że gdyby znały prawdę o wykształceniu Aleksandra Kwaśniewskiego,
nie oddałyby na niego głosu. Oprócz wymienionego zarzutu dotyczącego wykształcenia,
w protestach będących przedmiotem rozpoznania wystąpił drugi zarzut - podania przez
kandydata na Prezydenta nieprawdziwej informacji co do jego stanu majątkowego.
Chodziło tu o deklarację majątkową złożoną przez powyższego kandydata Marszałkowi
Sejmu.
Państwowa Komisja Wyborcza, będąca uczestnikiem postępowania, w piśmie z
dnia 23 listopada 1995 r. złożonym w sprawie III SW 43/95 wyraziła pogląd, że miała
obowiązek zarejestrowania kandydata, jeżeli jego zgłoszenie zostało dokonane zgodnie z
art. 41 ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 398 ze
zm.). Nie miała natomiast prawa sprawdzania prawdziwości informacji podanych w
zgłoszeniu, gdyż gdyby przyjąć istnienie takiego obowiązku, musiałby on wynikać z
ustawy, a ponadto dla weryfikacji danych o kandydacie musiałby być przewidziany
określony tryb postępowania. Państwowa Komisja Wyborcza powołała się także na
uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca 1995 r., sygn. akt W.7/95, w której
wyrażone zostało stanowisko, że w ramach art. 42 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy
Państwowa Komisja Wyborcza jest zobowiązana do badania, czy zgłoszenie kandydata
na Prezydenta dotyczy osoby spełniającej warunki określone w art. 29 ust. 5 Ustawy
Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym
(Dz. U. Nr 84, poz. 426), czyli wiek, obywatelstwo i bierne prawo wyborcze. Dlatego gdy
chodzi o informacje wymienione w art. 41 ust. 1 ustawy Państwowa Komisja Wyborcza
miała prawo i obowiązek sprawdzić jedynie to, czy informacje wymagane tym przepisem
zostały zawarte w zgłoszeniu.
Do wymienionego pisma Państwowej Komisji Wyborczej zostało dołączone
pisemne wyjaśnienie Ogólnopolskiego Komitetu Wyborczego Aleksandra Kwaśniews-
kiego z dnia 24 listopada 1995 r., z którego wynika, że Komitet ten podając w
zgłoszeniu kandydata informację, że posiada on wykształcenie wyższe działał w dobrej
wierze i w przekonaniu, że kandydat ukończył naukę na ekonomicznym kierunku
studiów. Przekonanie to jest tym bardziej usprawiedliwione, że pojęcie "ukończenie
studiów wyższych"nie było w przeszłości utożsamiane z uzyskaniem dyplomu.
Sąd Najwyższy rozpoznając protesty wyborcze wskazane w komparycji pos-
tanowienia, przeprowadził dowód z omówionych wyżej pism Państwowej Komisji Wy-
borczej i Ogólnopolskiego Sztabu Wyborczego Aleksandra Kwaśniewskiego, a także z
dokumentów dotyczących jego studiów, przekazanych przez Uniwersytet Gdański oraz
wyników:
a) badań Ośrodka Opinii Publicznej na przełomie czerwca i lipca 1995 r.,
b) badań Demoskopu przeprowadzonych w dniach 11-17 lipca 1995 r.,
c) badań Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadzonych w dniach 12-17 paź-
dziernika 1995 r.,
d) badań przeprowadzonych przez Pracownię Badań Społecznych w dniach 16-17
listopada 1995 r. Ponadto Sąd Najwyższy przeprowadził dowód z opinii prof. Antoniego
Sułka z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 1 grudnia 1995 r. i z
opinii sześcioosobowej komisji po wołanej przez Dyrektora Instytutu Filozofii i Socjologi
PAN z dnia 1 grudnia 1995 r. i zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta, zgłoszenie kandydata na
Prezydenta powinno zawierać między innymi informację dotyczącą wykształcenia,
zawodu, miejsca pracy,. Redakcja wskazanego przepisu pozwala przy tym na wniosek,
że wymienienie wymaganych informacji o kandydacie oraz innych danych wskazanych w
zgłoszeniu ma charakter wyczerpujący. Oznacza to, że jeżeli zgłoszenie kandydata na
Prezydenta zawiera wszystkie określone ustawą elementy, obowiązkiem Państwowej
Komisji Wyborczej jest dokonanie rejestracji kandydata, stosownie do art. 42 ust. 1
ustawy. Przepis ten wymaga bowiem zgodności zgłoszenia "z przepisami niniejszej
ustawy", a więc zgodności z art. 41 ustawy o wyborze Prezydenta. Nie przewiduje
natomiast żadnego postępowania weryfikacyjnego w odniesieniu do zgłoszenia, co
oznacza, że dane osobowe zawarte w zgłoszeniu komitetu wyborczego są przenoszone
do obwieszczenia o zarejestrowanych kandydatach.
W tej kwestii warto przytoczyć wcześniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego - z
dnia 14 grudnia 1990 r., III SW 42/90 (nie publikowane), w którym chodziło o możliwość
weryfikacji przez Państwową Komisję Wyborczą podpisów popierających kandydata. W
orzeczeniu tym został wypowiedziany pogląd, że z ustawy nie wynika obowiązek
Państwowej Komisji Wyborczej sprawdzania prawdziwości danych osobowych
wyborców popierających określonego kandydata ani obowiązek sprawdzenia
autentyczności ich podpisów. Na podstawie art. 40 ust. 2 i art. 41 ust. 1 i 3 ustawy z 23
września 1990 r. o wyborze Prezydenta można wnosić jedynie to, że Państwowa
Komisja Wyborcza powinna zbadać zgłoszenie kandydatów pod kątem wyczerpującego
zamieszczenia w nich wszystkich wymaganych informacji dotyczących zarówno
kandydatów, jak i zgłaszających ich osób, a także wyborców. Inaczej jest natomiast w
odniesieniu do wymagań, jakie kandydatowi na Prezydenta stawia art. 29 ust. 5
wymienionej wcześniej Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. (wiek 35
lat, obywatelstwo polskie, posiadanie biernego prawa wyborczego). Te bowiem
podlegają sprawdzeniu przez Państwową Komisję Wyborczą. Powyższy wniosek jest
konsekwencją i kontynuacją uchwały Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca
1995 r., W.7/95 (opubl. Dz. U. Nr 78, poz. 398) zawierającej powszechnie obowiązującą
wykładnię art. 42 ust. 1, art. 68 ust. 4 w związku z art. 44 oraz art. 83 ust. 2 ustawy o
wyborze Prezydenta, w której Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił, że art. 42 ust. 1 ustawy
o wyborze Prezydenta uprawnia Państwową Komisję Wyborczą do badania, czy
kandydat na Prezydenta spełnia warunki wskazane w art. 29 ust. 5 Ustawy
Konstytucyjnej.
W świetle przytoczonych uwag i poglądów nie można zatem przypisać Pańs-
twowej Komisji Wyborczej naruszenia przepisów ustawy o wyborze Prezydenta, w
szczególności art. 42 ust. 1 ustawy.
Nie ulega jednak wątpliwości, że informacje na temat osoby kandydata na
Prezydenta pochodzące od podmiotu dokonującego zgłoszenia powinny być prawdziwe,
a dane osobowe kandydata - podane z maksymalną starannością i dokładnością. Brak
w art. 41 ustawy wzmianki o tym, że dane zawarte w zgłoszeniu kandydata mają
odpowiadać prawdzie, nie świadczy o tym, że podmiot zgłaszający kandydata może
operować w zgłoszeniu dowolnymi, czy też przybliżonymi informacjami. Wyborca
bowiem musi mieć zapewnioną możliwość świadomego i swobodnego wyboru, opartego
na autentycznych przesłankach.
W związku z tym należy uznać, że Komitet Wyborczy Aleksandra Kwaśniews-
kiego, zamieszczając w zgłoszeniu informację, że kandydat ten ma wyższe
wykształcenie, podał nieprawdziwą informację odnośnie do tego wykształcenia. Przez
pojęcie "wykształcenie wyższe" należy bowiem rozumieć wykształcenie formalne,
zakończone uzyskaniem określonego tytułu, dyplomu lub świadectwa, a nie osiągnięty
stopień rozwoju intelektualnego, inteligencję, zasób wiedzy, kulturę osobistą. Na
podstawie zebranych w sprawie dowodów nie można więc przyjąć, że Aleksander
Kwaśniewski ma wyższe wykształcenie w rozumieniu art. 149 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U.Nr 65, poz. 385 ze zm.), co oznacza,
że informacja na ten temat była nieprawdziwa, a tym samym nastąpiło naruszenie art.
41 ustawy o wyborze Prezydenta.
Z art. 72 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta wynika, że naruszenie przepisów
tej ustawy może być podstawą protestu przeciwko wyborowi Prezydenta wtedy, gdy
mogło wpłynąć na wynik wyborów.Podstawowe zatem znaczenie ma kwestia, czy i
ewentualnie w jakim stopniu nieprawdziwe dane o wykształceniu kandydata mogły
wywrzeć wpływ na wynik wyborów. Wiąże się to z zagadnieniem, jak mogło być
rozumiane pojęcie "wykształcenie wyższe" przez tzw. przeciętnego wyborcę w pierwszej
i drugiej turze wyborów - czy według kryteriów formalnych, czy według własnych
wyobrażeń jako np. posiadanie wysokiego poziomu wiedzy ogólnej, politycznej,
specjalistycznej, umiejętność prezentacji własnych poglądów, posiadanie kultury
osobistej itp. oraz jakie znaczenie przedstawiała informacja o wykształceniu na tle
innych cech osobowych kandydata w procesie podejmowania decyzji wyborczych, a nie
w czasie podpisywania lub sporządzania protestu wyborczego.
Badania socjologiczne, praktyka kampanii wyborczych i doświadczenie życiowe
pokazują, że w społeczeństwie zróżnicowanym pod względem struktury, stanu
majątkowego, wyznawanych poglądów politycznych, filozoficznych, religijnych ocena
kandydata (kandydatów) ubiegających się o urząd publiczny z reguły nie koncentruje się
na jednym elemencie. Ocena ta obejmuje przeważnie także program kandydata lub jego
partii, dotychczasową działalność, przynależność do określonego ruchu spo-
łeczno-politycznego, dotychczasowe zachowanie się, walory zewnętrzne itp.
Z wymienionych wcześniej, przeprowadzonych przez Sąd Najwyższy dowodów w
postaci badań sondażowych opinii publicznej wynika, że po pierwsze - w badaniach tych
postawiono pytanie o posiadanie wykształcenia w ogóle, a nie o posiadanie
wykształcenia wyższego, po wtóre - wyniki badań przeprowadzonych w lipcu 1995 r.
świadczą o tym, że Polacy cenią u Prezydenta przede wszystkim doświadczenie (61%),
potem uczciwość (59%) i odpowiedzialność (49%), wreszcie szczerość (13%) i sukcesy
(10%), po trzecie - badania przeprowadzone w październiku 1995 r. pokazują, że
według deklaracji badanych motywami decyzji wyborczych są następujące kryteria:
odpowiednie cechy charakteru, osobowość kandydata, nadzieja na poprawę własnego
losu, reprezentowany przez kandydata pogląd, po czwarte - wyniki badań dotyczące
decyzji w drugiej turze głosowania wskazują na to, że wyborcy brali pod uwagę cztery
kryteria: odpowiednie cechy charakteru i osobowość (36%), uniemożliwienie zwycięstwa
innemu kandydatowi (34%), poparcie dla programu (26%), nadzieja na poprawę
własnego losu (26%).
W świetle zatem wyników badań socjologicznych sprawa wykształcenia czy też
wyższego wykształcenia nie miała decydującego wpływu na decyzje wyborców.
Wniosek ten potwierdza fakt, że sprawa nieprawdziwych danych dotyczących Aleksan-
dra Kwaśniewskiego została dostatecznie szeroko przedstawiona opinii publicznej za
pośrednictwem radia, telewizji i prasy między pierwszą i drugą turą głosowania, zatem
wyborcy dysponowali wystarczającym zasobem informacji w tej sprawie i mogli dokonać
właściwego - ich zdaniem - wyboru. Należy także dodać, że informacja nieprawdziwa
nie oddziałuje generalnie na wszystkich. Z pewnością nie wywrze ona wpływu na te
osoby, które znają prawdziwy stan rzeczy, czy na te, którym dana wiadomość jest
obojętna lub nie przywiązują do niej zasadniczej wagi, czy wreszcie na te osoby, których
ocena danej osoby lub zjawiska opiera się na innych kryteriach niż wynikające z
informacji nieprawdziwej.
Autorzy protestów nie przedstawiają dowodów na wykazanie zależności między
nieprawdziwą informacją o wykształceniu kandydata na Prezydenta Aleksandra
Kwaśniewskiego, a wynikami wyborów, ograniczając się do deklaracji, że w ich prze-
konaniu zależność ta jest oczywista. O tym jednak, że tak nie jest, przekonują wyni-
kające z badań empirycznych procesy motywacyjne poprzedzające decyzję wyborczą,
które są złożone, a obecnie niemożliwe do odtworzenia.
Tak więc zależności między omawianym naruszeniem Ordynacji Wyborczej a
wynikami wyborów można byłoby jedynie domniemywać. Jednak domniemania nie
mogą stanowić podstawy do stwierdzenia, że naruszenie art. 41 ust. 1 ustawy o wy-
borze Prezydenta mogło wpłynąć na wynik wyborów.
Zarzut podania przez kandydata na Prezydenta niepełnych (nieprawdziwych)
danych odnośnie do jego sytuacji majątkowej nie może być podstawą protestu. Przepis
art. 41 ust. 1 omawianej Ordynacji Wyborczej wymienia bowiem w sposób wyczerpujący
informacje o kandydacie, które powinny być zamieszczone w zgłoszeniu kandydata na
urząd Prezydenta i wśród nich nie wymienia stanu majątkowego. Okoliczność tę jednak
mogli brać wyborcy pod rozwagę przy porównywaniu obu kandydatów i ich ocenie.
Z tego względu i stosownie do art. 75 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia.

========================================