Postanowienie z dnia 4 listopada 2005 r.
III SW 169/05

W wyborach prezydenckich sporządza się spis wyborców w dwóch eg-
zemplarzach (art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezy-
denta Rzeczypospolitej Polskiej, jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544
ze zm.). Spis wyborców wykorzystany w pierwszym głosowaniu nie może być
pobrany z depozytu i przekazany obwodowej komisji wyborczej w ponownym
głosowaniu.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Tyszel, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2005 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z protestu wyborczego Małgorzaty B., Barbary J., Hanny K., Joa-
nna K., Agnieszki K., Witolda M., Marzeny M., Marka O., Kingi Ż.

p o s t a n o w i ł:

wydać opinię, że zarzuty protestu nie są zasadne.

U z a s a d n i e n i e


Wymienieni wyżej członkowie Obwodowej Komisji Wyborczej [...] dla Dzielnicy
Praga-Południe w Warszawie wnieśli protest przeciwko wyborowi Prezydenta Rze-
czypospolitej Polskiej. Wnoszący protest podnieśli, że Burmistrz Dzielnicy Praga Po-
łudnie na II turę wyborów w dniu 23 października 2005 r. udostępnił im jedynie kopie
spisów wyborców. Oryginał list wyborców używany w I turze wyborów prezydenckich
w dniu 9 października 2005 r., zawierający podpisy wyborców głosujących, pozostał
w dyspozycji Delegatury Biura Administracji i Spraw Obywatelskich Urzędu Dzielnicy
Praga Południe. W toku głosowania w dniu 23 października 2005 r. zgłosiło się kilku
wyborców, niegłosujących w I turze, którzy podnosili zastrzeżenia, że obwodowa ko-
misja wyborcza posiada jedynie kopie spisów wyborców. Wyborcy zgłaszali wątpliwo-
ści, czy nie nastąpiło sfałszowanie ich podpisów na oryginale spisu wyborców. Wno-
szący protest uważają, że obwodowa komisja wyborcza powinna w II turze wyborów
dysponować oryginałem spisu wyborców, zawierającym podpisy wyborców.
Prokurator Generalny wniósł o wydanie opinii, że protest jest bezzasadny. Za-
rzuty przedstawione w proteście nie stanowią bowiem ustawowej przesłanki określo-
nej w art. 72 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.). Zgodnie z
art. 27 tej ustawy, spis wyborców sporządza się w urzędzie gminy, najpóźniej na 14
dni przed dniem wyborów w dwóch egzemplarzach. Jeden egzemplarz spisu przeka-
zuje się w przeddzień głosowania przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji
wyborczej. Spis wyborców podlega aktualizacji do dnia przekazania komisji wybor-
czej w urzędzie gminy, a w dniu głosowania - w obwodowej komisji wyborczej (art. 29
i 39a ustawy w związku z § 9-13 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Ad-
ministracji z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie spisu wyborców oraz wydawania za-
świadczeń o prawie do głosowania w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Pol-
skiej, Dz.U. Nr 72, poz. 849 ze zm.). Określona w tych przepisach aktualizacja spisu
wyborców polega na uzupełnieniu spisu wyborców oraz dokonaniu skreśleń, w sytu-
acjach i w sposób, w tych przepisach przewidziany. Zgodnie z art. 70 ust. 1a zdanie
pierwsze ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ponowne głoso-
wanie przeprowadza się na podstawie tych samych spisów wyborców, podlegających
aktualizacji. Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie jest uprawniony wniosek, jakoby
w dniu ponownego głosowania wolno było udostępnić obwodowej komisji wyborczej
spisy wyborców z pierwszego głosowania. Przepisy art. 61-66 ustawy o wyborze Pre-
zydenta Rzeczypospolitej Polskiej nakazują spisy wyborców traktować jako doku-
menty z przeprowadzonego głosowania (§ 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 października 2000 r. w sprawie sposobu przekazy-
wania, przechowywania i udostępniania dokumentów z wyborów Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 83, poz. 944 ze zm.), które wraz z drugimi egzempla-
rzami protokołów głosowania obwodowe komisje wyborcze przekazują wójtom (bur-
mistrzom, prezydentom miast). Dokumenty te są udostępniane wyłącznie Sądowi
Najwyższemu w związku z postępowaniami w sprawach protestów wyborczych oraz
na żądanie sądów, prokuratury lub Policji, prowadzących postępowania karne (§ 2
ust. 2 tego rozporządzenia).
Państwowa Komisja Wyborcza wyraziła opinię, że zarzut protestu naruszenia
przepisów ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jest nieuzasad-
niony. Zgodnie z art. 27 ust. 1 tej ustawy, spis wyborców sporządza się w 2 egzem-
plarzach, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, na podstawie stałego rejestru
wyborców w gminie. Jeden egzemplarz spisu przekazuje się w przeddzień głosowa-
nia przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej. Ustawa nie rozróż-
nia pojęcia oryginału i kopii spisu wyborców, jak to określono w proteście. Zasady
sporządzania i aktualizacji spisu wyborców określa rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie spisu wyborców
oraz wydawania zaświadczeń o prawie do głosowania w wyborach Prezydenta Rze-
czypospolitej Polskiej. Z przepisów § 4 ust. 1 oraz § 9-12 tego rozporządzenia wy-
nika, iż aktualizacji podlegają oba egzemplarze spisu wyborców przed dniem pierw-
szego głosowania i na podstawie § 13 rozporządzenia, aktualizowane są oba egzem-
plarze spisu wyborców w okresie między dniem pierwszego głosowania a dniem po-
nownego głosowania. Wynika z tego, że oba egzemplarze spisu wyborców spełniają
warunek, określony w art. 70 ust. 1a ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, a ponowne głosowanie przeprowadza się na podstawie tych samych spisów
wyborców, podlegających aktualizacji. Biorąc to pod uwagę, Państwowa Komisja Wy-
borcza, na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy, w piśmie z dnia 10 października 2005 r.,
skierowanym do przewodniczących okręgowych komisji wyborczych i obwodowych
komisji wyborczych oraz do wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, zaleciła, żeby
dla przeprowadzenia ponownego głosowania w dniu 23 października 2005 r. w wybo-
rach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, obwodowym komisjom wyborczym prze-
kazać zaktualizowane egzemplarze spisu wyborów dotychczas przechowywane w
urzędzie gminy i nieużywane w pierwszym głosowaniu. Rozwiązanie to miało na celu
wykluczenie wątpliwości obwodowej komisji wyborczej, czy podpis wyborcy potwier-
dzający otrzymanie karty do głosowania dotyczy pierwszego głosowania, czy ponow-
nego głosowania, jeżeli podpis nie został złożony wyraźnie w rubryce spisu na to
przeznaczonej. Bezbłędne stwierdzenie według podpisów liczby wyborców, którym
wydano karty do głosowania w ponownym głosowaniu jest niezbędne dla realizacji
dyspozycji zawartej w art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy, dotyczącej ustalania wyników gło-
sowania w obwodzie. Wydanie drugich egzemplarzy spisu wyborców pozwoliło też
uniknąć konieczności wykreślenia ze spisu wyborców osób głosujących, dopisanych
do spisu wyborców w pierwszym głosowaniu przez obwodową komisję wyborczą na
podstawie zaświadczeń o prawie do głosowania w dniu pierwszego głosowania, które
w ponownym głosowaniu mogły wziąć udział tylko na podstawie zaświadczenia o
prawie do głosowania w dniu ponownego głosowania otrzymanego wcześniej na
podstawie art. 33 ust. 1 ustawy oraz obywateli polskich stale zamieszkałych za gra-
nicą dopisywanych do spisu wyborców każdorazowo w dniu głosowania na podsta-
wie art. 39a pkt 3 ustawy. Niesłuszny jest także zarzut, że wyborcom w dniu głosowa-
nia nie udostępniano egzemplarza spisu wyborców użytego w pierwszym głosowa-
niu, gdyż ustawa takiej możliwości nie przewiduje. Na podstawie art. 37 ustawy, spis
wyborców jest udostępniany do wglądu wyborcom w urzędzie gminy w okresie, o
którym mowa w art. 27 ust. 2 ustawy, czyli od dnia sporządzenia spisu wyborców
(najpóźniej na 14 dni przed dniem wyborów) do czasu jego przekazania w przed-
dzień głosowania przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej. Udo-
stępnienie to ma na celu umożliwienie wyborcy wniesienia reklamacji na nieprawidlo-
wości sporządzenia spisu, zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy.
Okręgowa Komisja Wyborcza [...] w Warszawie wyraziła pogląd, że protest
jest nieuzasadniony.
Zgodnie z przepisami ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
spis wyborców sporządza się w urzędzie gminy jako zadanie zlecone gminie (art. 26
ust. 3). Spis wyborców sporządzany jest w 2 egzemplarzach, oddzielnie dla każdego
obwodu głosowania, na podstawie stałego rejestru wyborców w gminie, prowadzo-
nego na zasadach określonych w przepisach Ordynacji wyborczej do Sejmu RP i do
Senatu RP. Spis sporządza się najpóźniej na 14 dni przed dniem wyborów. Jeden
egzemplarz spisu przekazuje się w przeddzień głosowania przewodniczącemu wła-
ściwej obwodowej komisji wyborczej (art. 27 ust. 1 i 2). Spis wyborców sporządza
urząd gminy (miasta) w dwóch egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany w
przeddzień głosowania przewodniczącemu obwodowej komisji wyborczej w celu
przeprowadzenia głosowania w obwodzie. Komisja przed wydaniem wyborcy karty
do głosowania ustala, czy wyborca jest uprawniony do głosowania w tym obwodzie
poprzez sprawdzenie, czy jego nazwisko jest ujęte w spisie wyborców dla danego
obwodu. Wyborca potwierdza przez złożenie podpisu w spisie fakt otrzymania karty
do głosowania. Po zakończeniu głosowania obwodowa komisja wyborcza na podsta-
wie spisu ustala liczbę osób uprawnionych do głosowania (umieszczonych w spisie w
chwili zakończenia głosowania) oraz liczbę osób którym wydano karty do głosowa-
nia, czyli liczbę osób, które wzięły udział w wyborach. Dane te komisja obwodowa
wpisuje w odpowiednie rubryki protokołu głosowania. Po sporządzeniu protokołu
przez komisję obwodową wszystkie dokumenty z wyborów, tj. karty do głosowania
(wykorzystane i niewykorzystane), a także spis wyborców, są pakowane i przekazy-
wane jako depozyt wójtowi, burmistrzowi (prezydentowi miasta). W uchwale Pań-
stwowej Komisji Wyborczej z dnia 1 sierpnia 2005 r. w sprawie wytycznych dla obwo-
dowych komisji wyborczych dotyczących zadań i trybu pracy w przygotowaniu i prze-
prowadzeniu głosowania w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarzą-
dzonych na dzień 9 października w 2005 r. (M.P. Nr 46, poz. 635) w pkt 48 określono,
iż w wypadku ponownego głosowania przekazany przez komisje spis wyborców
podlega aktualizacji w urzędzie gminy. Dostęp do spisu ma wyłącznie organ sporzą-
dzający spis. Państwowa Komisja Wyborcza, pismem z dnia 10 października 2005 r.,
przekazała wyjaśnienia w sprawie przeprowadzenia w dniu 23 października 2005 r.
ponownego głosowania w wyborach Prezydenta RP. W wyjaśnieniach tych wskazała,
że zgodnie z art. 70 ust. 1a ustawy, ponowne głosowanie przeprowadza się na
podstawie tych samych spisów sporządzonych dla przeprowadzenia pierwszego
głosowania w dniu 9 października 2005 r. Aktualizację spisu wyborców dokonuje się
na obu egzemplarzach spisu. W dalszej części wyjaśnień Państwowa Komisja Wy-
borcza wskazała, że dla przeprowadzenia ponownego głosowania obwodowym ko-
misjom wyborczym należy wydać zaktualizowany egzemplarz spisu wyborców, do-
tychczas przechowywany w urzędzie gminy. Stwierdziła przy tym, że pozwoli to unik-
nąć wątpliwości obwodowej komisji wyborczej, czy podpis wyborcy potwierdzający
otrzymanie karty do głosowania dotyczy pierwszego głosowania, czy ponownego
głosowania, jeżeli podpis nie został złożony wyraźnie w rubryce spisu wyborców na
to przeznaczonej. Zdaniem Okręgowej Komisji Wyborczej, przedstawione w prote-
ście obawy i zastrzeżenia wyborców, "czy nie nastąpiło sfałszowanie ich podpisów na
oryginale spisu wyborców" są niezrozumiałe, bowiem dostęp do tego egzemplarza
spisu miała podczas głosowania w dniu 9 października 2005 r. tylko obwodowa komi-
sja wyborcza, a po ustaleniu wyników głosowania w całym okręgu i sporządzeniu
protokołu przez Okręgową Komisję Wyborczą, spis został przekazany do aktualizacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione przez uczestników postępowania poglądy prawne wzajemnie
się uzupełniają i zawierają szczegółową, pogłębioną analizę obowiązującego stanu
prawnego. Sąd Najwyższy w całości tę interpretację przepisów podziela. Najkrócej
rzecz ujmując (w odniesieniu do przedstawionych w proteście wątpliwości), należy
stwierdzić, że przepisy nie rozróżniają oryginałów i odpisów (kopii) spisów wyborców.
W wyborach prezydenckich sporządzane są dwa spisy wyborców (art. 27 ust. 1
ustawy). Wybory mogą przebiegać w dwóch głosowaniach (turach), gdyż zgodnie z
art. 8b ust. 1 ustawy, jeżeli w wyborach, o których mowa w art. 7 (w pierwszym głoso-
waniu), żaden z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej nie uzyska więcej niż
połowy ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu prze-
prowadza się ponowne głosowanie. Drugie głosowanie jest kontynuacją wyborów
prezydenckich, ale nie jest kontynuacją pierwszego głosowania. Pierwsze głosowa-
nie kończy się ustaleniem jego wyników, co na poziomie obwodowych komisji wybor-
czych sprowadza się do niezwłocznego sporządzenia protokołu głosowania w 2 eg-
zemplarzach (art. 63 ustawy). Obwodowe komisje wyborcze po wykonaniu swoich
zadań przekazują posiadane dokumenty z wyborów (w tym spisy wyborców), jako
depozyt, odpowiednio do miejsca działania, wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi mia-
sta), konsulowi lub kapitanowi polskiego statku morskiego. Dokumenty te są udostęp-
niane wyłącznie Sądowi Najwyższemu w związku z postępowaniami w sprawach
protestów wyborczych oraz na żądanie sądów, prokuratury lub Policji, prowadzących
postępowanie karne (§ 2 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Kultury i Dzie-
dzictwa Narodowego z dnia 6 października 2000 r., wydanego z upoważnienia art.
66b ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej). Wynika z tego jedno-
znacznie, że spisy wyborców wykorzystane w pierwszym głosowaniu nie mogły być
pobrane z depozytu i przekazane obwodowym komisjom wyborczym w ponownym
głosowaniu. Głosowanie to nie ma bowiem na celu sprawdzenia przez wyborców
(komisje wyborcze) przebiegu pierwszego głosowania, zwłaszcza w zakresie, ,,czy
nie nastąpiło sfałszowanie ich podpisów na oryginale spisu wyborców".
Z tych względów na podstawie art. 75 ust. 1a ustawy o wyborze Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej orzeczono jak w sentencji.
========================================