Postanowienie z dnia 4 sierpnia 2006 r.
III SW 14/06

Złożenie sprawozdania, o którym mowa w art. 38c ust. 1 ustawy z dnia 27
czerwca 1997 r. o partiach politycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 857 ze zm.), jest czynnością niezbędną do przeprowadzenia likwidacji par-
tii.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Katarzyna Gonera, Beata Gudowska, Jerzy Kuźniar, Maria Tyszel,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 sierpnia
2006 r. sprawy ze skargi Ewy Marii K. - likwidatora majątku partii Dom Ojczysty na
uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 26 czerwca 2006 r. o odrzuceniu
sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych w 2005 r.

o d d a l i ł skargę.

U z a s a d n i e n i e

Państwowa Komisja Wyborcza uchwałą z dnia 26 czerwca 2006 r. w sprawie
sprawozdania partii Dom Ojczysty o źródłach pozyskania środków finansowych w
2005 r. postanowiła odrzucić sprawozdanie partii Dom Ojczysty o źródłach pozyska-
nia środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania
oraz o wydatkach poniesionych z Funduszu Wyborczego w 2005 r., z powodu naru-
szenia art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 79 poz. 857 ze zm. powoływanej dalej jako
ustawa).
W uzasadnieniu uchwały Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, między
innymi, że sprawozdanie zostało sporządzone według wzoru określonego w załącz-
niku do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie spra-
wozdania o źródłach pozyskania środków finansowych (Dz.U. Nr 33, poz. 269). Par-
tia nie pozyskała w 2005 r. żadnych środków finansowych, nie posiadała w okresie
sprawozdawczym rachunku bankowego.
Partia Dom Ojczysty uczestniczyła w wyborach parlamentarnych przeprowa-
dzonych w dniu 25 września 2005 r. Finansowanie kampanii wyborczej odbywało się
ze środków osób fizycznych wpłaconych na rachunek bankowy Komitetu Wyborcze-
go utworzonego przez partię a nie ze środków partii zgromadzonych na rachunku
Funduszu Wyborczego. Stanowi to - w ocenie Państwowej Komisji Wyborczej - naru-
szenie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy, co prowadzi do odrzucenia sprawozdania na podsta-
wie art. 38a ust. 2 pkt 5 ustawy.
Ewa Maria K. -likwidator majątku partii Dom Ojczysty w skardze na powyższą
uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej wniosła o uchylenie zaskarżonej uchwały i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Państwowej Komisji Wyborczej ,,z
powodu nieistnienia partii Dom Ojczysty w czasie podjęcia zaskarżonej uchwały,
przez co przedmiotowa uchwała została wydana bez podstawy prawnej" oraz o prze-
prowadzenie dowodu z akt rejestrowych partii Dom Ojczysty [...] na okoliczność wy-
kreślenia partii z rejestru partii politycznych oraz rejestracji partii Dom Ojczysty w wy-
borach do Sejmu i Senatu RP przeprowadzonych we wrześniu 2005 r., mimo wcze-
śniejszego wystąpienia Państwowej Komisji Wyborczej do sądu rejestrowego o likwi-
dację partii i wykreślenie jej z rejestru. Skarżąca jest zdania, że ustawa o partiach
politycznych nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ zaskarżona
uchwała dotyczy i jest skierowana do podmiotu, którego byt prawny ustał (przed
dniem podjęcia uchwały).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw. Z akt sprawy wynika niespornie,
że partia Dom Ojczysty pismem z dnia 30 czerwca 2005 r. zawiadomiła Państwową
Komisję Wyborczą o zamiarze zgłoszenia kandydatów na posłów i senatorów, o po-
wołaniu pełnomocnika wyborczego i pełnomocnika finansowego. Państwowa Komi-
sja Wyborcza w piśmie z dnia 6 lipca 2005 r. potwierdziła złożenie w tym dniu zawia-
domienia o zgłoszeniu przez Komitet Wyborczy kandydatów na posłów i senatorów w
wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
zarządzonych na dzień 25 września 2005 r. oraz o powołaniu pełnomocnika wybor-
czego komitetu wyborczego i pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego, któ-
rego dokonał Zarząd Krajowy ,,Domu Ojczystego". Następnie, Państwowa Komisja
Wyborcza uchwałą z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie przyjęcia zawiadomienia o zgło-
szeniu przez Komitet Wyborczy kandydatów na posłów i senatorów w wyborach do
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych
na dzień 25 września 2005 r. oraz o powołaniu pełnomocnika wyborczego komitetu
wyborczego i pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego, postanowiła przyjąć
zawiadomienie.
Państwowa Komisja Wyborcza na podstawie art. 38c ust. 1 ustawy o partiach
politycznych pismem z dnia 1 sierpnia 2005 r. wniosła do Sądu Okręgowego w War-
szawie o wykreślenie wpisu partii politycznej ,,Dom Ojczysty" z ewidencji partii poli-
tycznych. W uzasadnieniu wniosku podniosła między innymi, że partia ta nie złożyła
Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdania o źródłach pozyskania środków finan-
sowych w 2004 r., co stanowi podstawę do zastosowania postępowania określonego
w art. 38c ust. 1 ustawy. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 14 lis-
topada 2005 r. [...] wykreślił Dom Ojczysty partię polityczną z siedzibą w L. z ewiden-
cji partii politycznych. Sąd ten postanowieniem z dnia 29 maja 2006 r. postanowił
wyznaczyć likwidatorów majątku wykreślonej partii Dom Ojczysty [...] w osobach Ha-
liny S., Gertrudy S. i Ewy Marii K.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy w sytuacji, gdy Państwowa Komi-
sja Wyborcza przyjęła zawiadomienie o zgłoszeniu przez Komitet Wyborczy kandy-
datów na posłów i senatorów w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do
Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień 25 września 2005 r. oraz o
powołaniu pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego i pełnomocnika finanso-
wego komitetu wyborczego, a następnie - jeszcze przed wskazaną wyżej datą wybo-
rów parlamentarnych, tj. dnia 1 sierpnia 2005 r. - wniosła do Sądu Okręgowego w
Warszawie o wykreślenie partii politycznej z ewidencji partii politycznych, które orze-
czono postanowieniem Sądu zapadłym po przeprowadzeniu tych wyborów, w których
partia uczestniczyła, wyznaczony postanowieniem Sądu likwidator majątku partii po-
litycznej ma obowiązek przedłożyć Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdanie tej
partii o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i
warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych z Funduszu Wyborczego w
2005 r.
Zgodnie z przepisem art. 38c ust. 1 ustawy o partiach politycznych w przypad-
ku niezłożenia przez partię polityczną sprawozdania w terminie określonym w art. 38
ust. 1 Państwowa Komisja Wyborcza występuje do sądu z wnioskiem o wykreślenie
wpisu tej partii z ewidencji. Stosownie zaś do przepisu art. 38 ust. 1 ustawy partia
polityczna składa Państwowej Komisji Wyborczej, nie później niż do 31 marca każ-
dego roku, sprawozdanie o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kre-
dytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych ze
środków Funduszu Wyborczego w poprzednim roku kalendarzowym. Przewidziany w
tym przepisie termin do składania sprawozdania o źródłach pozyskania środków fi-
nansowych nie później niż do 31 marca każdego roku ma charakter terminu ustawo-
wego i jego przekroczenie powoduje odrzucenie sprawozdania (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 3 października 2002 r., III SW 24/02, OSNP 2003 nr 4, poz. 92).
Inną konsekwencją naruszenia przez partię polityczną art. 38 ust. 1 ustawy jest,
przewidziane w art. 38c ust. 1, wystąpienie Państwowej Komisji Wyborczej do sądu z
wnioskiem o wykreślenie wpisu tejże partii z ewidencji. Złożenie takiego wniosku nie
zostało ograniczone żadnym terminem (poza określonym w art. 38 ust. 1 ustawy). Z
regulacji prawnej nie wynika w szczególności, ażeby warunkiem wystąpienia Pań-
stwowej Komisji Wyborczej z wnioskiem o wykreślenie partii politycznej z ewidencji
było uprzednie odrzucenie jej sprawozdania finansowego. Partia polityczna może
wszak, godząc się - świadomie lub nieświadomie - na ustawowe sankcje takiego za-
niechania, nie złożyć w ogóle sprawozdania. Wynika stąd, że samo niezłożenie
sprawozdania do 31 marca, niezależnie od przyszłych zdarzeń (niezłożenia go w
ogóle lub spóźnionego złożenia), uzasadnia wystąpienie PKW z wnioskiem o wykre-
ślenie partii politycznej z ewidencji (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
16 września 2004 r., III SZP 3/04, OSNP 2005 nr 8, poz. 117).
Skarżąca wyraża pogląd, że Państwowa Komisja Wyborcza nie mogła sku-
tecznie przyjąć zawiadomienia dokonanego przez Zarząd Krajowy ,,Domu Ojczyste-
go" o zgłoszeniu przez Komitet Wyborczy kandydatów na posłów i senatorów w wy-
borach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
zarządzonych na dzień 25 września 2005 r. oraz o powołaniu pełnomocnika wybor-
czego komitetu wyborczego i pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego, po-
nieważ ,,wcześniej" wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie o ,,likwidację partii i
wykreślenie jej z rejestru". Pogląd ten nie jest prawidłowy. Należy wskazać, że po-
wyższe twierdzenie jest oparte na błędnej ocenie stanu faktycznego, bowiem z akt
sprawy wynika jednoznacznie, że wniosek o wykreślenie wpisu partii politycznej z
ewidencji nosi datę 1 sierpnia 2005 r., a więc z pewnością został złożony po przyję-
ciu zawiadomienia przez Państwową Komisję Wyborczą, które miało miejsce w dniu
7 lipca 2005 r.
Skarżąca jest zdania, że zaskarżona uchwała Państwowej Komisji Wyborczej
z dnia 6 czerwca 2006 r. została wydana bez podstawy prawnej, ponieważ w dniu jej
wydania partia Dom Ojczysty nie istniała. Skarżąca nie kwestionuje natomiast, że
mimo wykreślenia partii z ewidencji partii politycznych prawomocnym postanowie-
niem Sądu z dnia 14 listopada 2005 r., partia ta była obowiązana - na podstawie art.
38 ust. 1 i 3 ustawy - do złożenia Państwowej Komisji Wyborczej - w terminie do dnia
31 marca 2006 r. - sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych w
2005 r., w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach
poniesionych ze środków Funduszu Wyborczego i faktycznie złożyła takie sprawoz-
danie w terminie. Sąd Najwyższy jest zdania, że wykreślenie partii politycznej, która
uczestniczyła w wyborach parlamentarnych, z ewidencji partii politycznych prawo-
mocnym postanowieniem Sądu wydanym po dniu wyborów parlamentarnych, nie ma
wpływu na realizację przez partię obowiązku, o którym mowa w art. 38 ust. 1 i 3
ustawy. Ponadto, w sytuacji gdy partia wykreślona z ewidencji partii politycznych
złoży, tak jak w niniejszej sprawie, Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdanie, o
którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy, Państwowa Komisja Wyborcza jest zarazem
upoważniona i obowiązana do skorzystania ze stosownych ustawowych kompetencji,
w tym do odrzucenia złożonego sprawozdania (art. 38a ust. 2 ustawy). W sytuacji
bowiem, gdy partia polityczna, w okolicznościach takich jak w niniejszej sprawie,
przedłożyła Państwowej Komisji Wyborczej powyższe sprawozdanie, postępowanie
przed Państwową Komisją Wyborczą nie staje się bezprzedmiotowe tylko z tego po-
wodu, że partia polityczna została wykreślona z rejestru prawomocnym orzeczeniem
Sądu i zarządzono jej likwidację oraz wyznaczono likwidatorów. Postępowanie to
dotyczy bowiem publicznoprawnych obowiązków partii politycznej uczestniczącej w
wyborach do Sejmu i Senatu zarządzonych na dzień 25 września 2005 r., obowiąz-
ków wynikających z zasady jawności źródeł finansowania partii politycznych (art. 27a
ustawy), szczegółowo określonych w rozdziale 4 Finanse i finansowanie partii poli-
tycznych.
Partia polityczna Dom Ojczysty została wykreślona z ewidencji partii politycz-
nych na wniosek Państwowej Komisji Wyborczej na podstawie art. 38c ustawy o par-
tiach politycznych, a zatem w konsekwencji niezłożenia przez partię polityczną spra-
wozdania w terminie określonym w art. 38 ust. 1. Powyższa przyczyna wykreślenia
partii z ewidencji partii politycznych nie jest jednak wskazana w katalogu przyczyn
wykreślenia partii z ewidencji postanowieniem Sądu, wskutek którego to postanowie-
nia partia polityczna podlega likwidacji (art. 45 pkt 2). Ponieważ jednak przepis art.
45 ustawy wskazuje tylko dwie sytuacje, w których partia polityczna podlega likwida-
cji, a mianowicie wskutek: 1) rozwiązania mocą uchwały uprawnionego statutowego
organu partii, albo 2) postanowienia sądu o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji z
przyczyn, o których mowa w art. 20, 21, 39 i 44, przy czym art. 39 został skreślony
przez art. 238 pkt 17 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U Nr 46,
poz. 499) z dniem 31 maja 2001 r., to należy przyjąć, że art. 45 pkt 2 dotyczy także
wykreślenia partii z ewidencji partii politycznych z przyczyny określonej w przepisie
art. 38c ust. 1 ustawy. Na marginesie należy podnieść, że ustawodawca powinien
bardziej starannie przeprowadzać zmiany w ustawie o partiach politycznych, zwłasz-
cza w kontekście postulatu systemowej spójności i niesprzeczności jej przepisów, niż
to uczynił wprowadzając do ustawy art. 38a - d bez zmiany art. 45 pkt 2, który oczy-
wiście jest strukturalnie, funkcjonalnie i merytorycznie powiązany z tymi nowymi
przepisami, zwłaszcza z art. 38c ust. 1 ustawy.
Zgodnie z art. 47 ustawy sąd po uprawomocnieniu się postanowienia, o któ-
rym mowa w art. 45 pkt 2, zarządza likwidację partii politycznej i wyznacza likwidato-
ra tej partii. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia
14 listopada 2005 r. [...] wykreślił Dom Ojczysty - partię polityczną z siedzibą w L. z
ewidencji partii politycznych, a następnie Sąd ten postanowieniem z dnia 29 maja
2006 r. wyznaczył likwidatorów majątku wykreślonej partii Dom Ojczysty [...] w oso-
bach Haliny S., Gertrudy S. i Ewy Marii K. W postępowaniu przed Państwową Komi-
sją Wyborczą w sprawie sprawozdania partii Dom Ojczysty o źródłach pozyskania
środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz
o wydatkach poniesionych z Funduszu Wyborczego w 2005 r. uczestniczy likwidator-
członek zarządu partii politycznej wykreślonej z ewidencji partii politycznych, który
zgodnie z art. 37 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzysze-
niach (Dz.U. Nr, 20 poz. 104 ze zm.) w związku z art. 49 ustawy o partiach politycz-
nych, powinien dokonywać czynności prawnych niezbędnych do przeprowadzenia
likwidacji. Taką czynnością prawną jest złożenie sprawozdania, o którym mowa w
art. 38 ust. 1 ustawy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że finanse i źródła finansowania
partii politycznej, która została wykreślona z rejestru, muszą podlegać kontroli w try-
bie i na zasadach określonych w ustawie, w szczególności w trybie kontroli przez
Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania o źródłach pozyskania środków finan-
sowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach
poniesionych z funduszu wyborczego, a ponadto na uwadze należy mieć skutki,
które dla majątku likwidowanej partii politycznej może mieć odrzucenie sprawozdania
przez Państwową Komisję Wyborczą ( art. 39a ustawy).
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================