Postanowienie z dnia 25 lutego 2003 r.
III KKO 16/02

1. Pomiędzy organem rentowym, który wydał decyzję w sprawie z zakre-
su ubezpieczeń społecznych, a właściwym sądem powszechnym-sądem ubez-
pieczeń społecznych, który rozpoznał odwołanie od tej decyzji, nie może po-
wstać negatywny spór kompetencyjny (art. 192 § 1 pkt 2 k.p.a.).
2. Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym nie rozpoznaje
środków odwoławczych od orzeczeń sądów powszechnych.
3. Żądanie strony zmierzające do stwierdzenia nieważności decyzji wy-
danej w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych podlega rozpoznaniu jako
odwołanie od tej decyzji, bądź jako wniosek o ponowne ustalenie uprawnień z
tego ubezpieczenia, rozstrzygany nową decyzją, która może być zaskarżona do
sądu ubezpieczeń społecznych.

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca), przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości
Małgorzata Kosicka, przedstawiciel Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Elżbieta Zagalska.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym po rozpoznaniu na roz-
prawie w dniu 25 lutego 2003 r. sprawy z wniosku Włodzimierza K. o rozstrzygnięcie
sporu o właściwość między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałem w P. a
Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu.

1. o d d a l i ł o wniosek,
2. o d r z u c i ł o zażalenie.

U z a s a d n i e n i e

Pełnomocnik ubezpieczonego Włodzimierza K. wniósł o rozstrzygnięcie ,,ne-
gatywnego sporu o właściwość między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) -
Oddziałem w P. a Sądem Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu w sprawie stwier-
dzenia istnienia (na zasadzie art. 156 § 1 pkt 1 i 2 KPA) wad nieważności zaskarżo-
nej decyzji z 28 kwietnia 2000 roku", zakwalifikowanej w postępowaniu sądowym
jako sprawa ,,o odsetki z tytułu opóźnionej wypłaty świadczenia", stawiając organowi
rentowemu, a także Sądowi Okręgowemu-Sądowi Ubezpieczeń Społecznych w Po-
znaniu rozliczne zarzuty naruszenia przepisów Kodeksu postępowania administra-
cyjnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, związanych z ,,wadą nieważności"
podważanej decyzji emerytalnej w przedmiocie jednostronnej zmiany przez organ
rentowy terminu płatności emerytury ubezpieczonego z pierwszego na piąty dzień
każdego miesiąca. Wnioskodawca uważa, że w sprawie istnieje negatywny spór
kompetencyjny pomiędzy organem rentowym a Okręgowym Sądem Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu, który - w jego ocenie - nie jest sądem powszechnym i
twierdzi, iż ,,występuje tożsamość sprawy co do której występują różnice ocen mię-
dzy organem rentowym a sądem ubezpieczeń społecznych" w kwestii istnienia ,,wad
nieważności decyzji administracyjnej", co wymaga ,,wnikliwego i rzetelnego rozpa-
trzenia meritum przedkładanego wniosku o rozstrzygniecie negatywnego sporu o
właściwość w sprawie, która swymi skutkami godzi w podstawowe prawa i gwarancje
procesowe wnioskodawcy".
Ponadto wnioskodawca złożył "zażalenie" na postanowienia Sądu Apelacyj-
nego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 12 listopada i 17
grudnia 2002 r. odrzucające ,,zażalenie pełnomocnika odwołującego się z dnia 12
grudnia 2002 roku i 25 października 2002 roku na n/n postanowienia tego Sądu wy-
dane dnia 24 września 2002 r. w toku rozprawy apelacyjnej", twierdząc, iż jego wnio-
sek o zawieszenie postępowania apelacyjnego do czasu rozstrzygnięcia przez Kole-
gium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym negatywnego sporu kompetencyjne-
go został oddalony ,,bezprawnie i bezzasadnie".

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym zważyło, co następuje.

Zgodnie z art. 190 § 1 KPA, spory o właściwość między organami administra-
cji państwowej a sądami rozstrzyga Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyż-
szym. Stosownie do art. 192 § 1 pkt 2 KPA z wnioskiem o rozpatrzenie negatywnego
sporu kompetencyjnego może wystąpić strona, gdy w sprawie za niewłaściwy uznaje
się zarówno organ administracji państwowej, jak i sąd (spór negatywny). W rozpatry-
wanej sprawie wnioskodawca oczywiście bezzasadnie utrzymuje, że pomiędzy orga-
nem rentowym a Sądem Okręgowym Wydziałem Ubezpieczeń Społecznych w Po-
znaniu istnieje negatywny spór kompetencyjny w rozumieniu art. 192 § 1 pkt 2 KPA,
utrzymując, że skoro zaskarżoną przez ubezpieczonego decyzję wydał Inspektorat
ZUS w W., który ,,nie uznał się za niewłaściwy w trybie art. 66 KPA", a Oddział ZUS w
P. ,,uznaje się za organ niewłaściwy do rozpoznania żądań odwołania stwierdzenia
wad nieważności zaskarżonej decyzji", to Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
,,nie może przejąć takiej sprawy do rozpoznania z pominięciem i przed wyczerpaniem
procedur postępowania administracyjnego toczącego się przed organami rentowymi
oraz z pominięciem zakresu swojej właściwości", gdy ponadto Sąd ten ,,uznaje swoją
niewłaściwość w sprawie stwierdzenia istnienia wad nieważności zaskarżonej decy-
zji".
Tymczasem z twierdzeń wnioskodawcy, a zwłaszcza z akt sprawy wynika, że
organ rentowy wydał indywidualną decyzję emerytalną, a zatem uznał swoją właści-
wość w przedmiocie żądania (wniosku) ubezpieczonego dotyczącego przywrócenia
mu terminu płatności emerytury ustalonego w decyzji emerytalnej z dnia 18 grudnia
1991 r. na pierwszy dzień każdego miesiąca, który organ rentowy zmienił decyzją z
dnia 13 października 1995 r. na piąty dzień każdego miesiąca. Wydanie decyzji eme-
rytalnej przekreśla w sposób oczywisty zasadność twierdzenia wnioskodawcy jakoby
organ rentowy uznał się za niewłaściwy w tej indywidualnej sprawie z zakresu ubez-
pieczeń społecznych (art. 192 § 1 pkt 2 KPC). Równocześnie rozstrzyganie o tym,
czy decyzję w tej sprawie wydała właściwa terenowa jednostka organizacyjna Zakł-
adu Ubezpieczeń Społecznych, czy postępowanie przed organem rentowym powin-
no być dwuinstancyjne, jak utrzymuje wnioskodawca, oraz czy zapadło prawidłowe
orzeczenie sądowe, usuwa się spod kognicji Kolegium Kompetencyjnego przy Są-
dzie Najwyższym, które rozstrzyga wyłącznie spory kompetencyjne o właściwość
między organem administracji a sądami. Wyklucza do możliwość wkraczania przez
Kolegium Kompetencyjne w rozstrzyganie kwestii formalnych lub merytorycznych
dotyczących możliwości przedsądowego uznania ewentualnej zasadności odwołania
od decyzji organu rentowego w indywidualnej sprawie z zakresu ubezpieczeń spo-
łecznych (art. 4779 § 2 zdanie drugie KPC).
Warto jednak sygnalizować, że sprawa ubezpieczonego, który kwestionuje le-
galność (ważność) dokonania jednostronnej zmiany terminu płatności jego emerytu-
ry, jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych, przez które rozumie się sprawy,
w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych dotyczące między in-
nymi emerytur i rent (art. 476 § 2 pkt 2 KPC). W szczególności organ Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych, tj. jego właściwa terenowa jednostka organizacyjna, uprawnio-
ny według przepisów o organizacji, właściwości i reprezentacji do wydawania decyzji
w zakresie indywidualnych spraw dotyczących między innymi ustalania uprawnień i
wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 83 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.), wydaje decyzję, od której przysługuje odwołanie do właściwego sądu w ter-
minie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego
(art. 83 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r.). Sądem tym jest sąd powszechny, tj.
właściwy miejscowo Sąd Okręgowy Wydział Ubezpieczeń Społecznych (art. 4778 § 1
KPC w związku z art. 16 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych - Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), bądź sąd rejonowy (wydział
pracy i ubezpieczeń społecznych), do którego kognicji należy rozpoznawanie spraw
wymienionych w art. 4778 § 2 KPC. Odwołanie od decyzji organu rentowego w za-
kresie indywidualnych spraw z ubezpieczenia społecznego, o jakich mowa w art. 476
§ 2 i 3 KPC, wszczyna sprawę cywilną z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozu-
mieniu art. 1 KPC, co wyłącza zasadę dwuinstancyjności postępowania administra-
cyjnego przed organami rentowymi w rozumieniu art. 15 KPA, zważywszy że orga-
nem odwoławczym właściwym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
określonym w odrębnych przepisach (art. 180 zdanie pierwsze KPA) jest sąd okrę-
gowy, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych
(art. 4778 § 2 KPC). Oznacza to, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego o dwuinstancyj-
nym postępowaniu administracyjnym, skoro przepisy dotyczące ubezpieczeń spo-
łecznych ustalają w tym zakresie odmienne zasady postępowania w tych sprawach
(art. 180 § 1 KPA), które są zawarte w przepisach ustawy z 13 października 1998 r.
oraz w Kodeksie postępowania cywilnego. Odwołanie od decyzji organu rentowego
wnosi się do tego organu, który przekazuje niezwłocznie odwołanie wraz z aktami
sprawy do sądu z zachowaniem przepisów odrębnych. Jedynie w razie gdy Zakład
Ubezpieczeń Społecznych uzna odwołanie za słuszne, to zmienia lub uchyla zaskar-
żoną decyzję w terminie 14 dni od wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu
nie nadaje się dalszego biegu (art. 83 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. i art.
4779 § 2 zdanie drugie KPC).
Ponadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż przepisy o po-
stępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie przewidują możli-
wości uznania (stwierdzenia) nieważności decyzji organu rentowego (por. postano-
wienia Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1999 r., II UKN 161/99, OSNAPiUS
2000 r. nr 14, poz. 562, oraz z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 356/01, dotychczas nie-
publikowane). To stanowisko Kolegium Kompetencyjne akceptuje przy założeniu, że
żądanie strony (ubezpieczonego lub osoby zainteresowanej) zmierzające do stwier-
dzenia nieważności decyzji wydanej w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych
podlega rozpoznaniu jako odwołanie od wydanej (zaskarżonej) decyzji, bądź jako
wniosek o ustalenie (ponowne ustalenie) uprawnień z tego ubezpieczenia rozstrzy-
gany nową decyzją, która może być zaskarżona do sądu ubezpieczeń społecznych.
Z akt rozpoznawanej sprawy wynika, że terenowa jednostka organizacyjna Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych wydała negatywną decyzję w przedmiocie żądania ubez-
pieczonego przywrócenia ,,pierwotnego" terminu płatności należnej mu emerytury,
kwalifikując wniosek ubezpieczonego jako sprawę o odsetki z tytułu opóźnionych
płatności należnej mu emerytury, a następnie nie uznała słuszności (zasadności)
jego odwołania, przekazując je do rozpatrzenia Sądowi Okręgowemu - Sądowi (Wy-
działowi) Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu. Sąd ten rozpoznał odwołanie ubez-
pieczonego, a przeto - wbrew twierdzeniom wnioskodawcy - nie uznał się niewłaści-
wym do rozpoznania sprawy. Oznacza to, że pomiędzy organem rentowym, który
wydał indywidualną decyzję w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych a właści-
wym sądem powszechnym - sądem (wydziałem) ubezpieczeń społecznych, który
rozpoznał odwołanie od tej decyzji, nie ma negatywnego sporu kompetencyjnego w
rozumieniu art. 192 § 1 pkt 2 KPA.
Mając powyższe na uwadze Kolegium Kompetencyjne oddaliło wniosek o roz-
strzygnięcie negatywnego sporu kompetencyjnego, a ponadto odrzuciło ,,zażalenia"
wnioskodawcy na zaskarżone przezeń postanowienia Sądu Apelacyjnego w Pozna-
niu z tej przyczyny, że Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym nie ma
kognicji do rozpoznawania środków odwoławczych od orzeczeń sądów powszech-
nych.
========================================