Postanowienie z dnia 23 listopada 2007 r.
II UZ 31/07

Obowiązek pouczenia strony o przysługujących jej środkach zaskarżenia
uregulowany w art. 327 k.p.c. określa sytuacje, w których sąd dokonuje po-
uczenia z urzędu - bez jakiejkolwiek aktywności strony. Natomiast w pozosta-
łych przypadkach pouczenie o sposobie zaskarżenia wyroku jest możliwe
wtedy, kiedy strona wystąpi o stosowną informację.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Romualda Spyt
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 listopa-
da 2007 r. sprawy z wniosku Małgorzaty S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w S. z udziałem zainteresowanego Wiesława M. o wyłączenie z
ubezpieczenia społecznego, na skutek zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie
Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 kwietnia 2007 r. [...]

1. o d r z u c i ł zażalenie w części dotyczącej pkt I zaskarżonego postano-
wienia;
2. o d d a l i ł zażalenie w pozostałym zakresie;
3. oddalił wniosek pełnomocnika - radcy prawnego Przemysława G. o zasą-
dzenie kosztów zastępstwa procesowego udzielonego ubezpieczonej z urzędu.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w
Szczecinie w pkt I oddalił wniosek ubezpieczonej Małgorzaty S. o przywrócenie ter-
minu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku tego Sądu z uzasadnieniem w spra-
wie [...], w pkt II odrzucił wniosek o doręczenie powyższego wyroku z uzasadnie-
niem. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny wskazał, że ubezpieczona była
prawidłowo zawiadomiona o terminie rozprawy apelacyjnej wyznaczonej na dzień 17
października 2006 r., na który się nie stawiła. Dopiero w dniu 2 stycznia 2007 r. z
rozmowy telefonicznej dowiedziała się, iż orzeczenie zapadło. W tym też dniu ubez-
pieczona nadała w urzędzie pocztowym pismo, w którym wniosła o doręczenie wyro-
ku z uzasadnieniem wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania tej
czynności procesowej. Usprawiedliwiając uchybienie terminu stwierdziła, że liczyła
na to, iż wyrok Sądu Apelacyjnego zostanie jej doręczony z urzędu, z tego względu,
że zawiadomienie o terminie rozprawy nie zawierało żadnych pouczeń. Oceniając
zasadność wniosku o przywrócenie terminu Sąd Apelacyjny uznał, że uchybienie
terminu nastąpiło z winy ubezpieczonej, która chociaż miała możliwość zasięgnięcia
informacji o treści wyroku i sposobie jego zaskarżenia, choćby poprzez kontakt tele-
foniczny z sekretariatem Wydziału, nie skorzystała z tej możliwości, pozostając w
niczym nieuzasadnionym przekonaniu, że wyrok zostanie jej doręczony z urzędu. Z
tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma podstaw do przywrócenia terminu do
dokonania czynności procesowej na podstawie art. 168 § 1 k.p.c. i wniosek o dorę-
czenie wyroku z uzasadnieniem - jako spóźniony odrzucił na podstawie art. 328 § 1
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.

Ubezpieczona zaskarżyła powyższe postanowienie w całości i wniosła o jego
zmianę i przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasad-
nieniem i zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego. Posta-
nowieniu temu skarżąca zarzuciła naruszenie art. 5 k.p.c. w związku z art. 367 k.p.c.
oraz art. 168 § 1 k.p.c., poprzez uznanie przez Sąd, że uchybiła terminowi do doko-
nania czynności procesowej ze swojej winy.

W zażaleniu podniesiono, że przekonanie ubezpieczonej o tym, iż wyrok zo-
stanie jej doręczony z urzędu, było uzasadnione. W zawiadomieniu o terminie roz-
prawy nie zawarto, stosownie do obowiązku wynikającego z art. 5 k.p.c., pouczenia,
iż wyrok sądu drugiej instancji, wydany pod nieobecność strony, nie jest wyrokiem
zaocznym, a zatem doręczanym z urzędu. Również sam ustawodawca dopuszczał
możliwość takiego błędnego przekonania, skoro w przepisie art. 367 k.p.c. wyraźnie
dał wyraz temu, że taki wyrok nie jest wyrokiem zaocznym. Zdaniem skarżącej, skoro
w zawiadomieniu o terminie rozprawy zawarto informację, że stawiennictwo nie jest
obowiązkowe, winno tam również znaleźć się pouczenie, że w razie wydania wyroku
pod nieobecność strony wyrok ten nie jest wyrokiem zaocznym, względnie poucze-
nie, że wyrok nie zostanie stronie doręczony z urzędu. Z tych względów stanowisko
Sądu Apelacyjnego o braku podstaw do przywrócenia uchybionego terminu w opar-
ciu o przepis art. 168 § 1 k.p.c. nie jest trafne. Na poparcie swojej argumentacji skar-
żąca powołała się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 13
lipca 2000 r., II UKN 639/99 (OSNAPiUS 2002 nr 3, poz. 78) oraz w postanowieniu z
dnia 9 września 1997 r., III CK 389/97 (LEX nr 50531).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. W pierwszej kolejności wskazać
należy, że zażalenie skierowane przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w pkt 1 za-
skarżonego wyroku jest niedopuszczalne z mocy prawa, gdyż orzeczenie oddalające
wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasad-
nieniem nie jest postanowieniem kończącym sprawę jako całość lecz postanowie-
niem rozstrzygającym kwestię incydentalną, gdyż jego celem nie jest badanie do-
puszczalności dokonania czynności procesowej inicjującej kolejny etap postępowa-
nia, tylko ocena zasadności wniosku. Kończącym postępowanie jest tylko takie orze-
czenie, którego uprawomocnienie się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy
co do istoty przez sąd danej instancji (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 31
maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001 nr 1, poz. 1). W tym przypadku jest to posta-
nowienie odrzucające wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.
Przechodząc do tej kwestii, Sąd Najwyższy uznał zarzuty zażalenia za bezza-
sadne. Przepisu art. 5 k.p.c., nakładającego na sąd obowiązek udzielania stronom
występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek
co do czynności procesowych oraz pouczania ich o skutkach prawnych tych czynno-
ści i skutkach zaniedbań, nie należy rozumieć w ten sposób, iż sąd jest zobowiązany
przewidywać wszelkie możliwe zachowania strony, niekorzystne dla niej i wynikające
z przekonania płynącego z nieznajomości przepisów prawa i im na wszelki wypadek
zapobiegać poprzez udzielanie stosownych pouczeń. Obowiązek pouczenia strony o
przysługujących jej środkach zaskarżenia uregulowany został w przepisie art. 327
k.p.c. Stosownie do § 1 tego przepisu stronie działającej bez adwokata, radcy praw-
nego lub rzecznika patentowego, obecnej przy ogłoszeniu wyroku, przewodniczący
udzieli wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia. W myśl
§ 2 stronie działającej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego,
która na skutek pozbawienia wolności była nieobecna przy ogłoszeniu wyroku, sąd z
urzędu w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku doręcza odpis jego sentencji z
pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Przepis ten określa
sytuacje, w których sąd dokonuje pouczenia z urzędu - bez jakiejkolwiek aktywności
strony. Natomiast w pozostałych przypadkach obowiązek pouczenia o sposobie za-
skarżenia wyroku powstaje wtedy, kiedy strona wystąpi o stosowną informację. Do-
póki zatem strona, nieobecna na rozprawie, na której zapadł niekorzystny dla niej
wyrok, nie zwróci się do sądu o pouczenie o sposobie i terminie jego zaskarżenia,
dopóty sąd nie ma obowiązku instruowania jej o tym z urzędu. Nie ma zatem pod-
staw do przyjęcia, że już w zawiadomieniu o terminie rozprawy sąd winien dokony-
wać jakichkolwiek pouczeń dotyczących zaskarżenia wyroku, którego zresztą treści
jeszcze nie zna. W wywodach zażalenia co prawda podkreśla się, iż informacja o
nieobowiązkowym stawiennictwie na rozprawie winna zawierać nie tyle pouczenie o
sposobie zaskarżenia wyroku co pouczenie, że strona nie otrzyma odpisu wyroku
bez jej wniosku. Wywód ten pomija jednak jedną zasadniczą kwestię, a mianowicie
sam odpis sentencji wyroku sądu drugiej instancji nie otwiera drogi do wniesienia
skargi kasacyjnej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 3985 § 1 k.p.c. skargę kasacyjną
wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch miesięcy
od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej. Nie wyjaśniono
natomiast w zażaleniu, jaki związek zachodzi między informacją, której zamieszcze-
nie w zawiadomieniu o terminie rozprawy postuluje skarżąca a dotrzymaniem termi-
nu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku. Niezależnie od powyższego nieza-
mieszczenie w zawiadomieniu o terminie rozprawy informacji o tym, iż Sąd nie dorę-
cza z urzędu odpisu wyroku nie wywołuje żadnych negatywnych skutków dla strony,
bowiem w każdym czasie może ona wystąpić w takim wnioskiem w oparciu o przepis
art. 9 k.p.c. Powoływanie się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w sprawie
II UKN 639/99, jest o tyle nietrafne, że pogląd o tym, że przepis art. 5 k.p.c. nie na-
kłada na sąd powinność szczegółowego instruowania strony występującej w sprawie
bez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym co do wszelkich możli-
wych jej zachowań, lecz tylko obowiązek udzielania wskazówek potrzebnych z
punktu widzenia prawidłowego przebiegu postępowania i gwarancji prawa strony do
obrony, sformułowany został w zupełnie innym stanie faktycznym, a przede wszyst-
kim nie stanowi on podstawy do przerzucenia na sąd odpowiedzialności za zanie-
chania strony będące wynikiem jej rażącego niedbalstwa.
Z niekwestionowanych przez skarżącą okoliczności faktycznych wynika, że
przez okres ponad dwóch i pół miesiąca od rozprawy apelacyjnej - o której była pra-
widłowo zawiadomiona i na którą się nie stawiła - nie podjęła ona jakichkolwiek czyn-
ności celem ustalenia, czy zapadł wyrok w sprawie i jaki jest wynik procesu. Wbrew
wywodom zawartym w zażaleniu przekonanie skarżącej, iż z uwagi na nieobowiąz-
kowe stawiennictwo na rozprawie apelacyjnej, zapadły na niej wyrok zostanie jej do-
ręczony z urzędu, nie stanowi okoliczności usprawiedliwiającej uchybienie terminu do
złożenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Opisane zachowanie uchy-
bia przeciętnemu standardowi staranności w prowadzeniu własnych spraw. W kate-
goriach zawinienia można skarżącej przypisać rażące niedbalstwo, co uzasadnia
przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, iż z własnej winy uchybiła ona terminowi do złożenia
wniosku o doręczenia wyroku z uzasadnieniem (art. 168 § 1 k.p.c. a contrario).

Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 370 k.p.c. w
związku z art. 397 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c. w związku z art. 3941 § 3
k.p.c. orzekł jak w pkt 1 sentencji postanowienia oraz na podstawie art. 39814 k.p.c. w
związku z art. 3941 § 3 k.p.c. jak w pkt 2 sentencji. Odnośnie kosztów postępowania
zażaleniowego Sąd Najwyższy stwierdził, że wbrew treści § 16 rozporządzenia Mini-
stra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielo-
nej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.)
wniosek o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego nie zawiera oświad-
czenia, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1998 r., II CKN 687/98 OSNC 1999 nr 3,
poz. 63). Z tych względów wniosek pełnomocnika w tym przedmiocie nie może zo-
stać uwzględniony.
========================================