Postanowienie z dnia 4 lutego 2003 r.
II UK 345/02

Pojęcie "niezdolności do pracy" zostało do art. 12 i 13 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118) przejęte bez zmian z art. 23 i 24 ustawy z dnia 14 grud-
nia 1982 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 28
czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o
ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) i w związku z tym nie budzi
wątpliwości, które wymagałyby wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy (art. 393 § 1
k.p.c.).

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2003 r. sprawy z wniosku Sonii B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji
wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 marca 2002
r. [...]

1. o d m ó w i ł przyjęcia kasacji do rozpoznania,
2. zasądził na rzecz radcy prawnego Ireny N. prowadzącej kancelarię radcow-
ską w K. kwotę 100 zł (złotych: sto) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 21 marca 2001 r. [...] oddalił odwołanie Sonii B. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w C., odmawiającej wnioskodawczyni prawa do
renty wobec wykluczenia przez lekarza orzecznika jej niezdolności do pracy. W mo-
tywach tego wyroku Sąd Okręgowy powołał się na dowód z opinii biegłych lekarzy
specjalistów internisty-kardiologa, neurologa i ortopedy, którzy uznali wnioskodaw-
czynię za zdolną do pracy, aczkolwiek rozpoznali u niej chorobę [...]. Wobec tego
wnioskodawczyni w zakresie prawa do renty nie spełnia przesłanki określonej w art.
57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Apelację wniesioną przez wnio-
skodawczynię oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ka-
towicach wyrokiem z dnia 27 marca 2002 r. [...] podzielając ustalenia faktyczne po-
czynione w postępowaniu w pierwszej instancji oraz przypisaną im kwalifikację
prawną.
W kasacji od powyższego wyroku, wniesionej w imieniu wnioskodawczyni
przez jej pełnomocnika z urzędu, zarzucono błędną wykładnię art. 57 pkt 1 w
związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 13 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a
także naruszenie art. 3 § 2, 232, 233 § 1, 286 i 382 k.p.c., domagając się na tej pod-
stawie uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania, przy
uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych. Jako
przesłanki przyjęcia kasacji do rozpoznania wskazano konieczność wyjaśnienia
istotnego zagadnienia prawnego co do granic związania sądów treścią przepisu art.
232 zdanie 2 k.p.c. w zakresie przeprowadzania z urzędu dowodów w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych, w których stroną są osoby niereprezentowane
przez profesjonalnych pełnomocników. Wnosząca kasację uważa ponadto, że ist-
nieje potrzeba wykładni przepisu art.57 pkt 1 w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art.
13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. w odniesieniu do pojęcia ,,niezdolność" do pracy.
W szczególności konieczne jest ustalenie na ile aktualne pozostaje orzecznictwo
Sądu Najwyższego ukształtowane na tle ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, zwłaszcza poglądy wyrażone w wyroku z dnia
2 lipca 1998 r., II UKN 111/98 (OSNAPiUS 1999 nr 13, poz. 432).Wnosząca kasację
twierdzi wreszcie, że przez pozbawienie wnioskodawczyni świadczenia, które pań-
stwo gwarantuje w razie niezdolności do pracy, bez należytego wyjaśnienia, czy jest
świadczenie to jej przysługuje, narusza ponadto interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie zasługuje na przyjęcie do rozpoznania, gdyż nie istnieją przesłan-
ki, które by to uzasadniały. Nie występuje w szczególności istotne zagadnienie
prawne, zdefiniowane przez wnoszącą kasację, jako kwestia dotycząca granic obo-
wiązku przeprowadzenia przez sąd z urzędu dowodów w sprawach z zakresu ubez-
pieczeń społecznych, gdy ubezpieczony nie korzysta z profesjonalnego zastępstwa
procesowego. Przepis art. 232 k.p.c. stanowi bowiem w zdaniu pierwszym, że to
strony obowiązane są wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywo-
dzą skutki prawne, a w zdaniu drugim - iż sąd może dopuścić dowód niewskazany
przez stronę. Po zmianach wprowadzonych do Kodeksu postępowania cywilnego od
dnia 1 lipca 1996 r. przez ustawę z 1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.),
inicjatywa dowodowa należy do stron , co jest między innymi spowodowane rezygna-
cją z obowiązku dążenia przez sąd do ustalenia tzw. prawdy obiektywnej (art. 3 § 2
k.p.c.), o czym zapomniała wnosząca kasację, powołując się na tę zasadę i nieobo-
wiązujący już przepis art. 3 § 2 k.p.c. Dopuszczenie z urzędu dowodu niewskaza-
nego przez stronę jest dla sądu - z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 4771 §
11 k.p.c. - jedynie przedmiotem jego uprawnienia . To samo dotyczy spraw z zakresu
ubezpieczenia społecznego, przy czym należy uznać, że w razie obserwowania
ewentualnej nieudolności strony sąd powinien w pierwszej kolejności stronie wystę-
pującej bez adwokata lub radcy prawnego udzielić wskazówek co do niezbędnych
czynności procesowych (art. 5 k.p.c.).
Nie istnieje też na tle niniejszej sprawy jakaś szczególna potrzeba interpretacji
pojęcia ,,niezdolność do pracy". Co prawda kasacja powołuje się tu na uchylenie
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. i zastąpienie jej od dnia 1 stycznia 1999 r. przez
ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, ale wnosząca kasację przeoczyła fakt, iż konstrukcja ,,niezdolności do
pracy" została do art. 12 i 13 tej ostatniej ustawy przejęta z art. 23 i 24 ustawy o pze,
po jej nowelizacji przez ustawę z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw
o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym ( Dz.U. Nr 100, poz.
461). Zmiana ta, która zastąpiła dawną instytucję inwalidztwa i jego trzech grup, we-
szła w życie z dniem 1 września 1997 r. Innymi słowy, aktualnie obowiązujące poję-
cie ,,niezdolność do pracy" funkcjonuje od niemal sześciu lat i doczekało się szeregu
wypowiedzi w orzecznictwie, więc ewentualne wątpliwości może budzić nie tyle jego
wykładnia, ile zastosowanie w poszczególnych sprawach.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 3937 §1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji, w tym o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu.
========================================