POSTANOWIENIE Z DNIA 6 LISTOPADA 2003 R.
IV KK 456/02


Niezawiadomienie oskarżonego o terminie wydania wyroku i będąca
tego konsekwencją jego nieobecność na rozprawie w czasie ogłoszenia
wyroku, nie stanowi bezwzględnej podstawy odwoławczej przewidzianej w
art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Zawarty w tym przepisie zwrot ,,sprawę rozpozna-
no podczas nieobecności oskarżonego" odnosi się do czynności proceso-
wych poprzedzających wyrokowanie, nie obejmując zakresem swojego
działania czynności właściwych wyłącznie dla rozstrzygania sprawy, do któ-
rych należy również ogłoszenie wyroku.

Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.
Sędziowie SN: P. Hofmański, R. Sądej (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Smardzewski.

Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza A., skazanego z art. 224 § 2 k.k. i
innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 6 listopada
2003 r. kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego, od wyroku Sądu
Okręgowego w K. z dnia 14 grudnia 2000 r., zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w P. z dnia 19 czerwca 2000 r.,

o d d a l i ł kasację (...).




U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z dnia 19 czerwca 2000r. Dariusz
A. został uznany za winnego popełnienia dwóch przestępstw, i na podsta-
wie art. 279 § 1 k.k. skazano go na karę 3 lat pozbawienia wolności, a na
podstawie art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. na karę 4 lat pozbawie-
nia wolności; jako łączną wymierzono karę 5 lat pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy Dariusza A., Sąd Okręgowy w K.
wyrokiem z dnia 14 grudnia 2000r.: 1) uchylił zaskarżony wyrok w części
dotyczącej skazania za czyn z art. 279 § 1 k.k., i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, 2) uchylił
orzeczenie o karze łącznej, 3) złagodził karę orzeczoną za przestępstwo z
art. 224 § 2 k.k. w zb. z art. 160 § 1 k.k. i art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 11 §
2 k.k. i art. 64 § 1 k.k. do 3 lat pozbawienia wolności, 4) w pozostałej części
zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca Dariusza A.
Zarzucił on rażące naruszenie istotnych przepisów postępowania, mające
wpływ na treść orzeczenia, w szczególności przepisów art. 439 § 1 pkt 7
k.p.k. w zw. z art. 390 § 1 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. w zw. z art. 6 ust 3 pkt
c Konwencji o Ochronie Praw Człowieka - poprzez uznanie przez Sąd
Okręgowy, że niezawiadomienie oskarżonego o terminie publikacji wyroku,
a mimo to wydanie wyroku nie stanowi bezwzględnej przyczyny odwoław-
czej. Stawiając ten zarzut obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
w K.
Prokurator w pisemnej odpowiedzi złożył wniosek o uznanie tej kasa-
cji za oczywiście bezzasadną i jej oddalenie.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja na uwzględnienie nie zasługiwała, choć ze względów od-
miennych od argumentacji zawartej w uzasadnieniu odpowiedzi na kasa-
cję, sporządzonym przez oskarżyciela publicznego.
Obrońca Dariusza A. już w apelacji złożonej od wyroku Sądu Rejo-
nowego w P., na pierwszym miejscu postawił zarzut całkowicie zbieżny z
tym sformułowanym w kasacji. Powstał on na tle następującej sytuacji pro-
cesowej: na kolejnym terminie rozprawy w dniu 15 maja 2000 r. oskarżony
Dariusz A. (działający wówczas bez obrońcy) był obecny; wówczas zarzą-
dzono przerwę w rozprawie do dnia 12 czerwca, o czym oskarżony został
powiadomiony; nie stawił się na ten termin rozprawy ani nie nadesłał żad-
nego usprawiedliwienia; Sąd Rejonowy, choć formalnie nie wydał posta-
nowienia w trybie art. 376 § 2 k.p.k., prowadził rozprawę w dalszym ciągu,
zakończył postępowanie dowodowe, zamknął przewód sądowy i udzielił
głosu stronom, to jest - wobec nieobecności oskarżonego - jedynie oskar-
życielowi publicznemu; następnie, na podstawie art. 411 § 1 k.p.k., Sąd
postanowił odroczyć termin wydania wyroku do dnia 19 czerwca 2000r.,
stwierdzając, że ,,stający przyjęli to do wiadomości bez odrębnych we-
zwań", a Przewodniczący składu żadnych innych zarządzeń nie wydał; w
dniu 19 czerwca został ogłoszony wyrok, a oskarżony nie był obecny przy
tej czynności procesowej.
Sąd Okręgowy odnosząc się do, takiego samego jak w kasacji, za-
rzutu apelacji obrońcy Dariusza A. stwierdził, że niezawiadomienie oskar-
żonego o terminie ogłoszenia wyroku nie stanowi bezwzględnej przyczyny
odwoławczej, gdyż: 1) jego obecność podczas tej czynności nie miałaby
żadnego wpływu na treść wyroku, 2) na terminie publikacyjnym sprawy nie
rozpoznano, 3) obecność oskarżonego podczas ogłoszenia wyroku nie by-
ła obowiązkowa, 4) nie doszło do naruszenia przepisów art. art. 377 § 5 i
402 § 2 k.p.k., jako że nie dotyczą one odroczenia wydania wyroku, które
reguluje przepis art. 411 k.p.k. Dalej Sąd odwoławczy uznał, że niezawia-
domienie oskarżonego o terminie publikacji ,,jest niewątpliwie uchybieniem
procesowym ... lecz w żadnym razie nie miało wpływu na treść wyroku".
Argumentacja Sądu Okręgowego nie przekonała obrońcy Dariusza
A., który w kasacji konsekwentnie wykazywał, że w przedstawionej powyżej
sytuacji procesowej wystąpił bezwzględny powód odwoławczy przewidzia-
ny w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. [obecnie pkt 11, po wejściu w życie z dniem 1
lipca 2003r. ustawy z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego .... Dz. U. Nr 17, poz. 155]. Autor skargi kasacyjnej,
odwołując się do podstawowych gwarancji realizacji prawa do obrony, do
norm konstytucyjnych oraz międzynarodowych, przekonywał, że każdy
oskarżony ma prawo brać udział w całej rozprawie, i jedynie prawidłowe
zawiadomienie o każdym terminie rozprawy z jednej strony umożliwia mu
realizację tego prawa, a z drugiej strony, pozwala sądowi w ściśle określo-
nych przypadkach na prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżone-
go. Obrońca wywodził, że obecność Dariusza A. ,,na ogłoszeniu wyroku ...
być może umożliwiłaby oskarżonemu wznowienie przewodu i tym samym
skuteczną obronę, co ma o tyle znaczenie, że ostatecznie wobec nieobec-
ności na ostatniej rozprawie merytorycznej, oskarżony pozbawiony został
prawa zabrania głosu w swojej sprawie". Dlatego też, twierdził skarżący,
,,zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem podstawowej
zasady prawa do obrony w sensie materialnym, a tym samym dotknięty jest
bezwzględną nieważnością".
Stanowisko prezentowane przez obrońcę Dariusza A. na podzielenie
nie zasługuje. Co do zasady słusznie już Sąd Okręgowy wskazał, że w
sprawie nie wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza przewidziana w
art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Jednakże argumentacja przedstawiona w uza-
sadnieniu orzeczenia Sądu odwoławczego nie do końca była jasna i prze-
konywająca, a nadto w znacznym stopniu zacierała podstawową różnicę
pomiędzy względnymi, a bezwzględnymi przyczynami odwoławczymi.
W przeciwieństwie do względnych, bezwzględne przyczyny (podsta-
wy, powody) odwoławcze charakteryzuje całkowity automatyzm - jeśli któ-
rakolwiek z wymienionych w paragrafie pierwszym art. 439 k.p.k. przyczyn
wystąpi, to implikuje uchylenie zaskarżonego orzeczenia (przy uwzględnie-
niu oczywiście zastrzeżenia zawartego w §2 tego artykułu). Jakiekolwiek
zatem rozważania o wpływie czy jego braku na treść orzeczenia, w przy-
padku wystąpienia takiego powodu odwoławczego stają się bezprzedmio-
towe. Na gruncie zatem niniejszej sprawy w pierwszym rzędzie trzeba ja-
sno i jednoznacznie odpowiedzieć czy wystąpiła bezwzględna podstawa
odwoławcza przewidziana w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Odpowiedź na to py-
tanie może być wyłącznie negatywna - podstawa ta nie wystąpiła.
Przepis art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. stanowi, że orzeczenie podlega
uchyleniu, jeżeli ,,sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego,
którego obecność była obowiązkowa". Na rozprawie głównej, zgodnie z art.
374 § 1 k.p.k., obecność oskarżonego jest obowiązkowa, jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej. Owe wyjątki przewidziane zostały w art. art. 375, 376, 377,
390 § 2 czy 479 k.p.k., i nie ulega wątpliwości, że w każdej z tych sytuacji
warunkiem sine qua non prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżo-
nego jest jego wiedza o jej terminie. Prowadzenie czynności dowodowych
bez zachowania powyższego warunku, prowadzi wprost do konsekwencji
przewidzianych w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
Odmienna jest jednak sytuacja wówczas, gdy oskarżony nie zostaje
zawiadomiony o terminie wydania wyroku, które następuje w trybie przewi-
dzianym w art. 411 § 1 k.p.k. Choć odroczenie wydania wyroku jest specy-
ficzną ,,przerwą w rozprawie" (zob. K. Marszał: Proces karny, Katowice
1992, s. 380, czy R.A. Stefański w Komentarzu K.P.K. pod redakcją Z. Go-
styńskiego, Warszawa 1998, tom II, s. 344), to jednak konsekwencje nie-
zawiadomienia o tym terminie oskarżonego są odmienne niż ma to miejsce
w sytuacjach wskazanych powyżej. Wniosek ten wynika nie tylko z analizy
treści art. 419 § 1 k.p.k., przewidującego, że niestawiennictwo stron, ich
obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku, ale
jeszcze jaskrawiej z analizy treści art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
W stosunku do pierwszego z tych przepisów autor kasacji bronił w
istocie tezy, że jego treść wcale nie rozstrzyga, iż dotyczy on wszelkich
możliwych sytuacji niestawiennictwa stron, niezależnie od jego przyczyn, a
tylko tych, gdy strona została poinformowana o terminie wydania wyroku, w
sposób, w jaki kwestie te regulują inne przepisy związane z kontynuowa-
niem rozprawy po zarządzonej przerwie czy odroczeniu. Innymi słowy, że
skoro odroczenie wydania wyroku jest w istocie ,,przerwą w rozprawie", to
mają doń zastosowanie te same zasady, które regulują możliwość dalsze-
go prowadzenia rozprawy po każdej przerwie czy odroczeniu.
Stanowisko takie jednak na podzielenie nie zasługuje. Nie uwzględ-
nia ono bowiem dyspozycji art. 419 § 1 k.p.k., wszak wyraźnie stanowiące-
go o tym, że obecność oskarżonego podczas ogłoszenia wyroku obowiąz-
kowa nie jest. Niezawiadomienie zatem oskarżonego o terminie wydania
wyroku może być oceniane wyłącznie na gruncie względnej przyczyny od-
woławczej - art. 438 pkt 2 k.p.k.
Niezależnie od tego, również sama treść art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
przemawia przeciwko akceptacji zawartego w kasacji stanowiska obrońcy
skazanego. Już Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
zwrócił uwagę na to, że ,,na terminie publikacyjnym ... sprawy nie rozpo-
znano, a tylko ogłoszono wyrok ...". Argument ten należy wyraźnie zaak-
centować, jako że ma on równie istotne znaczenie dla oceny czy w zaist-
niałej sytuacji procesowej wystąpiła powyższa bezwzględna przyczyna od-
woławcza. Kodeks postępowania karnego wielokrotnie posługuje się termi-
nem ,,rozpoznanie sprawy", najczęściej w szerokim znaczeniu, obejmują-
cym zarówno etap jej r o z p o z n a w a n i a , jak i r o z s t r z y g a n i a
o niej - np. art. art. 24 § 2, 25 § 2, 26, 27, 31 § 1, 43, 81 § 1, 249 § 5, 263 §
2, 381, 436, 437 § 2, 441 § 5 czy 442 §1 i 2 k.p.k. Jednakże wyraźnie
również rozróżnia te dwa etapy procedowania i to przede wszystkim wów-
czas, gdy szczegółowo reguluje ,,wyrokowanie" - w odrębnym rozdziale 47.
Przepis art. 413 §1 pkt 2 k.p.k. przewiduje, że każdy wyrok powinien zawie-
rać ,,datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku", ewidentnie
te dwie instytucje prawne wyodrębniając. W punkcie 5 tego paragrafu oraz
w § 2 pkt 2 tego artykułu ustawodawca wprost posłużył się terminem ,,roz-
strzygnięć sądu", stanowiących wszak efekt: po pierwsze ,,rozpoznania
sprawy", po drugie wysłuchania argumentów stron procesowych podczas
,,głosu stron", a po trzecie wniosków płynących z narady i głosowania nad
wyrokiem.
Przepis art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. statuuje bezwzględną podstawę
odwoławczą w sytuacji gdy ,,sprawę rozpoznano podczas nieobecności
oskarżonego ...". Rozważania, w którym z powyższych zakresów znacze-
niowych termin ,,rozpoznanie sprawy" został użyty w tym przepisie, prowa-
dzą do jednoznacznego wniosku, że - w znaczeniu wąskim, obejmującym
wszystkie podejmowane na rozprawie czynności procesowe, które poprze-
dzają etap rozstrzygania, etap wyrokowania. Ustawodawca, przewidując,
że udział oskarżonego w rozprawie jest obowiązkowy - art. 374 § 1 k.p.k.
(oczywiście poza przewidzianymi w ustawie wyjątkami), zagwarantował
jemu również udział we wszystkich czynnościach dowodowych - art. 390 §
1 k.p.k., a także prawo do wyrażenia oceny po zgromadzeniu całości mate-
riału dowodowego - art. 406 k.p.k. Wszystkie te elementy są właściwe dla
,,rozpoznawania sprawy". Skrajnie nieracjonalna byłaby jednak teza, że
gwarancje udziału oskarżonego w ,,rozpoznawaniu sprawy" obejmują także
etap ,,rozstrzygania" o niej, i co do tego jakiekolwiek dalsze uwagi są zbęd-
ne. Zewnętrznym wyrazem ,,rozstrzygnięcia" sprawy jest ogłoszenie wyro-
ku, która to czynność jest również zupełnie od oskarżonego niezależna.
Oczywiście stan taki występuje tylko wówczas, gdy przed ogłoszeniem wy-
roku - czy to w dniu zamknięcia przewodu sądowego czy też w dniu publi-
kacji po odroczeniu wydania wyroku - sąd nie podejmuje żadnych czynno-
ści właściwych dla ,,rozpoznawania sprawy", takich jak wznowienie prze-
wodu sądowego czy choćby udzielenie dodatkowego głosu stronom. Gdy-
by takie czynności podjął bez udziału w rozprawie oskarżonego, a nie za-
chodziłaby żadna z wyjątkowych sytuacji umożliwiających kontynuowanie
rozprawy pod nieobecność oskarżonego, rzecz jasna, ocena wystąpienia
bezwzględniej podstawy odwoławczej, przewidzianej w art. 439 § 1 pkt 11
k.p.k., musiałaby być zupełnie odmienna. W sprawie niniejszej jednak, w
dniu wydania wyroku, przed jego ogłoszeniem, Sąd Rejonowy w P. żad-
nych innych czynności procesowych nie podejmował.
W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że niezawiadomienie oskar-
żonego o terminie wydania wyroku i będąca tego konsekwencją jego nie-
obecność na rozprawie w czasie ogłoszenia wyroku, nie stanowi bez-
względnej podstawy odwoławczej przewidzianej w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
Zawarty w tym przepisie zwrot ,,sprawę rozpoznano podczas nieobecności
oskarżonego" odnosi się do czynności procesowych poprzedzających wy-
rokowanie, nie obejmując zakresem swojego działania czynności właści-
wych wyłącznie dla rozstrzygania sprawy, do których należy również ogło-
szenie wyroku.
Konkluzja, że w niniejszej sprawie nie wystąpiła bezwzględna przy-
czyna odwoławcza pozwala przejść do oceny dalszych zarzutów zawartych
w kasacji obrońcy Dariusza A. Zarzuty obrazy przepisów art. 377 § 5 k.p.k.,
art. 390 § 1 k.p.k., art. 6 k.p.k. czy w końcu art. 6 ust. 3 pkt c Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka skarżący wiązał bezpośrednio z zarzutem naru-
szenia art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Stwierdzenie nienaruszenia tego ostatnie-
go przepisu, stawia w zupełnie innej płaszczyźnie sposób oceny pozosta-
łych zarzutów. Oceny, mianowicie przez pryzmat względnej przyczyny od-
woławczej, przewidzianej w art. 438 pkt 2 k.p.k.
Nie tylko z ogólnych reguł uczestnictwa oskarżonego w rozprawie,
ale i z treści art. 411 § 3 k.p.k. wynika, że oskarżony ma oczywiście prawo
do udziału w rozprawie, na której, po odroczeniu wydania wyroku, następu-
je jego ogłoszenie. To uprawnienie, w sytuacji prowadzenia, zakończenia
rozprawy pod nieobecność oskarżonego i następnie odroczenia wydania
wyroku (np. w warunkach przewidzianych w art. 376 § 2 k.p.k.), rodzi po
stronie sądu obowiązek podjęcia czynności zmierzających do zawiadomie-
nia oskarżonego o terminie publikacyjnym. Jednakże niepodjęcie takich
czynności czy też ich nieskuteczność (co łatwo przewidywać np. w sytuacji
odroczenia wydania wyroku do następnego dnia), stanowić może wyłącz-
nie względną podstawę odwoławczą, której oceny dokonywać należy zaw-
sze poprzez pryzmat możliwości wpływu tego uchybienia na treść wyroku.
Ta ostatnia kwestia jeszcze większego znaczenia nabiera na etapie
postępowania kasacyjnego. Tu bowiem art. 523 § 1 k.p.k. stanowi nie tylko
o możliwości wpływu, jak to przewiduje art. 438 pkt 2 k.p.k., ale o możliwo-
ści istotnego wpływu na treść orzeczenia. Dla uznania zatem zasadności
pozostałych, poza obrazą art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., zarzutów zawartych w
kasacji obrońcy skazanego, niezbędne byłoby wykazanie, że naruszenie
któregokolwiek ze wskazanych przepisów mogło mieć istotny wpływ na
treść zaskarżonego kasacją wyroku. Skarżący jednak nie podjął nawet
próby wykazania takiego wpływu, wprost stwierdzając w uzasadnieniu ka-
sacji, że ,,obecność oskarżonego na ogłoszeniu wyroku (...) może i w isto-
cie nie miała wpływu na jego treść ...". W tej sytuacji, już bez szerokich dy-
wagacji, należy skonstatować, że w niniejszej sprawie o żadnym istotnym
wpływie niezawiadomienia oskarżonego o terminie wydania wyroku na jego
treść, a jednocześnie o żadnym rażącym naruszeniu prawa, niezbędnym
wszak dla oceny kasacji jako zasadnej, mowy być nie może.
Zupełnie gołosłowne, nie poparte rzeczową argumentacją były wy-
wody obrońcy skazanego, że gdyby Dariusz A. został powiadomiony o ter-
minie publikacji wyroku, to ,,być może umożliwiłoby to oskarżonemu wzno-
wienie przewodu, i tym samym skuteczną obronę". To jednak nie ,,oskarżo-
ny" ma uprawnienia do wznawiania przewodu sądowego, a skarżący nie
wskazał na jakiekolwiek okoliczności mogące sugerować zasadność takiej
czynności.
Całkowicie chybione było też twierdzenie obrońcy, że Dariusz A. po-
zbawiony został prawa zabrania głosu we własnej sprawie. Wszak skazany
sam z tego prawa zrezygnował, nie stawiając się bez usprawiedliwienia na
rozprawę w dniu 12 czerwca 2000 r. Konsekwencją tejże postawy skaza-
nego było również przesłuchanie podczas jego nieobecności pokrzywdzo-
nych Jolanty i Eugeniusza K. Zatem, i z tego faktu w żadnym razie nie wy-
nika jakiekolwiek naruszenie prawa do obrony.
Nieporozumieniem był również zarzut nieodniesienia się przez Sąd
Okręgowy do ,,fałszywego zapisu o prawidłowym zawiadomieniu oskarżo-
nego o terminie rozprawy", a to wobec faktu, że w zakresie tym protokół z
dnia 19 czerwca 2000 r. został prawomocnie sprostowany postanowieniem
z dnia 4 września 2000 r.
W końcu stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy w K. w uzasadnieniu
swego orzeczenia w sposób wyraźny i wystarczający odniósł się do zarzu-
tów apelacji. Wprawdzie w uzasadnieniu kasacji jej autor wyraził ocenę
odmienną, ale wobec niezawarcia w kasacji zarzutu obrazy art. 457 § 3
k.p.k., oraz wobec określonych przepisem art. 536 k.p.k. granic kognicji ka-
sacyjnej, bliższe rozważanie tej kwestii byłoby zupełnie zbędne.