POSTANOWIENIE Z DNIA 5 MAJA 2009 R.
IV KK 427/08


Przepis art. 5 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialno-
ści podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr
179, poz. 1661 ze zm.), w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą z dnia
28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 180, poz. 1492), w sposób zupełnie jednoznaczny
przesłankę ,,zawinienia" podmiotu zbiorowego ustanawia jedynie w stosunku
do osób wymienionych w art. 3 pkt 2 i 3 tej ustawy, poprzez wskazanie na ,,wi-
nę" w wyborze bądź nadzorze. Pominięcie w tym przepisie przesłanki własnej
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny osób wskazanych w art. 3
pkt 1, przy niewprowadzeniu jakichkolwiek innych zasad odpowiedzialności
podmiotu za działania osób nim zarządzających, spowodowało brak możliwo-
ści pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności za czyny zabro-
nione tej kategorii osób.

Przewodniczący: sędzia SN R. Sądej (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Matras, M. Pietruszyński.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w sprawie o pociągnięcie do odpowie-
dzialności podmiotu zbiorowego - Zakładu Elektroniki i Mechaniki Precyzyjnej
E. Serwis Sp. z o.o. w K. - za czyn zabroniony pod groźbą kary, na rozprawie
w dniu 5 maja 2009 r., kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatel-
skich na niekorzyść podmiotu zbiorowego od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 9 czerwca 2008 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w
M. z dnia 6 lutego 2008 r.,

o d d a l i ł kasację (...).

U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 6 lutego 2008 r., został odda-
lony wniosek pokrzywdzonego - Zakładu Elektroniki i Mechaniki Precyzyjnej
w M. o pociągnięcie do odpowiedzialności za czyn zabroniony pod groźbą ka-
ry podmiotu zbiorowego - Zakładu Elektroniki i Mechaniki Precyzyjnej E.
Serwis Sp. z o.o.; kosztami postępowania obciążony został podmiot pokrzyw-
dzony. On też wniósł apelację od powyższego wyroku, zarzucając Sądowi
Rejonowemu naruszenie przepisów art. 3 i 5 ustawy z dnia 28 października
2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm. - określanej dalej, jako
u.o.p.z.), poprzez ustalenie, że obecne przepisy nie pozwalają na orzekanie o
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego wówczas, gdy czyn zabroniony po-
pełnia członek zarządu tego podmiotu. Autor apelacji wniósł o zmianę zaskar-
żonego wyroku i orzeczenie o odpowiedzialności podmiotu zbiorowego,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 9 czerwca 2008 r. utrzymał w mo-
cy wyrok Sądu pierwszej instancji, uznając apelację za oczywiście bezzasad-
ną.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego, na niekorzyść podmiotu zbioro-
wego, wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Podniósł w niej zarzut rażącego i
mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia prawa karnego proceso-
wego - art. 433 § 2 k.p.k. - polegającego na nienależytym rozpoznaniu zarzu-
tu zawartego w apelacji wnioskodawcy o naruszeniu art. 3 i 5 u.o.p.z., po-
przez wyrażenie błędnego poglądu prawnego, że przepisy te nie mogą być
podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za działania osób wymie-
nionych w art. 3 pkt 1 tej ustawy, gdyż zawarta w art. 5 u.o.p.z. zasada winy
odnosi się wyłącznie do osób wymienionych w jej art. 3 pkt 2 i 3, a odpowie-
dzialność podmiotu zbiorowego nie może mieć charakteru obiektywnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania temu ostatniemu. W uzasadnieniu kasacji
przedstawił argumentację jaka legła u podstaw orzeczeń Sądów obu instancji,
uznając, że była ona bezzasadna. Dalej jednak powołał jedynie treść znoweli-
zowanych przepisów u.o.p.z. i stwierdził, że pominięcie przez ustawodawcę w
nowym brzmieniu art. 5 osób wymienionych w art. 3 pkt 1 u.o.p.z., wcale nie
oznaczało, iż popełnienie czynu zabronionego przez te osoby nie może pro-
wadzić do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Pominięcie odesłania do
art. 3 pkt 1 ustawy, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, ,,oznacza to, że
odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyny osób wskazanych w art. 3
pkt 1 u.o.p.z. ustalać należy na zasadach ogólnych". Jednocześnie, powołując
się na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada 2004 r., K
18/03, wskazał, że podziela jego stanowisko, iż również na gruncie ustawy o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, stosowanie przepisów represyj-
nych dopuszczalne jest tylko jako reakcja na zachowanie zawinione. Tym
niemniej uznawał, że podmiot zbiorowy może ponosić odpowiedzialność za
czyny osób wskazanych w art. 3 pkt 1 u.o.p.z. i chociaż jego odpowiedzialno-
ści na zasadzie winy wprost w ustawie nie wyrażono, to jej ,,istnienie wynika z
wykładni systemowej przepisów tego aktu normatywnego". Zdaniem Rzeczni-
ka, działanie podmiotu zbiorowego w tej sprawie ,,miało charakter zawiniony",
a zatem orzeczenia uwalniające go od odpowiedzialności powinny zostać
uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich była bezzasadna, a zatem nie
mogła zostać uwzględniona.
Dla jasności wywodu warto na początku przytoczyć istotę okoliczności
faktycznych, które legły u podstaw niniejszego postępowania.
Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 5 czerwca
2007 r. Marek L., pełniący funkcję prezesa Zakładów Elektroniki i Mechaniki
Precyzyjnej E. Serwis Sp. z o.o. w K., został uznany za winnego popełnienia
występku wyczerpującego znamiona art. 291 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.
Mienie będące przedmiotem paserstwa pochodziło z Zakładów Elektroniki i
Mechaniki Precyzyjnej Sp. z o.o. w M.
Pełnomocnik pokrzywdzonych zakładów złożył wniosek w trybie art. 27
ust. 1 u.o.p.z. przeciwko podmiotowi zbiorowemu - Zakładowi Elektroniki i
Mechaniki Precyzyjnej E. Serwis Sp. z o.o. w K., wnosząc o pociągnięcie tego
podmiotu do odpowiedzialności w tej ustawie przewidywanej.
Przedstawionymi na wstępie wyrokami Sądy obu instancji uznały, że
treść ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione
pod groźbą kary, a konkretnie jej znowelizowany art. 5, nie daje podstaw do
odpowiedzialności Zakładów Elektroniki i Mechaniki Precyzyjnej E. Serwis Sp.
z o.o. w K. Stanowisko to starał się zakwestionować Rzecznik Praw Obywa-
telskich.
Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronio-
ne pod groźbą kary uchwalona została w dniu 28 października 2002 r., a w
życie weszła w dniu 28 listopada 2003 r. Spośród funkcjonujących w porząd-
kach prawnych poszczególnych krajów (nie tylko europejskich) różnych mo-
deli odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, polski ustawodawca opowie-
dział się za modelem odpowiedzialności opartym na zasadzie odrębnego za-
winienia podmiotu zbiorowego, które ma charakter akcesoryjny i niesubsy-
diarny. Akcesoryjność odpowiedzialności podmiotu zbiorowego polega na
uprzednim odwołaniu się do zachowania - czynu osoby fizycznej, zawinione-
go i bezprawnego. Taki czyn osoby fizycznej jest warunkiem niezbędnym od-
powiedzialności podmiotu zbiorowego (w modelach nieakcesoryjnych czyn
osoby fizycznej nie jest istotny, a przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbio-
rowego związane są z samym jego sposobem funkcjonowania). Akcesoryj-
ność odpowiedzialności wyrażona została w art. 3 u.o.p.z., w którym mowa o
,,czynie zabronionym", popełnionym przez taksatywnie wymienione kategorie
osób. Pierwotnie przepis ten w czterech punktach wymieniał: 1) osoby działa-
jące w imieniu lub w interesie podmiotu w ramach uprawnienia lub obowiązku
jego reprezentowania ... (w uproszczeniu, osoby zarządzające podmiotem);
2) osoby dopuszczone do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub
niedopełnienia obowiązków przez osobę wskazaną w pkt. 1; 3) osoby działa-
jące w imieniu lub interesie podmiotu za zgodą lub wiedzą osoby wskazanej w
pkt. 1; 4) osoby będące przedsiębiorcami. Nadto, w odniesieniu do czynu za-
bronionego każdej z tych osób ustawodawca przewidział warunek, że zacho-
wanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść,
choćby niemajątkową.
Niesubsydiarność odpowiedzialności podmiotu zbiorowego polega na-
tomiast na konieczności potwierdzenia ,,czynu zabronionego" osoby fizycznej
jednym z orzeczeń karnych, wymienionym w art. 4 u.o.p.z. Orzeczenie takie
musi poprzedzać w ogóle wszczęcie postępowania przeciwko podmiotowi
zbiorowemu (odpowiedzialność podmiotu zbiorowego w modelach subsydiar-
nych zachodzi nawet wówczas, gdy nie jest możliwe osądzenie indywidualne-
go sprawcy - por. szerzej B. Nita: Postępowanie karne przeciwko podmiotom
zbiorowym, Sopot 2008, s. 80 - 102).
Z punktu widzenia realiów tej sprawy, najistotniejsza jest jednak trzecia
przesłanka odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, to jest przesłanka zawi-
nienia. Statuował ją art. 5 u.o.p.z., który w pierwotnym brzmieniu stanowił:
,,podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w razie stwierdzenia co naj-
mniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa
w art. 3 pkt 2 lub 3, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą
albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia po-
pełnienia czynu zabronionego, a mogło je zapewnić zachowanie należytej,
wymaganej w danych okolicznościach ostrożności przez osobę, o której mo-
wa w art. 3 pkt 1 lub 4". Bezspornym jest, że to właśnie ten przepis samo-
dzielnie kształtował ową odrębną przesłankę zawinienia samego podmiotu
zbiorowego, niezależnie od winy stricte (w znaczeniu prawnokarnym) osoby
fizycznej wskazywanej w art. 3 u.o.p.z. Podkreślenia wymaga w tym miejscu
to, że przepis ten wprost i jednoznacznie odwoływał się do każdej z kategorii
osób wskazanych w art. 3, przewidując odrębny rodzaj ,,zawinienia" podmiotu
w przypadku osób z pkt. 2 i 3 (culpa in eligendo i culpa in custodiendo) i od-
rębny rodzaj w przypadku osób wskazanych w pkt. 1 i 4 (wina w organizacji
działalności podmiotu).
Jeszcze przed wejściem w życie ustawy o odpowiedzialności podmio-
tów zbiorowych, w dniu 10 kwietnia 2003 r. Polska Konfederacja Pracodaw-
ców Prywatnych wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o
stwierdzenie niezgodności z Konstytucją szeregu przepisów tej ustawy, w tym
art. 3 i 5. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 3 listopada 2004 r., K
18/03, OTK-A z 2004, z. 10, poz. 103, w punkcie I. 3 wyroku stwierdził, że art.
5 ustawy ,,w zakresie dotyczącym art. 3 pkt 4 tej ustawy jest niezgodny z art. 2
i art. 42 ust. 1 Konstytucji". Przepis art. 5, w zakresie wskazanym w wyroku,
utracił moc z dniem 30 czerwca 2005 r., to jest w dacie określonej w pkt. II
wyroku.
W uzasadnieniu wyroku TK podkreślił, że odpowiedzialność podmiotów
zbiorowych, pomimo że nie stricte karna, jest jednak odpowiedzialnością o
charakterze represyjnym i musi opierać się na przesłance winy. Stwierdził, że
aby możliwe było stosowanie represyjnych sankcji wobec podmiotu zbiorowe-
go, spełniających kryteria zgodności z Konstytucją - art. 2 i art. 42 ust. 1 -
niezbędne jest wykazanie zarzucalności określonego zachowania podmiotu, a
więc, iż musi się ono mieścić w ,,szeroko rozumianym pojęciu zachowania
zawinionego". Nie można przy tym nie dostrzec, że w pełnej zgodzie z roz-
strzygnięciem zawartym w pkt. I.3, szeroka argumentacja dotycząca ,,zawi-
nienia" podmiotu zbiorowego i jego ,,winy organizacyjnej", prowadzona była
pod kątem związków i możliwości wzajemnego oddziaływania pomiędzy tym
podmiotem, a ,,przedsiębiorcą", o którym była mowa w art. 3 pkt 4 u.o.p.z.
W następstwie tego orzeczenia TK, stwierdzającego niezgodność z
Konstytucją także innych przepisów ustawy, podjęte zostały prace legislacyj-
ne, zmierzające do usunięcie niekonstytucyjności wskazanych w wyroku roz-
wiązań.
Rządowy projekt nowelizacji przesłano do Sejmu w dniu 24 marca 2004
r. (IV kadencja, druk nr 3837, www.sejm.gov.pl). W zakresie modelu odpo-
wiedzialności podmiotów zbiorowych, projekt w niczym nie odbiegał od pier-
wotnych założeń. W nawiązaniu do omawianego rozstrzygnięcia TK, propo-
nowano zastąpienie dotychczasowego brzmienia art. 3 pkt 4 u.o.p.z. (,,będą-
cej przedsiębiorcą") określeniem: ,,będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio
współdziała z podmiotem zbiorowym w celu realizacji celu prawnie dopusz-
czalnego". Z kolei przesłanki zawinienia podmiotu zbiorowego zawarte w art.
5 u.o.p.z., projektowano sprecyzować poprzez nadanie temu przepisowi tre-
ści: ,,Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli do popełnienia czy-
nu zabronionego doszło w następstwie: 1) co najmniej braku należytej staran-
ności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 i 3 lub co naj-
mniej braku należytego nadzoru nad tą osobą - ze strony organu lub przed-
stawiciela podmiotu zbiorowego; 2) organizacji działalności podmiotu zbioro-
wego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego przez
osobę, o której mowa w art. 3 pkt 1 lub 4, podczas gdy mogło ją zapewnić za-
chowanie należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez
organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego".
W uzasadnieniu tego projektu wprost stwierdzono, że ,,rozwiązanie to
pozwala na określenie swoistego zawinienia podmiotu zbiorowego, które by-
łoby przesłanką niezbędną do pociągnięcia go do odpowiedzialności w trybie
przewidzianym w ustawie. Przepis art. 5 w brzmieniu proponowanym w pro-
jekcie doprecyzowuje tę przesłankę przez wyraźne wskazanie, że do popeł-
nienia czynu zabronionego doszło w następstwie uchybień ze strony organu
lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego."
W toku sejmowych prac legislacyjnych, na szczególną uwagę zasługuje
opinia eksperta podkomisji sejmowej (z dnia 20 kwietnia 2005 r.), w której
stwierdzono, że zarówno proponowane w projekcie nowe określenie ,,przed-
siębiorcy" w art. 3 pkt 4 u.o.p.z., jak i nowe opisanie tzw. winy organizacyjnej
w art. 5 pkt 2 tej ustawy, powielają rozwiązania dotychczasowe, uznane przez
Trybunał Konstytucyjny za niedopuszczalne. Autor tej ekspertyzy zapropono-
wał po prostu skreślenie zarówno proponowanego art. 3 pkt 4, jak i art. 5 pkt 2
ustawy. Rozwiązaniu takiemu stanowczo sprzeciwiał się przedstawiciel rządu
(autora projektu), który wprost podczas dyskusji w podkomisji sejmowej
stwierdził, że proponowane w powyższej ekspertyzie zmiany projektu ,,spo-
wodują bardzo dużą redukcję odpowiedzialności podmiotu zbiorowego i dy-
sonans w zakresie procedury postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowe-
mu" i dalej: ,,rezygnacja w sprawozdaniu podkomisji z tzw. zawinienia organi-
zacyjnego (...) skutkowałaby znacznym zawężeniem katalogu przesłanek
określających odpowiedzialność podmiotu zbiorowego" (sprawozdanie z po-
siedzenia podkomisji w dniu 16 czerwca 2005, www.sejm.gov.pl).
W dniu 28 lipca 2005 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy o odpo-
wiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
(Dz. U. Nr 180, poz. 1492). Przyjęto w niej rozwiązania zaproponowane we
wskazanej powyżej ekspertyzie, całkowicie pomijając w art. 5 ustawy określe-
nie swoistej przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny za-
bronione osób wskazanych w art. 3 pkt 1 ustawy. Znowelizowany przepis art.
5 u.o.p.z. w sposób zupełnie jednoznaczny przesłankę ,,zawinienia" podmiotu
zbiorowego ustanawia jedynie w stosunku do osób wskazanych w art. 3 pkt 2
i 3 tej ustawy, poprzez wskazanie na ,,winę" w wyborze bądź nadzorze. Pomi-
nięcie w tym przepisie przesłanki własnej odpowiedzialności podmiotu zbio-
rowego za czyny osób wskazanych w art. 3 pkt 1, przy niewprowadzeniu ja-
kichkolwiek innych zasad odpowiedzialności podmiotu za działania osób nim
zarządzających, spowodowało brak możliwości pociągnięcia podmiotu zbio-
rowego do odpowiedzialności za czyny zabronione tej kategorii osób.
Nie ma możliwości wyinterpretowania, jak enigmatycznie proponował
autor kasacji, jakichś ,,ogólnych zasad" odpowiedzialności podmiotu zbioro-
wego, zarówno z treści znowelizowanej ustawy, jak i z innych aktów praw-
nych. To ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w wyczerpujący
i kompleksowy sposób reguluje przesłanki ich odpowiedzialności. Niewyrażo-
ne wprost, ale czytelne sugestie kasacji, że ,,zawinienie" podmiotu zbiorowego
wiązać by można z winą osoby nim zarządzającej (z kręgu wskazanych w art.
3 pkt 1 u.o.p.z.), zaakceptowane być nie mogą. Przy innym modelu odpowie-
dzialności podmiotów zbiorowych utożsamianie takie byłoby możliwe, np. mo-
delu opartym na tzw. teorii identyfikacji, w której wina osób podmiotem zarzą-
dzających utożsamiana jest z winą samego podmiotu (por. B. Nita, op. cit. s.
70 i n.). Jednakże obowiązującej ustawie teoria ta jest obca, a próbie interpre-
tacyjnej podążającej w tym kierunku jednoznacznie sprzeciwia się stanowisko
Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w powoływanym już wyroku z dnia 3
listopada 2004 r. W uzasadnieniu TK wprost stwierdził, że ,,czysto obiektywna
odpowiedzialność represyjna, oparta wyłączne na fakcie odniesienia przez
dany podmiot zbiorowy korzyści (...), wykracza poza standardy stanowienia
prawa represyjnego w państwie prawa". Jeśli ustawodawca nie przewidział
żadnych przesłanek, w oparciu o które możliwe jest ustalenie własnej ,,winy"
podmiotu zbiorowego, to jego odpowiedzialność odwołująca się wyłącznie do
winy prawomocnie skazanej osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 ust. 1
u.o.p.z., byłaby właśnie odpowiedzialnością obiektywną, niezależną od wła-
snego zawinienia.
Sądy obu instancji swe wyroki oparły na analizie przepisów znowelizo-
wanej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Uznały, że skoro
art. 5, ustanawiając przesłanki zawinienia podmiotu zbiorowego, pominął ich
wskazanie wobec osób określonych w art. 3 pkt 1, to w ogóle brak podstawy
prawnej do określania zawinienia w tym zakresie, a w konsekwencji brak
możliwości pociągnięcia go do odpowiedzialności w ustawie przewidzianej.
Sąd Rejonowy w uzasadnieniu powołał argumentację przedstawioną przez T.
Razowskiego w publikacji ,,Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych po no-
welizacji", wprost mówiącego o ,,błędzie ustawodawcy", który ,,spowodował
zaprzeczenie celowi wprowadzenia do polskiego systemu prawnego kom-
pleksowego uregulowania poświęconego odpowiedzialności podmiotów zbio-
rowych" (Prok. i Pr. 2006, nr 9, s. 133). W świetle opisanego powyżej toku
prac legislacyjnych, trudno tej opinii nie podzielić. Niniejsza sprawa dobrze
ilustruje to, że ,,praktyczny wydźwięk ustawy stał się szczególnie znikomy"
(tamże), bo niewątpliwie to właśnie przestępcze działania osób z kręgu uję-
tych w art. 3 pkt 1 u.o.p.z., stanowią największe i najszersze zagrożenie dla
porządku prawnego w sferze gospodarczej. Identyczne stanowisko zajęli tak-
że inni autorzy zajmujący się tą tematyką (por. D. Habrat: Materialnoprawne
aspekty odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w polskim prawie karnym,
Toruń 2008, s. 99).
W tym stanie rzeczy trzeba stwierdzić, że kasacja Rzecznika Praw
Obywatelskich nie tylko nie podważyła stanowiska wyrażonego w zaskarżo-
nym wyroku Sądu Okręgowego, ale wręcz nie przedstawiła żadnych poważ-
nych argumentów, dających podstawę do odmiennej wykładni art. 5 u.o.p.z.
Wbrew twierdzeniom skarżącego, nowelizacja tego przepisu właśnie dopro-
wadziła do pominięcia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione popełnione przez osoby zarządzające nimi i przynoszące im ko-
rzyści. Wprawdzie z aksjologicznego punktu widzenia rozwiązanie takie trud-
no zaakceptować, ale do zmiany stanu prawnego w tym zakresie doprowa-
dzić może wyłącznie ustawodawca.
Implikacją przedstawionego powyżej stanowiska Sądu Najwyższego by-
ło oddalenie kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich.