POSTANOWIENIE Z DNIA 5 WRZEŚNIA 2002 R.
IV KK 235/02

Jeżeli sąd pierwszej instancji uzna za nieważne orzeczenie, o
którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr
34, poz. 149 ze zm.), to sąd odwoławczy - także w wypadku wniesie-
nia zażalenia na niekorzyść wnioskodawcy - nie może zmienić za-
skarżonego postanowienia i wniosku o stwierdzenie nieważności orze-
czenia oddalić, ponieważ naruszałoby to regułę ne peius sformułowa-
ną w art. 454 § 1 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sędziowie SN: P. Hofmański (sprawozdawca), Z. Stefaniak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: J. Gemra.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Włodzimierza B., po rozpo-
znaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 5 września 2002 r. kasacji
Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, wniesionej na
korzyść wnioskodawcy od postanowienia Sądu Apelacyjnego w K. z
dnia 3 grudnia 1997 r., zmieniającego postanowienie Sądu Wojewódz-
kiego w K. z dnia 6 października 1997 r.

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi
Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu od-
woławczym.


U Z A S A D N I E N I E

Postanowieniem z dnia 6 października 1997 r. Sąd Wojewódzki
w K. stwierdził nieważność - w stosunku do Włodzimierza B. - wyroku
Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 11 stycznia 1951 r., wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 28 stycznia 1952 r. oraz wyroku Sądu Najwyż-
szego z dnia 10 marca 1958 r., na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z 23
lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Pań-
stwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.). Pierwszym z tych wy-
roków Włodzimierz B. skazany został za dwa czyny, uznane posta-
nowieniem Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 6 października 1997 r. za
czyny będące przejawem działalności na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego. Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia
1952 r. utrzymano w mocy wyrok Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 11
stycznia 1951 r., wyrokiem z dnia 10 marca 1958 r. zaś Sąd Najwyż-
szy złagodził wymierzoną Włodzimierzowi B. karę.
Postanowienie Sądu Wojewódzkiego w K. poddane zostało kon-
troli instancyjnej na skutek zażalenia wniesionego przez Prokuratora
Wojewódzkiego w K. na niekorzyść wnioskodawcy. W wyniku tej kon-
troli Sąd Apelacyjny w K., postanowieniem z dnia 3 grudnia 1997 r.,
zmienił postanowienie Sądu Wojewódzkiego w K. i wniosek Włodzi-
mierza B. oddalił.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w K. zostało zaskarżone ka-
sacją przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego na
korzyść wnioskodawcy. W kasacji podniesiony został zarzut rażącego
naruszenia art. 383 § 2 k.p.k. z 1969 r. w związku z art. 3 ust. 4 i art. 2
ust. 1 zd. drugie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., polegającego na od-
daleniu przez Sąd odwoławczy wniosku Włodzimierza B. o uznanie za
nieważne wyroków wydanych w jego sprawie, podczas gdy Sąd
pierwszej instancji stwierdził nieważność tych wyroków. Tak formułując
zarzut kasacyjny, autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego po-
stanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu w K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie. Sąd odwo-
ławczy, orzekając w niniejszej sprawie, naruszył bowiem regułę ne pe-
ius, sformułowaną w obowiązującym tempore procedendi art. 383 § 2
k.p.k. z 1969 r. Należy przypomnieć, że nowelą z dnia 29 czerwca
1995 r. (Dz. U. Nr 89, poz. 443) wprowadzono do art. 383 k.p.k. z
1969 r., z dniem 1 stycznia 1996 r., istotne ograniczenia w zakresie
orzekania na niekorzyść przez sąd odwoławczy. Zgodnie z tym przepi-
sem (a także wyrażającym analogiczną treść art. 454 § 1 k.p.k.), sąd
odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony
w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono
postępowanie lub umorzono je warunkowo. Zdaniem Sądu Najwyż-
szego, przepis ten podlega analogicznemu zastosowaniu do układu
procesowego występującego w niniejszej sprawie. W konsekwencji,
jeżeli sąd pierwszej instancji uzna za nieważne orzeczenie, o którym
mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nie-
ważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działal-
ność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34,
poz. 149 ze zm.), to sąd odwoławczy - także w wypadku wniesienia
zażalenia na niekorzyść wnioskodawcy - nie może zmienić zaskarżo-
nego postanowienia i wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia
oddalić, ponieważ naruszałoby to regułę ne peius, sformułowaną w art.
454 § 1 k.p.k. (art. 383 § 2 k.p.k. z 1969 r.).
Zgodnie z art. 3 ust. 4 powołanej ustawy lutowej, w postępowa-
niu o stwierdzenie nieważności orzeczenia mają odpowiednie zasto-
sowanie przepisy kodeksu postępowania karnego, jeśli przepisy usta-
wy nie stanowią inaczej. Nie można mieć wątpliwości, iż do układu
procesowego występującego w niniejszej sprawie odnosi się sformu-
łowana w tym odeksie reguła ne peius, gdyż przepisy ustawy lutowej
jej zastosowania nie wyłączają. Wprawdzie art. 454 § 1 k.p.k. za-
mieszczony został (odmiennie niż poprzednio obowiązujący art. 383 §
1 k.p.k. z 1969 r.) w rozdziale zatytułowanym ,,Apelacja", to jednak nie
może budzić wątpliwości to, iż regułą ne peius związany jest także sąd
rozpoznający zażalenie na postanowienie wydane w trybie powołanej
ustawy lutowej. Przemawia za tym przede wszystkim to, iż zgodnie z
brzmieniem art. 2 ust. 1, zd. drugie ustawy lutowej, stwierdzenie nie-
ważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem.
Jeżeli więc w wyniku kontroli instancyjnej doszło do zmiany zaskarżo-
nego postanowienia i odmowy stwierdzenia nieważności, to per analo-
giam orzeczenie sądu odwoławczego wywołuje takie same skutki jak
skazanie. Orzeczenie takie unicestwia bowiem uprzednie ,,uniewinnie-
nie".
Za poglądem prawnym wyrażonym przez Sąd Najwyższy prze-
mawiają wszystkie te argumenty, które stanowią o ratio legis rozwią-
zania przyjętego przez ustawodawcę w art. 454 § 1 k.p.k. Przyjęcie, iż
sąd odwoławczy może zmienić postanowienie sądu pierwszej instancji
uznające orzeczenie za nieważne i wniosek o stwierdzenie nieważno-
ści oddalić, naruszałoby prawo wnioskodawcy do dwuinstancyjnego
orzekania przy niekorzystnym dlań rozstrzygnięciu. Innymi słowy,
wnioskodawca, wobec którego wydano orzeczenie mające cechy wy-
roku skazującego, pozbawiony byłby prawa do jego instancyjnej kon-
troli, co naruszałoby art. 2 ust. 1 Protokołu dodatkowego nr 7 do Kon-
wencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zgodnie
z którym każdy, kto został przez sąd uznany za winnego popełnienia
przestępstwa (a z taką niewątpliwie sytuacją mamy do czynienia w
wypadku, gdy sąd odwoławczy zmieni orzeczenie stwierdzające nie-
ważność orzeczenia i oddali wniosek), ma prawo do rozpatrzenia
przez sąd wyższej instancji jego sprawy w przedmiocie orzeczenia o
winie lub karze.
Ponownie rozpatrując sprawę, jeśli Sąd Apelacyjny poweźmie
wątpliwość co do słuszności orzeczenia Sądu Wojewódzkiego w K.
(zagadnienie to pozostało z oczywistych powodów poza zakresem
kontroli instancyjnej), powinien orzeczenie to uchylić i sprawę przeka-
zać Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania, by w wy-
padku odmowy stwierdzenia nieważności wyroków wydanych wobec
Włodzimierza B., mógł on domagać się instancyjnej kontroli tego nie-
korzystnego dlań rozstrzygnięcia.