POSTANOWIENIE Z DNIA 14 LUTEGO 2007 R.
II KK 381/06

W układzie procesowym, w którym sąd uprawniony do wydania wy-
roku łącznego rozważał możliwość orzeczenia kary łącznej za przestęp-
stwa popełnione w warunkach temporalnych, określonych w art. 85 k.k. (a
więc pozwalających na wymierzenie kary łącznej) i połączył - węzłem kary
łącznej - kary wymierzone za niektóre z tych przestępstw, zaś odmówił po-
łączenia kar wymierzonych za inne przestępstwa pozostające w zbiegu re-
alnym, co znalazło wyraz w częściowym umorzeniu postępowania na pod-
stawie art. 572 k.p.k., nie dochodzi do naruszenia zasady ne bis in idem
także w sytuacji, gdy wymierzona kara łączna obejmuje skazania jedynie
za te przestępstwa, które zostały już objęte wyrokiem łącznym uprzednio
wydanym. W takiej sytuacji procesowej przedmiotem rozważań, a następ-
nie przedmiotem rozstrzygnięcia sądu nie była ta sama kwestia, która zo-
stała już uprzednio prawomocnie rozstrzygnięta.

Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: R. Sądej, A. Tomczyk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Pogorzelski.

Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza R., w przedmiocie wyroku łącz-
nego, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 14 lutego 2007
r., kasacji, wniesionej na podstawie art. 521 k.p.k., przez Prokuratora Ge-
neralnego na niekorzyść skazanego, od wyroku łącznego Sądu Rejonowe-
go w G. z dnia 30 maja 2006 r.,

p o s t a n o w i ł oddalić kasację (...).

U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem łącznym z dnia 30 maja 2006 r., Sąd Rejonowy w G. po-
łączył kary pozbawienia wolności wymierzone Dariuszowi R. następującymi
wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w G. z dnia 17 października 2002 r., którym za
przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. Dariusz R. skazany został na karę 4 mie-
sięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres próby wynoszący 2 lata, a której to kary wykonanie zarządzono po-
stanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 20 kwietnia 2004 r.
2. Sądu Rejonowego w M. z dnia 27 października 2003 r., którym za
przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 282 k.k. i art. 191 § 2 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k. Dariusz R. skazany został na karę 2 lat i 6 miesięcy po-
zbawienia wolności.
Łącząc powyższe kary, Sąd Rejonowy w G. orzekł wobec Dariusza
R. karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet
okres rzeczywistego pozbawienia wolności oraz ustalając datę początkową
biegu kary łącznej pozbawienia wolności. W tym samym wyroku, w jego
kolejnym punkcie, Sąd Rejonowy w G. rozstrzygnął o umorzeniu postępo-
wania w przedmiocie wydania wyroku łącznego - ,,obejmującego sprawę
opisaną w punkcie III SR w G.", podając jako podstawę prawną tej decyzji
procesowej art. 572 k.p.k.
Należy w tym miejscu wskazać, że owa ,,sprawa opisana w pkt III"
zakończona została wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 20 maja 2005
r., którym za dwa przestępstwa z art. 279 § 1 k.k. Dariusz R. skazany zo-
stał na kary po roku pozbawienia wolności oraz karę łączną 2 lat pozba-
wienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres pró-
by wynoszący 5 lat, przy czym oba powyższe występki popełnione zostały
przezeń zanim zapadł pierwszy, nieprawomocny wyrok skazujący za prze-
stępstwa objęte wyrokami : Sądu Rejonowego w G. z dnia 17 października
2002 r., oraz Sądu Rejonowego w M. z dnia 27 października 2003 r., a
więc w warunkach temporalnych, które - zgodnie z treścią art. 85 k.k. - nie
stały na przeszkodzie objęcia także i skazań za nie węzłem kary łącznej.
Powyższy wyrok łączny nie został zaskarżony apelacją przez żadną
ze stron i uprawomocnił się w dniu 13 czerwca 2006 r.
Kasację od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w G. wniósł przed
upływem 6 miesięcy od daty jego uprawomocnienia się (warunki art. 524 §
3 k.p.k. zachowane) - na podstawie art. 521 k.p.k. - Prokurator Generalny,
zaskarżając to orzeczenie na niekorzyść oskarżonego i zarzucając roz-
strzygnięciu ,,rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k., pole-
gające na wydaniu wyroku łącznego obejmującego skazania na mocy wy-
roków jednostkowych, które zostały już objęte prawomocnym wyrokiem
łącznym Sądu Rejonowego w M. z dnia 11 kwietnia 2006 r. - co stanowi
bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, przewidzianą w art. 439 § 1
pkt. 8 k.p.k.". Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o ,,uchylenie za-
skarżonego wyroku i umorzenie postępowania w przedmiocie jego wyda-
nia". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej, Prokurator Generalny wyraził po-
gląd, że negatywna przesłanka procesowa w postaci rei iudicatae może
wystąpić w procesie karnym nie tylko przy orzekaniu w przedmiocie odpo-
wiedzialności za popełniony czyn, ale także w odniesieniu do wydania wy-
roku łącznego.
Na rozprawie kasacyjnej reprezentujący Prokuratora Generalnego
prokurator Prokuratury Krajowej poparł zarzut skargi kasacyjnej, modyfiku-
jąc jednak jej wniosek w ten sposób, że postulował, aby Sąd Najwyższy
uchylił zaskarżony wyrok łączny w jego punkcie pierwszym i w tym zakresie
umorzył postępowanie.
Rozpoznając niniejszą kasację, w granicach określonych treścią
przepisu art. 536 k.p.k., Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna wniesiona na niekorzyść oskarżonego nie jest za-
sadna, albowiem nie można podzielić zarzutu, który został w niej sformuło-
wany. W specyficznym układzie procesowym, jaki powstał w wyniku wza-
jemnego przekazywania sobie akt przez sądy orzekające, nie jest słuszne
twierdzenie, że w sprawie tej doszło do naruszenia zakazu ne bis in idem,
a w konsekwencji, iż zaskarżony wyrok dotknięty jest uchybieniem zalicza-
nym do bezwzględnych przyczyn odwoławczych.
Zanim jednak Sąd Najwyższy ustosunkuje się do tego problemu cen-
tralnego, kilka zdań poświęcić należy wnioskom końcowym formułowanym
przez urząd oskarżyciela publicznego, tak w skardze kasacyjnej, jak i na
sali rozpraw sądu kasacyjnego. Gdyby nawet założyć zasadność zarzutu
zgłoszonego w skardze, poważne wątpliwości budziły wnioski co do propo-
nowanych orzeczeń następczych, jakie miałyby zapaść po ewentualnym
uchyleniu zaskarżonego wyroku łącznego, czy to w całości czy w części,
na którą wskazał prokurator Prokuratury Krajowej (te ostatnie postulaty
charakteryzował zresztą oczywisty brak konsekwencji: wnioskowano o
uchylenie rozstrzygnięcia zawartego w pkt 1 wyroku i o umorzenie postę-
powania w tak sprecyzowanym zakresie, tracąc z pola widzenia to, że roz-
strzygnięcie zawarte w szczególności w pkt 2 ale także i w pkt 4 oraz 5,
pozostają w ścisłym związku z rozstrzygnięciem z pkt 1). W obu wariantach
mowa była bowiem - raz w sposób otwarty, a raz w sposób dorozumiany -
o umorzeniu postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Przy
formułowaniu takiego wniosku nie uwzględniono, jak się wydaje, implikacji
związanych z treścią art. 575 § 1 k.p.k., zdanie po przecinku. Nie idzie tu
przy tym o to, jakie znaczenie należy przydać postanowieniu, które wydał
Sąd Rejonowy w M. w dniu 6 lipca 2006 r., po powzięciu wiadomości o wy-
daniu przez Sąd Rejonowy w G. wyroku łącznego zaskarżonego kasacją
Prokuratora Generalnego. Zawarte w tym postanowieniu stwierdzenie, że
,,wyrok łączny wydany w dniu 11 kwietnia 2006 r., stracił moc z uwagi na
wydanie późniejszego wyroku łącznego w dniu 30 maja 2006 r. przez Sąd
Rejonowy w G.", odczytywać bowiem należy jedynie w charakterze swo-
istego ,,superfluum orzeczniczego", odwołującego się w deklaratoryjnej
formie do okoliczności, która następuje z mocy samego prawa. Zgodnie
bowiem z art. 575 § 1 k.p.k., z chwilą wydania nowego wyroku łącznego,
poprzedni wyrok łączny traci moc. Dostrzegając takie uwarunkowanie, Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2004 r., II KK 394/03 (LEX nr
126659) stwierdził, że: ,,Wyrok łączny, który utracił moc w następstwie wy-
dania nowego, prawomocnego wyroku łącznego, wypada na stałe z obrotu
prawnego i nie odzyskuje już mocy nawet w razie uchylenia w postępowa-
niu karnym tego nowego wyroku łącznego i umorzenia postępowania w
przedmiocie jego wydania". W konsekwencji takiego zapatrywania należa-
łoby przyjąć, tak jak uczynił to Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej orze-
czeniu, że po uchyleniu zaskarżonego wyroku prawidłowym orzeczeniem
następczym byłoby nie umorzenie postępowania ,,w tym przedmiocie", ale
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, w celu wydania na nowo
wyroku łącznego obejmującego kary jednostkowe, których spojenie węzłem
kary łącznej ustało, albowiem w odniesieniu do pierwszego z orzeczeń sku-
tek taki nastąpił z mocy prawa po wydaniu ,,kolejnego" wyroku łącznego,
zaś w odniesieniu do drugiego z orzeczeń skutek taki spowodowany byłby
jego uchyleniem przez Sąd Najwyższy.
Zagadnienie takiego, czy innego rodzaju orzeczenia następczego
mogłoby mieć jednak znaczenie tylko w wypadku podzielenia tezy zawartej
w skardze kasacyjnej, że w układzie wyżej opisanym doszło do naruszenia
zasady ne bis in idem.
Rozważając tę kwestię zwrócić należy uwagę na to, że układ proce-
sowy, z jakim miał Sąd Najwyższy do czynienia w niniejszej sprawie, różni
się w sposób zasadniczy od tego, który występował w sprawach zakończo-
nych wyrokami Sądu Najwyższego: z dnia 3 października 2005 r., V KK
151/05, LEX nr 157208 oraz z dnia 18 lutego 2005 r., V KK 458/04,
OSPriPr 2005, nr 9, poz. 7 oraz LEX nr 159367, do których to orzeczeń
odwołuje się Prokurator Generalny w treści uzasadnienia skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie także podziela
pogląd, zawarty nie tylko w orzeczeniach cytowanych przez autora skargi
kasacyjnej, ale także i w innych judykatach, że problem rzeczy osądzonej
może wystąpić w procesie karnym nie tylko przy orzekaniu w przedmiocie
odpowiedzialności za popełniony czyn, ale także w odniesieniu m.in. do
wydania wyroku łącznego. Należy jednakże rozważyć, w jaki sposób w tej
szczególnej kategorii spraw oceniać należy zachowanie tożsamości pod-
miotowo-przedmiotowej, pozwalającej stwierdzić, że in concreto zachodził
wyrażony w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. bezwzględny zakaz prowadzenia postę-
powań karnych, dotyczących tego samego przedmiotu procesu, w stosun-
ku do tej samej osoby. Autor kasacji nie uwzględnił tego, że już w orzecze-
niu powołanym przezeń w skardze, to jest w dalszej części wyroku z dnia 3
października 2005 r., V KK 151/05, stwierdzono: ,,Warunkiem zachowania
wymaganej w takim wypadku tożsamości podmiotowo-przedmiotowej, poza
tą samą osobą skazanego, jest to, aby równolegle prowadzone postępo-
wania odnosiły się do tych samych wyroków jednostkowych, a więc orze-
czeń obejmujących te same czyny tej samej osoby". Także w wyroku z dnia
17 listopada 2004 r., V KK 326/04, LEX nr 141340, w tezie drugiej, Sąd
Najwyższy podkreślił, że: ,,Odpowiednie stosowanie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
w postępowaniu w przedmiocie wydania wyroku łącznego decyduje o po-
wstaniu ujemnej przesłanki procesowej o charakterze bezwzględnym w
każdym przypadku, gdy po wydaniu prawomocnego wyroku łącznego lub
postanowienia o umorzeniu postępowania w tej kwestii na podstawie art.
572 k.p.k., dojdzie do rozpoznania wniosku domagającego się wydania wy-
roku łącznego w odniesieniu do tej samej osoby i tych samych wyroków
skazujących różnych sądów". Nie ma zatem wątpliwości, że zarzut skargi
kasacyjnej byłby zasadny, gdyby zarówno Sąd Rejonowy w G., jak i Sąd
Rejonowy w M. rozważały w wyrokach wskazanych w części historycznej
niniejszego uzasadnienia możliwość orzeczenia kary łącznej, biorąc pod
uwagę dokładnie te same orzeczenia skazujące Dariusza R. Autor skargi
kasacyjnej nie uwzględnił w zaprezentowanym rozumowaniu tego, że Sąd
Rejonowy w M. w wyroku z dnia 11 kwietnia 2006 r. rozważał jedynie moż-
liwość połączenia kar orzeczonych za czyny objęte wyrokami : Sądu Rejo-
nowego w G. z dnia 17 października 2002 r. oraz Sądu Rejonowego w M. z
dnia 27 października 2003 r., natomiast Sąd Rejonowy w G. w wyroku z
dnia 30 maja 2006 r. rozważał możliwość połączenia kar orzeczonych
dwoma powyższymi wyrokami, ale nadto także i kar wymierzonych za czy-
ny objęte wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 20 maja 2005 r. Pomi-
mo tego, że w sprawie nie zostało sporządzone uzasadnienie, o takim wła-
śnie zakresie przedmiotowego rozpoznania sprawy świadczy szereg oko-
liczności. Po pierwsze to, że gdyby owym zakresem rozważań co do za-
sadności połączenia kar nie został objęty także i ów ,,dodatkowy element",
to jest wyrok Sądu Rejonowego w G. z dnia 20 maja 2005 r., wówczas sąd,
który wydawał wyrok łączny powinien stwierdzić swoją niewłaściwość (zob.
art. 569 § 1 k.p.k.). Po drugie, to że nie tylko dwa wyroki, objęte wyrokiem
łącznym Sądu Rejonowego w M., ale także i trzeci wyrok - to jest wyrok
Sądu Rejonowego w G. z dnia 20 maja 2005 r. - zostały wymienione w
części wstępnej wyroku łącznego, zaskarżonego kasacją Prokuratora Ge-
neralnego. Po trzecie wreszcie, charakterystyczny punkt trzeci części roz-
strzygającej wyroku łącznego Sądu Rejonowego w G. z dnia 30 maja 2006
r.
Rozważyć w tym miejscu wypada, jakie znaczenie należy nadać tej
właśnie części wyroku łącznego zaskarżonego kasacją. Otóż, jak to już
podkreślono, wszystkie skazania wymienione w części wstępnej tego wy-
roku nastąpiły w takich datach, które w zestawieniu z datami popełnienia
czynów stwarzały warunki do połączenia ich węzłem kary łącznej. Jeśli Sąd
Rejonowy w G. podzieliłby pogląd prawny, że możliwe jest zespolenie wę-
złem kary łącznej kar jednorodzajowych orzeczonych z warunkowym za-
wieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania oraz orzecze-
nie kary o charakterze bezwzględnym (które to zapatrywanie reprezentuje
w piśmiennictwie np. P.Kardas w: A.Zoll red.: Kodeks karny. Część ogólna.
Komentarz, Kraków 2004, s. 1180-1183, tamże dalsza literatura) i wymie-
rzył za czyny objęte wszystkimi trzema wyrokami karę łączną w takim sa-
mym rozmiarze, jaką orzekł w wyroku zaskarżonym kasacją (co teoretycz-
nie - z uwagi na rozmiar kar orzeczonych za poszczególne czyny objęte
łączonymi wyrokami - było możliwe), nikt zapewne nawet nie rozważałby
sformułowania tezy, iż doszło do naruszenia zasady ne bis in idem, pomi-
mo tego, że byłaby to także kara niższa od orzeczonej w wyroku łącznym
wydanym przez Sąd Rejonowy w M., obejmującym jedynie dwa z tych wy-
roków. Taka sama sytuacja zaistniałaby, gdyby sąd łącząc kary z wszyst-
kich tych trzech skazań orzekł karę łączną z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania (wyrokowi takiemu można byłoby zarzucić jedynie, z uwagi na
treść art. 69 § 1 k.k. i rozmiar kary orzeczonej w wyroku Sądu w M., naru-
szenie prawa materialnego, ale nie bezwzględną przyczynę odwoławczą
określoną w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.). Sąd Rejonowy w G. podzielił zaś do-
minujące w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie materialno-
prawne, że unormowanie zawarte w art. 89 § 1 k.k. nie daje podstaw do
orzeczenia wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności bez warunkowe-
go zawieszenia jej wykonania w sytuacji, gdy łączeniu podlegają kary bez-
względnego pozbawienia wolności oraz kary z warunkowym zawieszeniem
ich wykonania i że, w konsekwencji, orzeczenie kary łącznej za zbiegające
się przestępstwa za które wymierzono kary pozbawienia wolności bez wa-
runkowego zawieszenia ich wykonania oraz kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania, możliwe jest w wypadku speł-
nienia przesłanek określonych w art. 69 k.k. Tak więc, rozstrzygnięcie za-
warte w punkcie trzecim wyroku łącznego zaskarżonego skargą kasacyjną
Prokuratora Generalnego poprzedzone zostało analizą możliwości połą-
czenia węzłem kary łącznej kar orzeczonych nie tylko wyrokami objętymi
wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w M. z dnia 11 kwietnia 2006 r., ale
nadto także i kary orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 20
maja 2005 r. i stanowiło procesowy wyraz wskazanego wyżej poglądu ma-
terialnoprawnego oraz ocen sądu, że brak jest podstaw do warunkowego
zawieszenia wykonania kary łącznej.
Podsumowując dotychczasowe rozważania podkreślić należy po
pierwsze to, że nie można uzależniać wystąpienia stanu rzeczy osądzonej
od tego, jaki pogląd materialnoprawny na gruncie art. 89 k.k. zaprezentuje
sąd rozważający połączenie węzłem kary łącznej skazań za czyny popeł-
nione w warunkach temporalnych odpowiadających wymogom art. 85 k.k.
Po drugie zaś to, że uwzględniając opisane wyżej uwarunkowania nie
można przyjąć, iż prowadzone przed Sądem Rejonowym w M. oraz w Są-
dzie Rejonowym w G. postępowania odnosiły się ,,do tych samych wyroków
jednostkowych".
Warto w tym kontekście przytoczyć prawidłowe zapatrywanie Sądu
Apelacyjnego w Lublinie, wyrażone w postanowieniu z dnia 28 grudnia
2005 r., II AKz 308/05, LEX nr 166034, zgodnie z którym: ,,Powaga rzeczy
osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.) w postępowaniu w przedmiocie wydania
wyroku łącznego stanowi przeszkodę do wydania wyroku łącznego tylko
wówczas, gdy przedmiotem takiego wcześniejszego postępowania były
wszystkie tożsame wyroki, co do których zapadło prawomocne orzeczenie
rozstrzygające kwestie orzeczenia kary (kar) łącznej. Jeżeli wyroki te, w
różnym układzie, były przedmiotem dwóch, lub więcej, postępowań o wy-
danie wyroku łącznego, ale w żadnym z tych postępowań zakresem orze-
kania nie były objęte wszystkie wydane wobec skazanego wyroki, to oczy-
wiste jest, że nie można mówić o istnieniu przeszkody ujętej w treści art. 17
§ 1 pkt 7 k.p.k.".
Od nieco innej strony rzecz ujmując, sformułować zatem należy na-
stępujący pogląd prawny: w układzie procesowym, w którym sąd upraw-
niony do wydania wyroku łącznego rozważał możliwość orzeczenia kary
łącznej za przestępstwa popełnione w warunkach temporalnych określo-
nych w art. 85 k.k. (a więc pozwalających na wymierzenie kary łącznej) i
połączył węzłem kary łącznej kary wymierzone za niektóre z tych prze-
stępstw, zaś odmówił połączenia węzłem kary łącznej kar wymierzonych za
inne z przestępstw pozostających w zbiegu realnym, co znalazło wyraz w
zakresowym umorzeniu postępowania na podstawie art. 572 k.p.k., nie do-
chodzi do naruszenia zasady ne bis in idem także i w tej sytuacji, gdy wy-
mierzona kara łączna obejmuje skazania jedynie za te przestępstwa, które
zostały już objęte wyrokiem łącznym uprzednio wydanym. W opisanej kon-
figuracji procesowej nie można bowiem stwierdzić, że przedmiotem rozwa-
żań, a następnie przedmiotem rozstrzygnięcia sądu była ta sama kwestia,
która została już uprzednio prawomocnie rozstrzygnięta.
Z podanych przyczyn kasację Prokuratora Generalnego, wniesioną
na niekorzyść Dariusza R., należało oddalić, zaś wydatkami poniesionymi
przez sąd, a związanymi z jej rozpoznaniem, należało obciążyć - z uwagi
na treść art. 638 k.p.k. - Skarb Państwa.