Postanowienie z dnia 31 stycznia 2003 r., IV CKN 1765/00

Niewydanie postanowienia o wyznaczeniu terminu do uzupełnienia
braków w zakresie zdolności sądowej i procesowej (art. 70 § 1 k.p.c.) nie
uchyla obowiązku wydania z urzędu postanowienia o zawieszeniu
postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c., po stwierdzeniu istnienia
wskazanych w tym przepisie przyczyn.

Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Bronisław Czech

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Leszka N. przeciwko Wspólnocie
Mieszkaniowej w A. przy ul. T. nr 20A o zapłatę, na posiedzeniu niejawnym w Izbie
Cywilnej w dniu 31 stycznia 2003 r. na skutek kasacji pozwanej od postanowienia
Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 23 czerwca 2000 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Po
bezskutecznym
upływie
wyznaczonego
terminu
do
złożenia
pełnomocnictwa procesowego pochodzącego od mocodawcy, tj. pozwanej
wspólnoty mieszkaniowej Sąd Rejonowy odrzucił zarzuty pozwanego, motywując,
że przedłożone pełnomocnictwo pochodzi od firmy ,,K." - Spółka z o.o., która nie
jest pozwaną w tej sprawie. Powierzenie zaś zarządu tej Spółce przez pozwaną
wspólnotę nie nastąpiło w wymaganej formie aktu notarialnego (art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr
80, poz. 903 ze zm. - dalej "u.w.lok.").
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił zażalenie strony
pozwanej, podzielając w całości stanowisko Sądu pierwszej instancji.
Kasację złożyła pozwana wspólnota mieszkaniowa. Skarżąca zarzuciła
naruszenie art. 20 ust. 1 w związku z art. 18 ust. 3 u.w.lok. przez nieuznanie za
ważną uchwały pozwanej wspólnoty o ustanowieniu zarządu nieruchomością
wspólną oraz naruszenie art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. przez niezawieszenie z urzędu
postępowania w sprawie w chwili stwierdzenia, że skarżąca wspólnota nie posiada
uprawnionego organu - zarządu do reprezentowania jej na zewnątrz.
Pozwana wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego jej rozpoznania.
Sąd Najwyższy - po uwzględnieniu treści postanowienia w art. 5 ust. 2 ustawy
z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego ...
(Dz.U. Nr 48, poz. 554) - zważył, co następuje:
Stosownie do art. 392 - w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie
powołanej ustawy z dnia 24 maja 2000 r. - kasacja do Sądu Najwyższego
przysługiwała stronie od wyroku lub postanowienia, wydanych przez sąd drugiej
instancji i kończących postępowanie w sprawie. W uzasadnieniu postanowienia z
dnia 19 listopada 1996 r., III CKN 12/96 (OSNC 1997, nr 4, poz. 41) Sąd Najwyższy
wskazał, że postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w ujęciu art. 392
§ 1 k.p.c. (a także art. 394 § 1 in principio k.p.c.) jest postanowienie ,,w wyniku
którego wykluczona zostaje możliwość przedsiębrania w danej sprawie dalszych
czynności". Z kolei w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 24
listopada 1998 r., III CZP 44/98 (OSNC 1999, nr 5, poz. 87) Sąd Najwyższy
definiując to pojęcie posłużył się zbliżonymi kryteriami, akcentując, że
postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie są postanowienia
zamykające drogę do wydania orzeczenia sądu drugiej instancji, rozstrzygającego
istotę sprawy w procesie (wyrokiem) lub w postępowaniu nieprocesowym
(postanowieniem), a ponadto postanowienia, które kończą sprawę jako pewną
całość poddaną pod osąd, a więc dotyczące całości sprawy i będące ostatnimi
orzeczeniami wydanymi w postępowaniu. Można zatem uznać za kończące
postępowanie w sprawie te postanowienia, których uprawomocnienie się trwale
zamyka drogą do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji.
Zaskarżone postanowienie charakteryzuje się tymi cechami (por. także
uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6
października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 22).
Przyjęta w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali konstrukcja
prawna wspólnoty mieszkaniowej przesądziła o konieczności szczególnego - w
stosunku do przepisów k.c. - unormowania dotyczącego zarządu nieruchomością
wspólną. Zarząd nieruchomością z liczbą samodzielnych lokali wyodrębnionych i
lokali niewyodrębnionych, należących nadal do dotychczasowego właściciela, nie
większą niż siedem - wykonywany jest na zasadach przewidzianych dla
współwłasności nieruchomości kodeksie cywilnym (art. 199-209 k.c.) i kodeksie
postępowania cywilnego (art. 608 i 611-616 k.c.). Taki zarząd nie dysponuje
organami i opiera się na bezpośrednim udziale w zarządzaniu właścicieli lokali.
Natomiast w wypadku, gdy lokali wyodrębnionych, wraz z lokalami
niewyodrębnionymi, jest więcej niż siedem, właściciele lokali są obowiązani podjąć
uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem tak
wyłonionego zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród
właścicieli lokali lub spoza ich grona. Zakres uprawnień i obowiązków właścicieli
oraz zarządu wspólnoty w zakresie zarządzania taką nieruchomością został
uregulowany w art. 20 i nast. u.w.lok. i znajduje zastosowanie wyłącznie do
nieruchomości wspólnej nie mającej umownego zarządu. Jak stanowi art. 18 ust. 3
u.w.lok. - powołany w kasacji, jeżeli sposobu zarządu nie określono w umowie
odpowiadającej co do formy wymaganiom określonym w ustępie pierwszym tego
artykułu, obowiązują zasady określone w rozdziale czwartym tej ustawy. Wówczas
właściciele lokali są zobowiązani podjąć uchwałę o wyborze zarządu. Przepisy te
mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Zarząd kieruje sprawami wspólnoty
mieszkaniowej i reprezentuje ją na zewnątrz oraz w stosunkach między wspólnotą a
właścicielami lokalu. Pozycja prawna zarządu zbliżona jest do pozycji organu osoby
prawnej i w literaturze przedmiotu określa się go mianem organu wspólnoty.
Odrębną i wykraczającą poza zakres kasacji jest zagadnienie, czy i w jakim
zakresie zarząd może powyższe uprawnienia przekazać w drodze pisemnej umowy
innemu podmiotowi.
Umowny model zarządzania określony w art. 18 u.w.lok. pozostawia dużą
swobodę właścicielom lokali (właścicielowi nieruchomości) w ukształtowaniu tego
zarządu, powołania organów wspólnoty i określenia zakresu czynności, które w
imieniu tej wspólnoty może podejmować zarząd (por. art. 33). Zarząd
nieruchomością wspólną może być - stosownie do art. 18 ust. 1 in fine u.w.lok. -
powierzony osobie fizycznej lub prawnej.
Uregulowanie sposobu zarządu nieruchomością wspólną może nastąpić w
umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w
formie aktu notarialnego.
Z takim uregulowaniem zarządu ustawa o własności lokali łączy liczne skutki i
określa kompetencje zarządu (zarządcy) i wielokrotnie odwołuje się do powierzenia
zarządu nieruchomością wspólną w sposób określony w art. 18 ust. 1. Przykładowo
można wskazać, że w braku zgody wymaganej większości właścicieli lokali zarząd
(zarządca) uprawniony jest do zgłoszenia żądania rozstrzygnięcia przez sąd (art.
24). Zarząd może zwoływać zebranie właścicieli (art. 31 u.w.lok.) i zostać
umocowany do nabycia oznaczonych nieruchomości gruntowych na rzecz
wspólnoty mieszkaniowej (art. 32a pkt 2 - por. także art. 22 ust. 3 pkt 10, art. 29
ust. 1, 1b, 1c, 1e, art. 30 ust. 1 i 32 ust. 1). Wymóg zachowania szczególnej formy
określającej sposób zarządu nieruchomością wspólną wynika wprost z ustawy, co
pomija skarżąca Wspólnota, zarzucając w kasacji naruszenie art. 18 ust. 1 u.w.lok.
Sąd orzekający z urzędu - na podstawie stanu faktycznego przedstawionego przez
strony - uwzględnia nieważność czynności prawnej. Powierzenia zarządu osobie
prawnej z naruszeniem art. 18 ust. 1, zastrzegającego formę aktu notarialnego,
zasadnie zostało ocenione przez Sądy obu instancji jako nie wywołujące
zamierzonych skutków prawnych od chwili dokonania tej czynności. Czyli stosunki
prawne, które skarżąca wspólnota, na tej nieważnej czynności w toku procesu
opierała, nie mogły w ogóle powstać. Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 w związku z
art. 18 ust. 3 u.w.lok. jest zatem niezasadny.
Skoro organem uprawnionym do działania w imieniu pozwanej wspólnoty jest
zarząd (art. 21 ustawy), to w wypadku stwierdzenia - toku procesu jak w niniejszej
sprawie - braku zarządu uprawnionego do reprezentowania strony pozwanej, sąd
bądź wyznacza na wniosek strony powodowej kuratora (kurator procesowy), jeśli
podejmowana jest czynność nie cierpiąca zwłoki (art. 69 k.p.c.), bądź wyznacza
termin do uzupełnienia stwierdzonego braku (art. 70 k.p.c.). Brak organu
powołanego do reprezentowania strony (osoby prawnej lub innej organizacji)
zachodzi, gdy taki organ w ogóle nie został powołany, jak również wówczas, gdy
istnieje, lecz w składzie nie odpowiadającym wymaganiom ustawy lub statutu.
Termin przewidziany w art. 70 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. jest terminem sądowym.
Wyznaczenie go należy do sądu, a nie przewodniczącego. Wyznaczenie następuje
w formie postanowienia, a nie zarządzenia (post. Sądu Najwyższego z dnia 4
października 1966 r., II CZ 117/66, OSNCP 1967, nr 2, poz. 40). Długość tego
terminu zależy od czasu niezbędnego na uzupełnienie braków. Może on być z
ważnej przyczyny przedłużony (art. 166 k.p.c.).
Skarżąca Wspólnota zarzuciła naruszenie art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c., dowodząc,
że skoro Sądy orzekające stwierdziły brak organu uprawnionego do jej
reprezentowania to tym samym pozbawiona została możności obrony swych praw.
Oczywistym jest, że w razie zaistnienia przyczyn wymienionych w powołanym art.
174 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd wydaje z urzędu postanowienia o zawieszeniu
postępowania bez badania celowości tego zawieszenia. Zarówno braki w składzie
właściwych organów w rozumieniu art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c., jak i wymienione w art.
70 § 1 k.p.c. stanowią braki, które uniemożliwiają podejmowanie działania za osobę
prawną. Niewydanie postanowienia w trybie art. 70 k.p.c. nie stało na przeszkodzie
zawieszeniu postępowania, które to rozstrzygnięcie leży w interesie strony
pozbawionej organu uprawnionego do działania w jej imieniu. Strona ta mimo
zawieszenia postępowania nie jest pozbawiona możliwości podejmowania
czynności mających na celu usunięcie braków. Stosownie bowiem do art. 179 § 3
k.p.c. podczas zawieszenia postępowania sąd nie podejmuje żadnych czynności z
wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania albo zabezpieczenie
powództwa lub dowodu. Przepis ten dotyczy także postępowania przed sądem
drugiej instancji. Skoro tenże Sąd potwierdził - w zaskarżonym postanowieniu -
pogląd wyrażony przez Sąd Rejonowy, że działająca w procesie spółka ,,K." nie
może być uznana za zarządcę pozwanej wspólnoty mieszkaniowej, to istniała
podstawa do zawieszenia postępowania.
Kasacja oparta została na usprawiedliwionej podstawie i podlega
uwzględnieniu (art. 393-8 § 2 i 393-13 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1
lipca 2000 r.).