Postanowienie z dnia 3 listopada 2004 r., III CK 510/03

Przedłożenie oryginału lub uwierzytelnionego odpisu zapisu na
zagraniczny sąd polubowny stanowi wymaganie formalne wniosku i
przesłankę stwierdzenia wykonalności orzeczenia tego sądu na podstawie
Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń
arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku z dnia 10 czerwca 1958 r. (Dz.U.
z 1962 r. Nr 9, poz. 41).

Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "J.M." Ltd V.M. przy uczestnictwie
Przedsiębiorstwa Handlowo-Produkcyjnego "I.", sp. z o.o. w L. o stwierdzenie
wykonalności wyroku zagranicznego sądu polubownego, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 3 listopada 2004 r. na rozprawie kasacji wnioskodawcy od
postanowienia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 maja 2003 r.
oddalił kasację i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 1200 zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Spółka J.M. Ltd z siedzibą w V. na Malcie wniosła o stwierdzenie w Polsce
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego w dniu 24 stycznia 2000 r. w
Londynie przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Produkcyjnemu "I.", sp. z o.o. z
siedzibą w L. Wnioskodawca dołączył do wniosku wyrok wraz z tłumaczeniem przez
tłumacza przysięgłego na język polski, notarialne poświadczenie podpisu arbitra i
podpisu notariusza wraz z jego legalizacją, a także zaświadczenie sądu
angielskiego z dnia 23 stycznia 2001 r., że wyrok sądu polubownego ma moc
prawną i jest wykonalny w Zjednoczonym Królestwie wraz z tłumaczeniem na język
polski. Wnioskodawca nie załączył natomiast do wniosku oryginału ani
uwierzytelnionego odpisu umowy o poddanie sporu pomiędzy stronami sądowi
polubownemu. Wniósł o zobowiązanie na podstawie art. 248 § 1 k.p.c. oraz § 37 pkt
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie
szczegółowych czynności w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania
cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (Dz.U. Nr 17, poz. 164)
arbitra, który wydał wyrok sądu polubownego oraz dłużnika o wydanie sądowi
odpisu umowy czarteru z dnia 2 lipca 1999 r., która miała zawierać zapis na sąd
polubowny.
Dłużniczka "I.", sp. z o.o. wniosła o oddalenie wniosku i zaprzeczyła, że zawarła
umowę czarteru i że strony łączył zapis na sąd polubowny.
Postanowieniem z dnia 13 lutego 2003 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek
podnosząc, że do oceny dopuszczalności stwierdzenia wykonalności wyroku sądu
polubownego mają zastosowanie przepisy Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu
zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 10
czerwca 1958 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41 - dalej: ,,Konwencja"). Sąd podkreślił,
że osoba dochodząca uznania orzeczenia sądu arbitrażowego lub stwierdzenia
jego wykonalności powinna, zgodnie z art. IV Konwencji, przedłożyć wraz z
wnioskiem także oryginał umowy pisemnej o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie
sądu polubownego lub uwierzytelniony odpis takiej umowy. (...) W konsekwencji
uznał, że wnioskodawca nie spełnił wymagań przewidzianych w art. IV Konwencji i
wyraził pogląd, iż od obowiązku przedłożenia umowy zawierającej klauzulę
arbitrażową nie zwolniło go złożenie innego dokumentu, tj. kopii oświadczenia
przedstawiciela brokera - "P.F.G." sp. z o.o., powołującego tę klauzulę i
przytaczającego jej brzmienie. Do zachowania przesłanek określonych w art. IV
Konwencji, zdaniem Sądu, nie mogło także prowadzić późniejsze wystąpienie na
podstawie art. 248 § 1 k.p.c. z wnioskami o nakazanie dłużnikowi złożenia umowy
zawierającej klauzulę arbitrażową lub o zobowiązanie do tego arbitra wydającego
orzeczenie. Sąd Okręgowy zauważył, że art. 248 § 1 k.p.c. skonstruowany został
dla potrzeb postępowania dowodowego, w którym nakazanie złożenia dokumentu
związane jest z dowodzeniem faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, nie zaś z
przezwyciężeniem trudności w jego zdobyciu wynikającym z obowiązków mających
źródło w zasadach dopuszczalności wystąpienia z żądaniem uzyskania
wykonalności orzeczenia.
Zażalenie wnioskodawcy Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił wskazując, że
wnioskodawca wbrew postanowieniom Konwencji nie przedłożył oryginału bądź
uwierzytelnionego odpisu umowy zawierającej klauzulę arbitrażową . Według Sądu
drugiej instancji brak ten mógł być uzupełniony w toku dalszego postępowania,
niemniej wnioskodawca nie wyraził woli przedłożenia umowy, a ciążący na nim w
tym zakresie obowiązek usiłował przerzucić na sąd i na dłużnika.
W kasacji opartej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 3
Konwencji, art. 248 w związku z art. 13 § 2, art. 328 § 2 w związku art. 378 § 2 oraz
art. 13 § 2 i art. 148 § 2 w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c., wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Konwencja, regulując problematykę uznawania i wykonywania zagranicznych
orzeczeń arbitrażowych, określa przede wszystkim przesłanki, jakie mają być
spełnione, aby mogło nastąpić uznanie lub wykonanie orzeczenia arbitrażowego
(art. V ust. 1 i 2). Ponadto wskazuje dokumenty, jakie wnioskodawca powinien
przedstawić wraz z wnioskiem o uznanie lub wykonanie orzeczenia arbitrażowego
(art. IV) i zawiera unormowanie dotyczące umowy o poddanie sprawy pod
rozstrzygnięcie sądu polubownego (art. II). Nie zawiera natomiast szczegółowych
postanowień dotyczących przebiegu postępowania, poza ogólną normą wynikającą
z art. III, wskazującą na właściwość prawa państwa uznania lub wykonania
orzeczenia, z zastrzeżeniem, że samo postępowanie nie może być poddane
warunkom istotnie uciążliwszym niż wymagane dla krajowych orzeczeń
arbitrażowych.
Z wykładni językowej i systemowej wynika, że zawarte w art. III in fine
zastrzeżenie nie dotyczy wymogów wynikających z samej Konwencji, która stanowi
lex specialis, lecz odnosi się do innych przepisów prawa wewnętrznego,
dotyczących postępowania w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności
zagranicznego orzeczenia arbitrażowego. W tym stanie rzeczy, skoro
wnioskodawca nie przedłożył wraz z wnioskiem oryginału ani uwierzytelnionego
odpisu umowy o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu, tj. nie
spełnił wymagania określonego w art. IV ust. 1 pkt b Konwencji, należało
rozstrzygnąć kwestię, jakie powinno wywołać to skutki dla biegu postępowania
toczącego się według kodeksu postępowania cywilnego.
W literaturze oraz judykaturze (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6
czerwca 1977 r., II CZ 45/77, OSNC 1978, nr 3, poz. 51) dominuje pogląd, że
wymaganie dołączenia do wniosku o uznanie orzeczenia dokumentów (art. 1147 §
2 k.p.c.) stanowi warunek formalny tego wniosku, a wobec tego jego niespełnienie
uzasadnia zwrot wniosku na podstawie art. 130 § 1 i 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Skoro Konwencja nie zawiera pod tym względem żadnych unormowań
szczególnych, które wyłączałyby tę regulację, to należy przyjąć, że Przewodniczący
powinien w ramach badania wniosku o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu
polubownego w Londynie wezwać wnioskodawcę do jego uzupełnienia przez
złożenie brakującego dokumentu w terminie tygodniowym pod rygorem zwrotu
wniosku i w razie niezastosowania się do wezwania zarządzić jego zwrot.
Popełnione uchybienie i nadanie sprawie biegu wyłoniło dalszą kwestię, a
mianowicie, jak rozstrzygnąć wniosek, do którego nie dołączono jednego z
wymaganych dokumentów.
Stosowanie rygoru zwrotu pisma procesowego (art. 130 § 1 k.p.c.) dopuszczalne
jest tylko przed nadaniem mu biegu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
22 sierpnia 1974 r., II CZ 133/74, nie publ.). Gdy to nastąpiło, nie można już
dokonać zwrotu wniosku, nawet jeżeli wnioskodawca nie dołączył do wniosku
umowy o poddanie sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Z tego względu
powstaje kwestia, czy istniała podstawa do merytorycznego rozpoznania sprawy,
czy też miał zastosowanie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., zgodnie z którym należało
wezwać wnioskodawcę do przedłożenia umowy o poddanie sprawy pod osąd sądu
polubownego lub jej uwierzytelnionego odpisu, a niewykonanie tego zarządzenia
potraktować jako przeszkodę do nadania sprawie dalszego biegu i postępowanie w
sprawie zawiesić (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października
1988 r., I CZ 111/88, nie publ.).
Należy zwrócić uwagę, że przyczyną zawieszenia postępowania na podstawie
art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. nie może być nieprzedstawienie dowodu, gdyż w takich
wypadkach ma zastosowanie art. 233 § 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 7 lutego 1968 r., I PZ 2/68, OSNCP 1968, nr 11, poz. 190, z
dnia 28 listopada 1968 r., II CZ 185/68, OSNCP 1969, nr 7-8, poz. 144, z dnia 3
lipca 1969 r., II CZ 69/69, OSNCP 1970, nr 4, poz. 68, z dnia 4 maja 1973 r., II CZ
53/73, OSNCP 1974, nr 2, poz. 35). Umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie
sądu polubownego ma charakter środka dowodowego, gdyż służy wykazaniu, że
strony łączył zapis na sąd polubowny, na podstawie którego zostało wydane
orzeczenie arbitrażowe, a warunkiem stwierdzenia wykonalności orzeczenia
zagranicznego sądu polubownego jest m.in. wykazanie przez wnioskodawcę, że
strony łączyła taka umowa (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22
sierpnia 1974 r., II CZ 133/74). Ponieważ zgodnie z art. IV ust. 1 lit. b Konwencji to
wnioskodawca powinien przedstawić wraz z wnioskiem oryginał lub należycie
uwierzytelniony odpis umowy o arbitraż, na nim spoczywa ciężar dowodu
wykazania istnienia takiej umowy.
Nawiązując do zrzutów kasacji trzeba odpowiedzieć, czy art. 248 w związku z art.
13 § 2 k.p.c. mógł zostać wykorzystany celem uzyskania przedmiotowego
dokumentu będącego środkiem dowodowym. Stosowanie tego przepisu może
wchodzić w rachubę, gdy niezbędny dokument znajduje się przede wszystkim w
posiadaniu strony. Wprawdzie wnioskodawca twierdził, że umowa czarteru znajduje
się we władaniu dłużnika, lecz ten nie tylko nie przyznał tej okoliczności, lecz
zarzucił, iż umowa nie została zawarta i zapisu nie było. W tym stanie rzeczy, skoro
skarżący nawet nie uprawdopodobnił, że przedmiotowy dokument znajduje się w
posiadaniu strony przeciwnej, to już z tej przyczyny nie było podstawy do
stosowania omawianego przepisu.
Poza tym art. 248 k.p.c. stanowiąc, że każdy jest obowiązany przedstawić na
zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego
posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, jest
przepisem ogólnym, od którego kodeks postępowania cywilnego przewiduje wyjątki
(por. art. 485 § 1, art. 1147 § 2 lub art. 1153 k.p.c.). Gdy więc przepis szczególny
nakłada na określony podmiot obowiązek przedstawienia dokumentów
stanowiących środki dowodowe, to nie jest uzasadnione stosowanie art. 248 k.p.c.
Z tego względu w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego
orzeczenia arbitrażowego art. 248 k.p.c. nie ma zastosowania w takim zakresie, w
jakim art. IV ust. 1 lit. b Konwencji, jako lex specialis, nakłada na wnioskodawcę
obowiązek przedstawienia oryginału lub uwierzytelnionego odpisu umowy o
poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. W postępowaniu o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego, toczącym się na
podstawie Konwencji, umowa o poddanie sprawy pod rozstrzygnięcie sądu
polubownego stanowi więc przesłankę uwzględnienia wniosku.
Chybiony był zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 387 § 2 i art. 13 § 2
k.p.c., chociażby z tego względu, że wbrew stanowisku skarżącego Sąd drugiej
instancji wskazał podstawę rozstrzygnięcia (przepis na podstawie którego oddalił
zażalenie), a także choć w skróconej formie przedstawił, z powołaniem się na
przepisy Konwencji, przyczynę oddalenia wniosku. (...)
Z tych względów kasację należało oddalić (art. 39312 k.p.c.).