Postanowienie SN - III CK 9/06
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CK 9/06
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/6/67
Data wydania:2007-05-17
Postanowienie z dnia 17 maja 2007 r., III CK 9/06

Przewidziana w art. 984 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. możliwość przejęcia
nieruchomości po drugiej licytacji dotyczy także odpowiednio egzekucji ze
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycieli Aleksandra B., "B.P.K.P.L.",
sp. z o.o. w T. (...) przeciwko dłużnikom Grażynie L. i Wiesławowi L. o egzekucję z
nieruchomości, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu
17 maja 2007 r., kasacji dłużników od postanowienia Sądu Okręgowego w
Tarnowie z dnia 30 listopada 2004 r.
oddalił kasację i zasądził od dłużników solidarnie na rzecz wierzyciela
"B.P.K.P.L.", sp. z o.o. w T. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

W toku egzekucji z przysługującego dłużnikom Grażynie i Wiesławowi
małżonkom L. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego
odbyła się w dniu 20 czerwca 2001 r. pierwsza licytacja, która z powodu braku
nabywców nie doszła do skutku, nikt też nie zgłosił wniosku o przejęcie tego prawa.
Również w czasie drugiej licytacji w dniu 15 listopada 2001 r. prawo to nie zostało
zbyte. Przed upływem tygodnia po odbyciu drugiej licytacji wierzyciel egzekwujący -
"B.P.K.P.L.", sp. z o.o. w T. - złożył wniosek o przejęcie spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu za dwie trzecie sumy oszacowania.
Postanowieniem z dnia 7 lutego 2002 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek
uznając, że art. 984 k.p.c. regulujący możliwość przejęcia nieruchomości na
własność po drugiej licytacji nie dotyczy spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu, które jest ograniczonym prawem rzeczowym i możliwość jego przejęcia
dopuszcza tylko art. 982 § 2 k.p.c., po pierwszej licytacji.
Na skutek zażalenia wierzyciela Sąd Okręgowy w Tarnowie postanowieniem z
dnia 15 lipca 2002 r. uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania, stwierdzając, że przewidziana w art. 984
§ 1 k.p.c. możliwość przejęcia nieruchomości na własność przez wierzyciela
egzekwującego po drugiej licytacji dotyczy także spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu mieszkalnego, do którego egzekucji stosuje się, zgodnie z art. 230
§ 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm. - dalej: "Pr.spółdz."), przepisy o egzekucji z
nieruchomości, a możliwość przejęcia tego prawa już po pierwszej licytacji,
przewidziana w art. 982 § 3 k.p.c., jest jedynie wyjątkiem od zasady z art. 984
k.p.c., że nieruchomość można przejąć na własność dopiero po bezskutecznej
drugiej licytacji. Wobec tego, że statut spółdzielni, w której budynku znajduje się
przedmiotowe spółdzielcze prawo własnościowe, dopuszcza członkostwo osób
prawnych i nie przewiduje żadnych ograniczeń co do możliwości nabycia przez nie
w drodze egzekucji spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, nie ma - w
ocenie Sądu Okręgowego - przeszkód do przejęcia tego prawa przez spółkę
"B.P.K.P.L." po drugiej bezskutecznej licytacji.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Dąbrowie Tarnowskiej
postanowieniem z dnia 3 grudnia 2002 r. udzielił przybicia spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego na rzecz "B.P.K.P.L.", a Sąd
Okręgowy w Tarnowie postanowieniem z dnia 30 listopada 2004 r. oddalił zażalenie
dłużników. Sądy obu instancji, powołując się na art. 386 § 6 k.p.c., uznały się za
związane poglądem prawnym wyrażonym przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 15 lipca 2002 r. i dlatego uwzględniły wniosek wierzyciela o
przejęcie egzekwowanego prawa po drugiej licytacji.
W kasacji opartej na zarzucie naruszenia art. 984 § 1 k.p.c. dłużnicy podnieśli
wadliwe zastosowanie tego przepisu do przejęcia przez wierzyciela egzekwującego
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego po drugiej licytacji,
mimo że nie wymienia on tego prawa, a więc nie przewiduje możliwości jego
przejęcia po drugiej licytacji. W ocenie skarżących, prawo to może być przejęte
tylko po pierwszej licytacji na warunkach określonych w art. 982 § 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Trzeba zgodzić się ze skarżącymi, że zastosowanie art. 948 § 1 k.p.c. do
ograniczonych praw rzeczowych, w szczególności do spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, wywołuje kontrowersje w doktrynie, a Sąd
Najwyższy nie wypowiedział się jeszcze w tym przedmiocie.
W literaturze prezentowane są dwa stanowiska. Przyjmuje się, że tylko art.
982 § 3 k.p.c., wyraźnie odnoszący się do spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu, reguluje kwestię możliwości jego przejęcia, ograniczając ją do okresu po
pierwszej licytacji, natomiast art. 984 k.p.c., który nie wymienia takiego prawa i
mówi o przejęciu nieruchomości na własność, nie może dotyczyć spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, a zatem prawo to nie może być przejęte po
drugiej licytacji. Zgodnie z innym stanowiskiem, wykładnia językowa nie może być w
tym przypadku decydująca, gdyż redakcja przepisów nie została zsynchronizowana
w czasie ich zmiany, toteż decydujące znaczenie powinna mieć wykładnia
systemowa oraz celowościowa, które prowadzą do wniosku, że art. 984 § 1 k.p.c.
obejmuje także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Omawiane przepisy uległy istotnej zmianie od dnia 15 lipca 1992 r., tj. od
wejścia w życie ustawy z dnia 25 października 1991 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz ustaw - o księgach wieczystych i hipotece, Prawo spółdzielcze,
Kodeks postępowania cywilnego, Prawo lokalowe (Dz.U. Nr 115, poz. 496). Od tej
chwili spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu znalazło się w ustawowym
katalogu ograniczonych praw rzeczowych zawartym w art. 244 k.c., dopuszczona
została możliwość założenia dla tego prawa księgi wieczystej i nastąpiła również
odpowiednia zmiana art. 230 Pr.spółdz. Do § 1, stanowiącego m.in., że do
egzekucji z własnościowego prawa do lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o
egzekucji z nieruchomości, dodano § 2 stwierdzający, że osoba prawna może
przejąć własnościowe prawo do lokalu w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli jest
wierzycielem hipotecznym. Przepis ten utracił moc z dniem 15 stycznia 2003 r. po
wejściu w życie ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2002 r., Nr 240, poz. 2058).
Od tego dnia obowiązuje art. 1713 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm. - dalej:
"u.s.m.") stanowiący jedynie, że do egzekucji ze spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o egzekucji z nieruchomości.
Przed dniem 15 lipca 1992 r. egzekucja ze spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu odbywała się, zgodnie z art. 230 § 1 Pr.spółdz., przy odpowiednim
zastosowaniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji z
nieruchomości, które nie zawierały żadnych szczególnych uregulowań w tym
przedmiocie. Zgodnie zatem z ogólną zasadą określoną w art. 984 k.p.c.,
dotyczącym egzekucji z każdej nieruchomości, przejęcie nieruchomości na
własność przez wierzyciela egzekwującego i hipotecznego oraz współwłaściciela
mogło nastąpić dopiero po bezskutecznej drugiej licytacji. Odnosiło się to także do
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, które mogło być przejęte przez
wierzyciela - z zastrzeżeniem ograniczeń art. 230 Pr.spółdz. - dopiero po
bezskutecznej drugiej licytacji. W tym czasie art. 982 k.p.c., stanowiący wyjątek od
zasady z art. 984 § 1 k.p.c. oraz wyraz dążenia ustawodawcy do ułatwienia i
przyspieszenia możliwości sprzedaży egzekucyjnej w niektórych sytuacjach,
przewidywał wyjątkową możliwość przejęcia już po pierwszej licytacji tylko
nieruchomości rolnej i tylko przez współwłaściciela niebędącego dłużnikiem
osobistym. Możliwość ta nie obejmowała zatem żadnych innych nieruchomości ani
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, które wierzyciel mógł przejąć
dopiero po drugiej licytacji. Oczywiście, także nieruchomość rolna, nieprzejęta po
nieudanej pierwszej licytacji, podlegała następnie przejęciu na zasadach
określonych w art. 984 § 1 zdanie drugie k.p.c., tj. w pierwszej kolejności przez
współwłaściciela, a następnie przez wierzyciela egzekwującego i hipotecznego, na
zasadach określonych w art. 984 i 982 k.p.c.
Od dnia 15 lipca 1992 r. do art. 982 k.p.c. dodano § 3, przewidujący
możliwość przejęcia już po pierwszej bezskutecznej licytacji także spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, jednak tylko przez wierzyciela hipotecznego, co
odpowiadało ówczesnej regulacji art. 230 § 2 Pr.spółdz. W wyniku tej zmiany art.
982 k.p.c. nie utracił charakteru wyjątku od zasady określonej w art. 984 k.p.c., a
tylko rozszerzony został krąg wyjątków; w wyniku nowelizacji ułatwiono jedynie
możliwość egzekucyjnego zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
już po pierwszej licytacji, jednak tylko na rzecz wierzyciela hipotecznego, nie
zmieniając zasady, że prawo to może być zbyte również po nieudanej drugiej
licytacji, tym razem na rzecz także innych osób wymienionych w tym przepisie,
jeżeli spełniają one wymagania Prawa spółdzielczego. Od dnia 15 stycznia 2003 r.
nie ma w tym przedmiocie w Prawie spółdzielczym żadnych ograniczeń, a do tego
dnia mogły one dotyczyć wierzycieli egzekwujących. Brak w kasacji zarzutów
naruszenia przepisów Prawa spółdzielczego nie pozwala na szerszą analizę tej
kwestii, a ze względu na to, że obecnie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
może należeć do kilku osób (art. 171 ust. 5 u.s.m.), nie ma przeszkód, by po
nieskutecznej drugiej licytacji mógł je przejąć na podstawie art. 984 § 1 k.p.c. nie
tylko wierzyciel egzekwujący i hipoteczny, lecz także współuprawniony
(,,współwłaściciel"), któremu w razie zwykłego zbycia udziału przysługuje prawo
pierwokupu (art. 172 ust. 5 u.s.m.).
To, że art. 984 § 1 k.p.c. wymienia nieruchomość rolną, a nie wymienia
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wynika z faktu, że w stosunku do
przejęcia nieruchomości rolnej przewiduje inne zasady również po drugiej licytacji
(m.in. uprzywilejowanie współwłaściciela), natomiast przejęcie po drugiej licytacji
wszystkich innych nieruchomości oraz ograniczonych praw rzeczowych, do których
egzekucji stosuje się przepisy o egzekucji z nieruchomości, odbywa się zgodnie z
ogólnymi zasadami określonymi w zdaniu pierwszym tego przepisu.
Niewymienienie w omawianym przepisie spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu oznacza więc tylko to, że dla jego przejęcia po drugiej licytacji ustawodawca
nie przewidział szczególnych zasad i odbywa się ono według zasad ogólnych
określonych w zdaniu pierwszym dla wszystkich nieruchomości, poza rolnymi.
Należy zatem stwierdzić, że z faktu, iż art. 982 k.p.c. wymienia spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu, a art. 984 k.p.c. go nie wymienia oraz operuje
pojęciem ,,przejęcia na własność", które nie może dotyczyć ograniczonych praw
rzeczowych, nie da się wyprowadzić logicznie uzasadnionego wniosku, że art. 984
§ 1 nie obejmuje ograniczonych praw rzeczowych, w tym spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu. Nie tylko omawiane przepisy używają pojęcia
,,przejęcie na własność"; używa go także art. 985 k.p.c., a cały rozdział 8 działu VI
nosi nazwę ,,przysądzenie własności", nie ulega zaś wątpliwości, że dotyczą one
także egzekucji z użytkowania wieczystego oraz spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu lub innych ograniczonych praw rzeczowych, jeżeli ich egzekucja
odbywa się według przepisów o egzekucji z nieruchomości, choć praw tych nie
można ,,przejąć na własność" ani ,,przysądzić ich własności". Ścisła wykładnia
językowa jest zatem w tym przypadku niewystarczająca i prowadzi do błędnych
rezultatów. Nie należy też zapominać, że ustawodawca nakazuje do egzekucji ze
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stosować przepisy o egzekucji z
nieruchomości nie wprost, lecz odpowiednio.
Wykładnia systemowa wyjaśnia zarówno użyte w omawianych przepisach
pojęcia, jak i brak w art. 984 k.p.c. wyszczególnienia spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, które było zbędne zarówno ze względu na treść
art. 230 § 1 Pr.spółdz., jak i relacje art. 984 z art. 982 k.p.c. Wykładnia ta
uwzględnia również aspekt celowościowy, nie ulega bowiem wątpliwości, że celem
egzekucji jest zaspokojenie wierzycieli, a przy egzekucji z nieruchomości,
obejmującej także prawo odrębnej własności lokali, użytkowania wieczystego oraz
własnościowego prawa do lokalu chodzi o jak najszybsze i najkorzystniejsze zbycie
tych praw i uzyskanie środków na zaspokojenie wierzycieli. W stosunku do praw
trudniej zbywalnych, takich jak własnościowe prawo do lokalu, szczególnie
obciążone hipoteką, albo nieruchomość rolna będąca przedmiotem współwłasności,
ustawodawca przewidział w art. 982 k.p.c. ułatwienia, które przyspieszają
możliwość i zwiększają szansę zbycia tych praw w drodze egzekucji, a
jednocześnie chronią wierzycieli i dłużnika przez określenie wyższej ceny przejęcia,
niż cena przejęcia po drugiej licytacji. Brak podobnej regulacji w razie licytacji prawa
odrębnej własności lokalu wskazuje, że nie chodziło o sugerowane w kasacji
utrudnienie egzekucji w celu ochrony ,,dachu nad głową" dłużnika, a o jej ułatwienie
i przyspieszenie w celu umożliwienia zbycia praw o mniejszej atrakcyjności
rynkowej. Nie chodziło także, jak sugerują skarżący, o ochronę właściciela prawa -
spółdzielni mieszkaniowej, przedmiotem egzekucji nie jest bowiem prawo własności
spółdzielni do gruntu i budynku, a jedynie ograniczone prawo rzeczowe w postaci
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, którego zbycie w toku egzekucji
nie narusza praw spółdzielni. Przeciwnie, jeżeli prawo to jest obciążone długami
wobec spółdzielni, może być ona zainteresowana w jego zbyciu w drodze
egzekucji, gdyż zgodnie z art. 1025 § 4 k.p.c. pozycja spółdzielni mieszkaniowej
przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu jest uprzywilejowana.
Z tych względów należy uznać, że przewidziana w art. 984 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c. możliwość przejęcia nieruchomości po drugiej licytacji dotyczy także
odpowiednio egzekucji ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, którego
możliwość przejęcia nie ogranicza się do sytuacji określonej w art. 982 § 3 k.p.c.
Prowadzi to do oddalenia kasacji na podstawie art. 39312 k.p.c.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CK 369/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/187
2006-01-27 
[IC] III CK 341/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/174
2006-02-22 
[IC] III CK 173/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/151
2005-11-10 
[IC] III CK 160/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/132
2005-10-12 
[IC] III CK 155/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/137
2005-10-27 
  • Adres publikacyjny: