Postanowienie z dnia 16 stycznia 2004 r., III CK 260/02

Hipoteka ustanowiona na nieruchomości stanowiącej majątek odrębny
małżonka, zabezpieczająca wierzytelność z tytułu umowy pożyczki, która
została następnie uznana za nieważną w stosunku do majątku wspólnego
małżonków, obciąża tę nieruchomość także po włączeniu jej na podstawie
umowy majątkowej małżeńskiej do majątku wspólnego.

Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Elżbiety W. przy uczestnictwie Grzegorza
W. oraz ING Banku Ś. S.A. w K., Oddziału w W. o wykreślenie hipoteki, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 stycznia 2004 r. kasacji
wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 marca
2002 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Elżbieta W. i Grzegorz W. zawarli małżeństwo w dniu 21 lipca 1984 r.
Grzegorz W. w dniu 10 października 1997 r. zaciągnął pożyczkę gotówkową w
kwocie 330 000 zł w Banku Ś. w K., Oddział w W. Następnie, aktem notarialnym z
dnia 31 lipca 1998 r., jako zabezpieczenie spłaty kwoty 150 000 zł z wymienionej
pożyczki, ustanowił hipotekę na stanowiącej jego majątek odrębny nieruchomości,
objętej księgą wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wadowicach.
Hipoteka ta została wpisana w księdze wieczystej. W sprawie z powództwa Elżbiety
W. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, wyrokiem z dnia 13 marca 2001 r. ustalił, że
wymieniona umowa pożyczki ,,jest nieważna w odniesieniu do majątku wspólnego
małżonków Elżbiety W. i Grzegorza W." Wyrok ten uprawomocnił się. Następnie
Elżbieta i Grzegorz małżonkowie W. umową zawartą w formie aktu notarialnego w
dniu 21 marca 2001 r. rozszerzyli ustawową majątkową wspólność majątkową na
wszelkie prawa i przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z nich w
jakiejkolwiek formie, zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego
trwania. W związku z tym w księdze wieczystej w miejsce Grzegorza W. zostali
wpisani jako właściciele Grzegorz W. i Elżbieta W. we wspólności ustawowej
małżeńskiej.
Elżbieta W. wniosła o wykreślenie przedmiotowej hipoteki i powołała jako
materialnoprawną podstawę wykreślenia wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej
oraz umowę majątkową małżeńską.
Sąd Rejonowy w Wadowicach postanowieniem z dnia 29 października 2001 r.
oddalił wniosek, a Sąd Okręgowy w Krakowie, postanowieniem zaskarżonym
kasacją, oddalił apelację wnioskodawczyni. Przyjął, że umowa majątkowa
małżeńska rozszerzając wspólność majątkową, doprowadziła jedynie do zmiany w
zakresie właściciela nieruchomości, co jest obojętne z punktu widzenia
skuteczności zabezpieczenia hipoteką (art. 65 ust. 1 i art. 94 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz.
1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h.").
Wnioskodawczyni w kasacji zarzuciła naruszenie art. 6268 § 1 i 2 oraz art.
6269 k.p.c. przez rozpoznanie wniosku w zakresie przekraczającym jego granice
oraz sprzecznie z treścią i formą dołączonych do wniosku dokumentów (wyrok
Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej i aktualna treść księgi wieczystej), art. 38 pkt 3
w związku z art. 31 pkt 2 i art. 46 pkt 1 oraz art. 94 u.k.w.h., przez ,,błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie". Przytaczając wymienione podstawy kasacji,
Elżbieta W. wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia
Sądu Rejonowego w Wadowicach i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Skarżąca domagała się wykreślenia hipoteki na podstawie dwóch
dokumentów: prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 13
marca 2001 r., ustalającego, że przedmiotowa umowa pożyczki zawarta przez
Grzegorza W. z Bankiem Ś. w K., Oddział w W. w dniu 10 października 1997 r., jest
nieważna w odniesieniu do majątku wspólnego małżonków Elżbiety i Grzegorza W.,
a także wymienionej umowy majątkowej małżeńskiej, rozszerzającej zakres
wspólności majątkowej małżeńskiej. Zdaniem skarżącej, skoro umowa pożyczki jest
nieważna w odniesieniu do majątku wspólnego, to nie istnieje wierzytelność, którą
zabezpiecza hipoteka na nieruchomości stanowiącej majątek wspólny.
Pogląd ten jest błędny. Wyrok ustalający nieważność umowy pożyczki w
odniesieniu do majątku wspólnego Elżbiety i Grzegorza małżonków W. odnosi się
wprawdzie do majątku wspólnego istniejącego w chwili zaciągania pożyczki, w
chwili wydania wyroku oraz później, to jednak nie ma wpływu na istnienie
wierzytelności i zabezpieczającą ją hipotekę, jest bowiem w sprawie niesporne, że
w chwili zawarcia umowy pożyczki, powstania hipoteki na przedmiotowej
nieruchomości oraz wydania wyroku nieruchomość ta stanowiła majątek odrębny
Grzegorza W. Wynika z tego, że nie wygasła wierzytelność zabezpieczona hipoteką
i z tej przyczyny nie wygasła też hipoteka (art. 94 u.k.w.h.).
Hipoteka, której dotyczy niniejsza sprawa, ustanowiona na nieruchomości
stanowiącej majątek odrębny Grzegorza W., obciąża nieruchomość, a nie prawo
własności (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.). W związku z tym - jak trafnie przyjął Sąd
Okręgowy - przekształcenie prawa własności przysługującego Grzegorzowi W. w
prawo współwłasności łącznej Elżbiety i Grzegorza małżonków W., a więc zmiana
podmiotów własności, nie ma żadnego znaczenia dla istnienia hipoteki i możliwości
zaspokojenia się przez wierzyciela z nieruchomości nią obciążonej. Podstawowy cel
hipoteki - określony w powołanym przepisie - polega bowiem na tym, że wierzyciel,
którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką może dochodzić zaspokojenia z
nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem
przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Z powyższego wynika, że wspomniany wyrok i umowa majątkowa małżeńska
nie mogły stanowić podstawy wykreślenia przedmiotowej hipoteki (art. 31 ust. 2
u.k.w.h. i art. 6268 § 2 k.p.c.).
Skarżąca trafnie stwierdziła, że wpis w księdze wieczystej dokonywany jest
jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje
dokonanie wpisu z urzędu, oraz że sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie
treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej (art. 6268 § 1 i 2 k.p.c.). Trafnie przywołała również skarżąca przepis art.
6269 k.p.c., stanowiący, że sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak podstaw albo
istnieją przeszkody do jego dokonania. Sąd Okręgowy nie naruszył jednak tych
przepisów, orzekł bowiem w granicach wniosku (nastąpiło oddalenie wniosku o
wykreślenie hipoteki) po ustaleniu na podstawie dokumentów (wyrok i umowa
majątkowa małżeńska), że wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie wygasła i po
zbadaniu treści księgi wieczystej. Skarżąca nie ma także racji, jeżeli utrzymuje, że
Sąd powinien poprzestać jedynie na badaniu ostatniego wpisu dotyczącego
własności, z którego wynika, że nieruchomość stanowi przedmiot współwłasności
łącznej Elżbiety i Grzegorza małżonków W., a nie sięgać do treści poprzednich
wpisów. Ograniczenie takie nie wynika z art. 6268 § 2 k.p.c.
Skoro podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione, Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji (art. 39312 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).