Postanowienie z dnia 23 stycznia 2002 r., II CKN 692/99

Wcześniejsza decyzja administracyjna nie może być podstawą wykreślenia
wpisu hipoteki dokonanego na podstawie decyzji wydanej później. W takiej
sytuacji wpis tej hipoteki może być podważony w drodze procesu o
uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym.

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku P. Zakładów Przemysłu Bawełnianego ,,P.",
Spółki Akcyjnej w P. przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Wojewody Ł., Michała O.
i Elżbiety O. o wpis, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2002 r. na
rozprawie, kasacji uczestniczka postępowania Skarbu Państwa - Wojewody Ł. od
postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 7 maja 1999 r.
zmienił zaskarżone orzeczenie i uchylił wpis wykreślenia hipoteki w kwocie
27 829 zł, dokonany w dniu 8 grudnia 1998 r., Dz. Kw (...) w księdze wieczystej (...),
prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Pabianicach, i oddalił wniosek o wykreślenie
tej hipoteki.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Pabianicach w dniu 9 grudnia 1998 r. dokonał w księdze
wieczystej Kw (...) wpisu wykreślenia hipoteki w kwocie 27 829 zł. Jako podstawę
wpisu powołał akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego P. Zakładów
Przemysłu Bawełnianego ,,P." w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa z
dnia 15 listopada 1991 r.
Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem z dnia 7 maja 1999 r. oddalił apelację
Skarbu Państwa, opierając rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i
wnioskach.
Nieruchomość objęta wymienioną księgą wieczystą była własnością Skarbu
Państwa i pozostawała w użytkowaniu przedsiębiorstwa państwowego -
P. Zakładów Przemysłu Bawełnianego ,,P.". Zakłady te dnia 15 listopada 1991 r.
zostały przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W dniu
20 października 1997 r. akcjonariuszami P. Zakładów ,,P." S.A. był Skarb Państwa,
Narodowe Fundusze Inwestycyjne oraz pracownicy spółki.
Wojewoda Ł. decyzją z dnia 29 września 1998 r. stwierdził nabycie przez
wymienione Zakłady z dniem 5 grudnia 1990 r. prawa użytkowania wieczystego
gruntu i odpłatne nabycie prawa własności budynku położonego na tym gruncie za
kwotę 27 829 zł. Na podstawie tej decyzji Sąd prowadzący księgę wieczystą wpisał
w dniu 27 listopada 1998 r. te Zakłady jako użytkownika wieczystego gruntu i
właściciela budynku oraz hipotekę w kwocie 27 829 zł, która została wykreślona
wpisem z dnia 9 grudnia 1998 r. Umową notarialną sprzedaży z dnia 17 grudnia
1998 r. nieruchomość objęta wymienioną księgą wieczystą została zbyta
uczestnikom postępowania Elżbiecie-Joannie i Michałowi-Antoniemu,
małżonkom O.
Sąd Okręgowy, aprobując zasadność wykreślenia wymienionej hipoteki,
stwierdził, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy jest data wydania decyzji
uwłaszczeniowej, gdyż datą kluczową dla sprawy jest dzień 5 grudnia 1990 r. Skoro
po tej dacie, bo w 1991 r., Zakłady ,,P." zostały przekształcone w jednoosobową
spółkę Skarbu Państwa, to wierzytelność z tytułu nabycia budynku z mocy art. 200
ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn.
tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 - dalej "u.g.n.") wygasła, co przesądza o
bezzasadności apelacji.
Skarb Państwa zarzucił w kasacji naruszenie art. 200 ust. 3 pkt 1 powołanej
ustawy i § 16 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 lutego 1998 r. w
sprawie przepisów wykonawczych dotyczących uwłaszczania osób prawnych
nieruchomościami będącymi dotychczas w ich zarządzie lub użytkowaniu (Dz.U. Nr
23, poz. 120) przez ich niewłaściwe zastosowanie. Wniósł o zmianę zaskarżonego
orzeczenia przez odmowę wykreślenia hipoteki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 200 ust. 1 pkt 3 u.g.n., w sprawach o stwierdzenie nabycia z mocy
prawa na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze
zm.) z dniem 5 grudnia 1990 r. prawa użytkowania wieczystego gruntów oraz
własności budynków przez państwowe i komunalne osoby prawne, nie
zakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy, nabycie to - w odniesieniu do
nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa - stwierdza decyzją
wojewoda. Nabycie własności budynków jest odpłatne, jeżeli nie były one
wybudowane lub nabyte ze środków własnych, a kwotę należną za nabycie ustala
się w tej decyzji. Wierzytelności z tytułu ich nabycia podlegają zabezpieczeniu
hipotecznemu na użytkowaniu wieczystym gruntów, które osoby te nabyły. Hipoteka
powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej, którego dokonuje się na podstawie
wymienionej decyzji, po bezskutecznym upływie wyznaczonego w niej terminu na
zaspokojenie wierzytelności, które wygasają z chwilą przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa
(art. 200 ust. 3 u.g.n.).
Stosownie do § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 lutego 1998 r. w
sprawie przepisów wykonawczych dotyczących uwłaszczenia osób prawnych
nieruchomościami będącymi dotychczas w ich zarządzie lub użytkowaniu (Dz.U. Nr
23, poz. 12), wykreślenie hipoteki następuje w przypadku zaspokojenia
wierzytelności - na podstawie oświadczenia właściwego organu (ust. 1), oraz
wygaśnięcia wierzytelności w sytuacjach, o których mowa w art. 200 ust. 3 - na
podstawie aktu przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z
wyłącznym udziałem Skarbu Państwa.
Decyzja Wojewody o uwłaszczeniu została wydana dnia 29 września 1998 r., a
więc już po przekształceniu w 1991 r. P. Zakładów - przedsiębiorstwa
państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Mimo to ustalała ona
kwotę odpłatności za nabycie własności budynku z zabezpieczeniem hipotecznym
tej wierzytelności w razie jej niezaspokojenia w terminie 14 dni. Dokonany na
podstawie tej decyzji wpis hipoteki uprawomocnił się. Wykreślając go, Sąd przyjął
za podstawę powołany akt przekształcenia P. Zakładów z 1991 r.
Zwalczając wpis wykreślenia hipoteki, skarżący dopatrywał się niewłaściwego
zastosowania przepisu art. 200 ust. 3 pkt 1 u.g.n. w braku przesłanki wyłączności
udziału Skarbu Państwa w przekształconej spółce w dacie wystąpienia z wnioskiem
o wykreślenie hipoteki. Poglądu tego podzielić nie można, z brzmienia powołanego
przepisu ,,wierzytelności te wygasają z chwilą przekształcenia przedsiębiorstwa
państwowego w spółkę z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa" jednoznacznie
wynika bowiem, że chwilą miarodajną dla wygaśnięcia omawianej wierzytelności
jest data przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę z
wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, a kwestia wyłączności tego udziału w dacie
wystąpienia z wnioskiem o wykreślenie hipoteki jest bez znaczenia dla oceny
zasadności tego wniosku.
Nie można natomiast odmówić trafności zarzutowi naruszenia przepisu art. 16
ust. 1 pkt 3 powołanego rozporządzenia, podważa on bowiem w sposób skuteczny
argumentację prawną przedstawioną przez Sąd Okręgowy. Przede wszystkim
trzeba zanegować pogląd tego Sądu, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy
jest data wydania decyzji ustalającej odpłatność za nabyty budynek, jako podstawy
wpisu hipoteki, gdyż nie znajduje on uzasadnienia prawnego w przepisach art. 31 i
32 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19,
poz. 147 ze zm.), normujących podstawy wpisu i jego znaczenie. Według tych
przepisów, decyzja ta jako podstawa wpisu hipoteki stwierdzała stan prawny, jaki na
jej podstawie został ujawniony w księdze wieczystej.
Jak wynika z poczynionych ustaleń, do przekształcenia P. Zakładów w
jednoosobową spółkę Skarbu Państwa doszło w 1991 r., a więc przed wydaniem
wspomnianej decyzji. Należało ją zatem, jako podstawę wpisu, zwalczać w
postępowaniu o wpis hipoteki. Skoro dokonany na jej podstawie wpis uprawomocnił
się, powstało domniemanie zgodności wpisu tej hipoteki z rzeczywistym stanem
prawnym. Dopóki więc podstawa ta nie zostanie wzruszona, dopóty hipoteka nie
może być skutecznie wykreślona. W żadnym razie ważnej podstawy jej
wykreślenia, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, nie można upatrywać w akcie
przekształcenia wydanym przed wspomnianą decyzją (w 1991 r.), i to z dwóch
powodów: po pierwsze dlatego, że nie pozbawił on mocy tej ostatecznej decyzji, a
po drugie, że § 16 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, stanowiący o akcie przekształcenia
jako podstawie wykreślenia hipoteki, dotyczy sytuacji, w której wydano go po
decyzji uwłaszczeniowej, a z taką sytuacją nie mamy w sprawie do czynienia. W nie
kwestionowanym stanie faktycznym żaden z przypadków, wymienionych w § 16
rozporządzenia, w jakich hipoteka podlega wykreśleniu, w sprawie nie występuje.
Przytoczone rozważania prowadzą do wniosku, że decyzja administracyjna
wcześniejsza nie może być podstawą wykreślenia wpisu hipoteki dokonanego na
podstawie decyzji wydanej później. W takiej sytuacji wpis tej hipoteki może być
podważony w drodze procesu o uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Z tych względów podstawa kasacyjna z art. 3931 pkt. 1 k.p.c. okazała się
uzasadniona i Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.