Wyrok z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 385/00

Nie stanowi przeszkody zajęcia ruchomości oznaczonej co do gatunku,
objętej umową o przewłaszczenie na zabezpieczenie, jeżeli w chwili
dokonania zajęcia rzecz nadal pozostawała we władaniu dłużnika
egzekwowanego.

Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła
Sędziowie SN: Stanisław Dąbrowski, Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2001 r. na rozprawie sprawy
z powództwa Juliana K. przeciwko Janowi K. i Krzysztofowi K. o zwolnienie od
egzekucji, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Zielonej
Górze z dnia 31 marca 1998 r.,
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki oddalił apelację powoda Juliana K.
od wyroku Sądu Rejonowego w Zielonej Górze z dnia 28 października 1997 r.
oddalającego powództwo o zwolnienie od egzekucji zajętych przez komornika
przedmiotów - innych niż stół konferencyjny i szafa metalowa kartotekowa. Sąd
Wojewódzki, w ślad za Sądem Rejonowym, przyjął, że zajęte w siedzibie dłużnika
P.B.U.P. i H. ,,O." (obecnie ,,K."), spółka z o.o. w Z.G. ruchomości oznaczone
zostały ich cechami indywidualizującymi, w szczególności nazwą firmową, znakami
literowymi, symbolami i cyframi.
Tymczasem w przedstawionej przez powoda umowie przewłaszczenia na
zabezpieczenie z dnia 3 czerwca 1996 r., w której egzekwowany dłużnik dał wyraz
dążenia do zaspokojenia wierzyciela (powoda), objęte przewłaszczeniem
przedmioty opisane zostały słowami: ,,komputer", ,,telefaxy", ,,maszyny do pisania"
itd., czyli ogólnie, ze wskazaniem jedynie liczby sztuk. Taki sposób oznaczenia
przedmiotów przewłaszczenia, poza dwoma wskazanymi przypadkami, wyłącza
możliwość ustalenia, że są to przedmioty tożsame z wymienionymi w protokole
zajęcia komorniczego. Okoliczność ta sprawia, że nie mogą być one wyłączone od
zajęcia ze względu na ochronę interesu wierzycieli dłużnika egzekwowanego, który
dokonał przewłaszczenia.
W kasacji powód powołał się na pierwszą podstawę kasacyjną z art. 3931
k.p.c. oraz wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów. Zarzucił ,,błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 535 § 1 i 3531 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie,
że umowa przewłaszczenia nie dotyczy ruchomości zajętych przez komornika" oraz
naruszenie art. 845 k.p.c. ,,przez przyjęcie, że zajęcie ruchomości było prawidłowe
mimo braku zgody powoda, w którego władaniu zajęte ruchomości pozostawały".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 845 § 2 k.p.c., wsparty zawartym
w jej uzasadnieniu twierdzeniem, że ,,Sąd Wojewódzki nie ustosunkował się do
przeprowadzonych dowodów, w szczególności nie stwierdził, dlaczego nie dał wiary
zeznaniom świadków..." wskazuje, iż w istocie skarżący korzysta także z drugiej
podstaw kasacyjnych, choć wyraźnie nie podniesionej. W ramach tej podstawy
skarżący dąży do wykazania istnienia przeszkody, która uniemożliwiała
komornikowi dokonanie zajęcia z tego względu, że przedmioty zajęcia znajdowały
się we władaniu skarżącego. Należy w związku z tym odnieść się do umowy
przewłaszczenia, w której kontrahenci jednoznacznie postanowili, że
przewłaszczone ruchomości pozostają u zbywcy i służą zaspokajaniu jego potrzeb.
Skarżący nie dostrzegł zatem, że to dłużnik, a nie on, pozostawał we władaniu
zajętych ruchomości i w tych okolicznościach, jako osoba trzecia, nie mógł się
skutecznie przeciwstawić zajęciu (art. 845 § 2 k.p.c.). Oczywista bezzasadność
zarzutu naruszenia art. 845 § 2 k.p.c. oraz zaniechanie wskazania jakichkolwiek
innych przepisów proceduralnych musi w tych warunkach oznaczać, że - wbrew
stanowisku skarżącego - kwestionowane orzeczenie nie zapadło z naruszeniem
przepisów postępowania.
Pozostaje do rozważenia, czy w ustalonym stanie faktycznym Sąd Wojewódzki
miał podstawę do przyjęcia, że zajęcie nie narusza prawa powoda w rozumieniu art.
841 § 1 k.p.c., nie zaś w aspekcie art. 535 § 1 k.c., skoro przedmiot rozpoznania w
sprawie nie pozostaje w związku z umową sprzedaży, bądź też w aspekcie art. 3531
k.c., zważywszy że spór nie dotyczy samej skuteczności umowy przewłaszczenia
na zabezpieczenie, mającej prawne oparcie w przepisach prawa rzeczowego, w
szczególności art. 155 i 156 k.c..
W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, zapoczątkowane uchwałą całej
Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1948 r., C. Prez. 18/48
(OSN 1948, nr 3, poz. 58), wpisaną do księgi zasad prawnych, i potwierdzone
w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92 (OSNCP
1993, nr 5, poz. 89) oraz w innych orzeczeniach, w myśl którego zabezpieczenie
wierzytelności przez przeniesienie na wierzyciela prawa własności rzeczy ruchomej
z równoczesnym ustanowieniem zobowiązania wierzyciela do korzystania z prawa
własności tylko w granicach umowy stron jest dopuszczalne. Dopuszczalne jest
zatem pozostawienie przewłaszczonej rzeczy we władaniu dłużnika na warunkach
określonych w umowie, co przy braku dostatecznego uzewnętrznienia
przysługującego wierzycielowi przymiotu własności rodzić może niepewność w
odniesieniu do stanu majątku dłużnika, godzić w bezpieczeństwo obrotu, a nade
wszystko w interes innych wierzycieli. Niebezpieczeństwo nadużyć na tym tle,
zwłaszcza w następstwie kontraktów zawieranych dla pozoru, sprawia, że umowa
przewłaszczenia na zabezpieczenia musi być poddana wnikliwej ocenie, w
pierwszym rzędzie co do zgodności z zasadami obrotu. Jeżeli bowiem jest ona
jednym ze sposobów przeniesienia własności, to stosownie do treści art. 155 k.c.
bezpośrednie skutki z nią związane pozostają w zależności od tego, czy rzecz
zbywana określona została tylko co do gatunku, czy też co do tożsamości.
Tylko w tym drugim wypadku można mówić o zmianie właściciela
równocześnie z zawarciem umowy (art. 155 § 1 k.c.). Do przeniesienia własności
rzeczy oznaczonej co do gatunku niezbędne jest przeniesienie posiadania. Dopóki
zatem rzecz taka znajduje się we władaniu zbywcy, zachowuje on jej własność, w
czym sprzyja mu domniemanie, że czyni to w zakresie przysługującego mu prawa
(art. 341 k.c.).
W ustalonym stanie faktycznym, przedmioty objęte umową przewłaszczenia i
zajęte przez komornika, poza dwoma wyżej wymienionymi, nie zostały
skonkretyzowane w sposób umożliwiający ich identyfikację. Jeżeli wobec tego
ocena skuteczności umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie podlega kryteriom
określonym art. 155 k.c., a według tego kryterium powód nie może być uznany za
właściciela, to pozbawione racji są jego twierdzenia, że kwestionowane zajęcie
godzi w przysługujące mu prawo.
Nie jest zatem usprawiedliwiona zarówno pierwsza, jak i druga podstawa
kasacyjna, co oznacza konieczność oddalenia kasacji (art. 39312 k.p.c.).