Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 22 maja 2002 r.
III SW 12/02

Przyjęcie przez koalicyjny komitet wyborczy środków finansowych z
funduszu wyborczego partii koalicyjnej na podstawie umowy nieodpłatnego
użytkowania pieniędzy (art. 264 KC) uzasadnia odrzucenie sprawozdania wy-
borczego.


Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Katarzyna Gonera, Jerzy Kwaśniewski, Herbert Szurgacz (sprawoz-
dawca), Barbara Wagner, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 maja
2002 r. sprawy ze skargi Koalicyjnego Komitetu Wyborczego Akcja Wyborcza Soli-
darność Prawicy na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 kwietnia 2002
r. w przedmiocie odrzucenia sprawozdania wyborczego

o d d a l i ł skargę.

U z a s a d n i e n i e


Uchwałą z dnia 22 kwietnia 2002 r. Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła
sprawozdanie wyborcze Koalicyjnego Komitetu Wyborczego - Akcja Wyborcza Soli-
darność Prawicy o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych tego Ko-
mitetu związanych z udziałem w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej,
przeprowadzonych w dniu 23 września 2001 r. Podstawą odrzucenia sprawozdania
wyborczego w oparciu o art. 122 ust.1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r.
Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospo-
litej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz.499 ze zm.) było naruszenie przez Komitet Wyborczy
art. 111 ust. 2 Ordynacji wyborczej, polegające na przyjęciu od partii Ruch Społeczny
AWS w drodze pożyczki, na podstawie umowy nieodpłatnego użytkowania pieniędzy
z dnia 21 września 2000 r., środków finansowych w kwocie 90.500 zł nie pochodzą-
cych z Funduszu Wyborczego partii. W uchwale zostały wymienione inne jeszcze
uchybienia Koalicyjnego Komitetu Wyborczego, które jednak nie stały się podstawą
odrzucenia sprawozdania wyborczego.
W skardze na postanowienie odrzucające sprawozdanie wyborcze pełnomoc-
nik finansowy Koalicyjnego Komitetu Wyborczego - Akcja Wyborcza Solidarność
Prawicy wskazał, że wpłata kwoty 90.500 zł została dokonana z Funduszu Wy-
borczego partii, co dokumentuje kopia przelewu środków finansowych. Zawarta w
dniu 21 września pomiędzy Ruchem Społecznym AWS a Koalicyjnym Komitetem
Wyborczym - Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy umowa nieodpłatnego użytkowa-
nia pieniędzy ma podstawę prawną w art. 264 KC i w swojej istocie stanowi zobowią-
zanie stron co do sposobu spłaty przyszłych zobowiązań wobec ogólnego przepisu o
odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania komitetu wyborczego. Zdaniem skar-
żącego nie doszło do naruszenia art. 111 ust. 2 i 5 Ordynacji wyborczej, co stanowi-
łoby podstawę do obowiązkowego odrzucenia sprawozdania wyborczego.
W zajętym stanowisku w sprawie skargi pełnomocnika finansowego, Pań-
stwowa Komisja Wyborcza potwierdziła, że podstawą odrzucenia sprawozdania wy-
borczego było sprzeczne z art. 111 ust. 2 i 5 Ordynacji wyborczej pozyskanie przez
Koalicyjny Komitet Wyborczy środków finansowych z pożyczki pozabankowej,
udzielonej przez partię Ruch Społeczny AWS.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Finansowanie kampanii wyborczej jest przedmiotem regulacji zawartej w roz-
dziale 13 Ordynacji wyborczej. Zawarte w tym rozdziale przepisy określają ściśle
między innymi źródła, z których mogą pochodzić środki finansowe komitetów wybor-
czych. Zostały one zróżnicowane w zależności od charakteru komitetu wyborczego.
Środki finansowe komitetu wyborczego partii politycznej (art.111 ust.1) mogą pocho-
dzić jedynie z funduszu wyborczego tej partii, tworzonego na podstawie przepisów
ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 98, poz. 604 ze
zm.). W stosunku do koalicyjnego komitetu wyborczego oraz komitetu wyborczego
wyborców art. 111 ust. 2 formułuje zasadę, że tym komitetom środki finansowe mogą
być przekazywane jedynie przez osoby fizyczne, z wyłączeniami przewidzianymi w
ust. 3 (zakaz przyjmowania środków finansowych od osób fizycznych nie mających
miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli
polskich zamieszkałych za granicą oraz od cudzoziemców mających miejsce za-
mieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej). Jako wyjątek ust. 5 art. 111 prze-
widuje, że środki finansowe koalicyjnego komitetu wyborczego mogą pochodzić z
tworzonych na podstawie przepisów ustawy o partiach politycznych, funduszy wy-
borczych partii politycznych wchodzących w skład koalicji wyborczej, natomiast ko-
mitet wyborczy wyborców może zaciągać kredyty bankowe na cele związane z wy-
borami (ust. 6).
Zawarta w dniu 21 września 2001 r. między partią RS AWS a Koalicyjnym
Komitetem Wyborczym AWS Prawicy ,,Umowa nieodpłatnego użytkowania pieniędzy
(art. 264 k.c.)" przewidywała w § 1, że właściciel (RS AWS) przekazuje użytkowniko-
wi (Koalicyjnemu Komitetowi Wyborczemu AWS Prawicy), a ten przyjmuje w nieod-
płatne użytkowanie pieniądze w kwocie 90.500 zł. W § 2 umowy postanowiono, że
nieodpłatne użytkowanie pieniędzy trwać będzie w okresie od 21 września 2001 r. do
23 grudnia 2001 r., a użytkownik zwróci pieniądze właścicielowi najpóźniej w terminie
30 dni po przyjęciu sprawozdania wyborczego przez Państwową Komisję Wyborczą.
Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej pozyskanie środków finansowych
przez Koalicyjny Komitet Wyborczy na podstawie przytoczonej umowy, stanowi
formę pożyczki pozabankowej, której nie dopuszcza art. 111 Ordynacji wyborczej.
Ust. 6 tego przepisu zezwala jedynie komitetowi wyborczemu wyborców na pozyski-
wanie środków finansowych w drodze zaciągnięcia kredytu bankowego na cele zwią-
zane z wyborami.
W związku z tym stanowiskiem Państwowej Komisji Wyborczej należy podkre-
ślić, że umowa użytkowania pieniędzy nie jest tożsama z umową pożyczki; ta pierw-
sza ma charakter czynności prawnej realnej i wymaga wydania rzeczy (pieniędzy)
użytkownikowi, druga natomiast jest umową konsensualną. Tym niemniej są one
bardzo zbliżone i argumentacji Krajowej Komisji Wyborczej wskazującej, że skoro w
myśl art. 111 Ordynacji wyborczej jedynie komitet wyborczy wyborców może pozy-
skiwać środki finansowe w formie kredytu bankowego (tj. w formie zbliżonej do
umowy pożyczki) to uprawnienie takie nie przysługuje innemu komitetowi wyborcze-
mu, nie można - na gruncie ścisłej regulacji art. 111 - odmówić racji.
Przeciwko dopuszczalności pozyskiwania przez koalicyjny komitet wyborczy
środków finansowych na podstawie umowy użytkowania pieniędzy przemawiają jed-
nak dalsze argumenty. Przede wszystkim należy wskazać na przepis art. 116 Ordy-
nacji wyborczej, według którego w wypadku uzyskania nadwyżki pozyskanych środ-
ków na cele kampanii wyborczej nad poniesionymi wydatkami koalicyjny komitet wy-
borczy przekazuje ją na tworzone na podstawie przepisów ustawy o partiach poli-
tycznych fundusze wyborcze partii politycznych wchodzących w skład koalicji, w pro-
porcji ustalonej w umowie koalicyjnej; w razie braku stosownych postanowień w
umowie środki przekazuje się na rzecz instytucji charytatywnej. Z przepisu tego wy-
nika, że nie jest dopuszczalne inne rozporządzenie nadwyżką środków, np. w postaci
zwrotu ich części (całości) w wykonaniu umowy użytkowania pieniędzy pochodzą-
cych z funduszu wyborczego partii koalicyjnej. Z powołanego przepisu wynika, że
środki finansowe pozyskane przez komitet wyborczy zgodnie z przepisem art. 111
przypadają komitetowi wyborczemu definitywnie, stają się źródłem własnym komitetu
wyborczego, z którego ponosi wydatki w związku z zarządzonymi wyborami (art. 108
Ordynacji wyborczej).
Należy w końcu zwrócić uwagę, że interpretacja, według której pozyskiwanie
przez koalicyjny komitet wyborczy od partii koalicyjnej środków finansowych na pod-
stawie umowy użytkowania pieniędzy jest zgodna z art. 111 ust. 5 Ordynacji wybor-
czej, oznaczałaby akceptację zróżnicowanego traktowania środków finansowych po-
chodzących od osób fizycznych i od partii politycznych, ze swoistym uprzywilejowa-
niem tych ostatnich, ku czemu nie ma żadnych podstaw w przepisach Ordynacji wy-
borczej.

Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 123 ust. 2
Ordynacji wyborczej w związku z art. 516 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================