Tezy
Oceny, czy podmiot występujący o uwłaszczenie go określoną nieruchomością Skarbu Państwa w trybie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. 1990 nr 79 poz. 464 ze zm./ był państwową osobą prawną, należało dokonać według stanu organizacyjnego tej jednostki w dacie wskazanej w ustawie jako dzień uwłaszczenia, to jest na dzień 5.12.1990 r., i w odniesieniu do stanu prawnego obowiązującego wówczas w tym zakresie.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2004 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Zakładów Przemysłu "P." w Ł. od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 lipca 2003 r. I SA 2999/02 w sprawie ze skargi Zakładów Przemysłu "P." w Ł. na decyzję Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast z dnia 24 października 2002 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji o uwłaszczeniu Zakładów Przemysłu "P." w Ł. nieruchomością położoną w Ł. przy ul. K., działka nr 6. - oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Naczelny Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 2 lipca 2003 r. oddalił skargę Zakładów Przemysłu "P." w Ł., wniesioną na decyzję Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast z 24 października 2002 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji o uwłaszczeniu Zakładów Przemysłu "P." w Ł. nieruchomością położoną w Ł. przy ul. K., działka Nr 6.
Decyzją, której dotyczy powyższy wyrok, Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast utrzymał w mocy swoją decyzję z 9 września 2002 r., którą stwierdził, że decyzja Wojewody Ł. z 28 lutego 1994 r. w przedmiocie uwłaszczenia Zakładów Przemysłu "P." w Ł. nieruchomością położoną w Ł. przy ul. K., oznaczoną jako działka Nr 6 o powierzchni 7.489 m2, została wydana z naruszeniem prawa w zakresie odnoszącym się do części działek Nr: 13, 14 i 15 powstałych z podziału działki Nr 6, a w zakresie części działki Nr 16, która powstała z podziału działki Nr 6, stwierdził nieważność decyzji. W uzasadnieniu swej decyzji organ centralny podniósł, że Wojewoda Ł. decyzją z 28 II 1994 r. stwierdził nabycie przez Zakłady Przemysłu "P." w Ł. z mocy prawa z dniem 5.12.1990 r. prawa użytkowania wieczystego gruntu położonego w Ł. przy ul. K., oznaczoną jako działka Nr 6 o powierzchni 7.489 m2, oraz nieodpłatne nabycie własności budynków i urządzeń znajdujących się na tym gruncie. W związku z wystąpieniem Prezydenta Miasta Ł.,
Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody Ł. o uwłaszczeniu Zakładów Przemysłu "P." nieruchomością położoną w Ł. przy ul. K. W toku postępowania nadzorczego organ ustalił, że działka Nr 6 uległa podziałowi i stanowi obecnie część działek Nr 13, 14, 15 i 16. Z decyzji ostatecznych Wojewody Ł. z 5 IV 2001 r. wynika, że wydzielone działki stały się z mocy prawa z dniem 27 V 1990 r. własnością Gminy Ł. Oznacza to, że Wojewoda Ł. w zakresie odnoszącym się do tych działek nie był organem właściwym do wydania decyzji o uwłaszczeniu Zakładów Przemysłu "P.". Stan ten wyczerpuje przesłankę nieważności wymienioną w art. 156 par. 1 pkt 1 Kpa. Niezależnie od tego, Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast wskazał, że przedsiębiorstwo państwowe - Zakłady Przemysłu "P." w dniu 5.12.1990 r., tj. w dniu uwłaszczenia z mocy prawa państwowych osób prawnych, nie istniało faktycznie ani prawnie. Zakłady Przemysłu "P." zostały utworzone jako
przedsiębiorstwo państwowe zarządzeniem Nr 157 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 grudnia 1990 r. Poprzednio istniało Przedsiębiorstwo Przemysłu "P.", które uległo podziałowi. Z części podzielonego przedsiębiorstwa powstało przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Przemysłu "P." w Ł. Tym samym w dniu 5.12.1990 r. Zakłady Przemysłu "P." nie posiadały osobowości prawnej. Oznacza to, że decyzja uwłaszczeniowa została wydana przez Wojewodę Ł. w całości z rażącym naruszeniem art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. nr 79 poz. 464 ze zm./.
W świetle powyższego spełnione zostały przesłanki do stwierdzenia nieważności decyzji zarówno na podstawie art. 156 par. 1 pkt 1, jak i pkt 2 Kpa. Stwierdzenie nieważności decyzji nie jest jednak możliwe, ponieważ po wydaniu decyzji zaistniały nieodwracalne skutki prawne. Prawa rzeczowe do działek Nr 13, 14 i 15 /omyłkowo podano 5/ na podstawie aktów notarialnych zostały przeniesione na rzecz Skarbu Państwa, który z kolei przeniósł własność działek Nr 13 i Nr 15 na Ł. Regionalną Kasę Chorych w Ł. Działka Nr 14 została natomiast oddana we współzarząd Sądu Wojewódzkiego w Ł. oraz Prokuratury Wojewódzkiej w Ł. Skutków prawnych cywilnoprawnego obrotu nieruchomościami organ administracji nie jest w stanie odwrócić, w związku z czym organ centralny nie mógł w tym zakresie stwierdzić nieważności decyzji uwłaszczeniowej, a jedynie wydanie jej z naruszeniem prawa.
Na decyzję Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast z 24.10.2002 r. skargi do NSA złożyły Zakłady Przemysłu "P." w Ł. oraz Prezydent Miasta Ł. Skarga Prezydenta Miasta Ł. została odrzucona postanowieniem NSA z dnia 21 stycznia 2003 r. z powodu uchybienia terminu do jej wniesienia.
Skarżące Zakłady Przemysłu "P." wniosły o uchylenie zaskarżonej decyzji zarzucając, że narusza ona przepis par. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 lutego 1998 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących uwłaszczenia osób prawnych nieruchomościami będącymi dotychczas w ich zarządzie lub użytkowaniu, zgodnie z którym właściwy organ stwierdza dotychczasowe prawo zarządu na podstawie co najmniej jednego z dokumentów wymienionych w tym przepisie. Zakłady Przemysłu "P." twierdzą, że przedstawiły decyzję z 23.05.1986 r. w sprawie ustalenia nowych opłat za zarząd gruntu położonego w Ł. przy ul. K.
Przedstawiły też dokumenty wskazujące, że Zakłady Przemysłu "P." są zakładem funkcjonującym od 1902 r. i spełniały wymogi cyt. rozporządzenia Rady Ministrów odnośnie zarządu nieruchomością. Zdaniem skarżących Zakładów, bezzasadnie przyjął organ centralny, że Wojewoda Ł. nie był organem właściwym do wydania decyzji o uwłaszczeniu. Zdaniem Zakładów, należące do nich mienie było wyłączone z komunalizacji na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych. Należą one bowiem do przedsiębiorstw państwowych wykonujących zadania o charakterze ogólnokrajowym lub ponadwojewódzkim, o których mowa w tym przepisie.
Z tych względów komunalizacja nastąpiła niesłusznie. Do tego decyzja uwłaszczeniowa została wydana przez Wojewodę Ł. w dniu 28.02.1994 r., a w tej dacie grunty przy ul. K. należały do Skarbu Państwa, gdyż do gminy należą dopiero od 2001 r.
Naczelny Sąd Administracyjny nie uznał skargi za zasadną.
Zdaniem Sądu, ustalenia dokonane w sprawie przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast są prawidłowe. Z materiału dowodowego sprawy wynika, że przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady Przemysły "P." w Ł. powstało wskutek podziału na mocy zarządzenia Nr 151 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 grudnia 1990 r. przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Przedsiębiorstwo Przemysłu "P." z siedzibą w W.
Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady Przemysłu "P." w Ł. zostało utworzone zarządzeniem Nr 157 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 grudnia 1990 r., które weszło w życie z dniem podpisania z mocą od 1 lipca 1991 r. W tym stanie rzeczy Zakłady Przemysłu "P." do tego dnia posiadały status zakładu Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.", zgodnie z par. 8 zarządzenia Nr 37 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 16 kwietnia 1973 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Przedsiębiorstwo Przemysłu "P.", przy czym z niczego nie wynika, aby zakład przedsiębiorstwa posiadał osobowość prawną.
Z tych względów, według Sądu, postanowieniem Sądu Rejonowego dla W. z 16 grudnia 1983 r., na które powołują się skarżące Zakłady, ustanowiony został pełnomocnik Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." do składania oświadczeń woli w zakresie praw i obowiązków majątkowych tego przedsiębiorstwa w odniesieniu do działalności Zakładów Przemysłu "P." w Ł. Stąd też Zakłady Przemysłu "P." nie mogły skutecznie nabyć w dniu 5.12.1990 r. praw rzeczowych do nieruchomości, co oznacza, że decyzja Wojewody Ł., stwierdzająca takie nabycie, rażąco narusza przepis art. 2 ust. 1 i 2 powołanej ustawy z dnia 29 września 1990 r. stanowiący o uwłaszczeniu państwowych i komunalnych osób prawnych. Błędny - zdaniem Sądu - jest zawarty w skardze pogląd, jakoby o zdolności Zakładów Przemysłu "P." do nabycia praw rzeczowych do nieruchomości przesądzał fakt, iż były one adresatem decyzji administracyjnych w sprawie opłat za zarząd nieruchomością. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości /Dz.U. 1989 nr 14 poz. 74 ze zm./ w brzmieniu obowiązującym w dniu 5.12.1990 r. zarząd był formą korzystania z nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa przez państwowe jednostki organizacyjne zarówno wyposażone w osobowość prawną, jak i nieposiadające osobowości prawnej. Z tych względów Zakłady Przemysłu "P." mogły być jako jednostka organizacyjna Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." adresatem decyzji administracyjnych dotyczących opłat za korzystanie z nieruchomości. Nie ma to jednak żadnego znaczenia dla oceny możliwości nabycia przez Zakłady w dniu 5.12.1990 r. praw rzeczowych do nieruchomości, które jest uzależnione od posiadania osobowości prawnej. W tej kwestii przedstawione dokumenty nie pozostawiają wątpliwości, że w dniu 5.12.1990 r. skarżące Zakłady nie posiadały osobowości prawnej, nie mogły zatem skutecznie nabyć prawa użytkowania wieczystego do gruntu i prawa własności położonych na nim budynków i urządzeń.
Decyzja Wojewody Ł. stwierdzająca takie nabycie dotknięta jest wadą skutkującą nieważnością i to nie tylko - jak stwierdził organ nadzoru - z powodu rażącego naruszenia art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r., lecz także - czego organ nie dostrzegł - z powodu skierowania jej do osoby niebędącej stroną w sprawie /art. 156 par. 1 pkt 4 Kpa/, co rzutowało na ocenę interesu prawnego Zakładów Przemysłu "P." w postępowaniu administracyjnym będącym przedmiotem nadzoru. Prawidłowo też Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast uznał, że decyzja uwłaszczeniowa w zakresie odnoszącym się do działek skomunalizowanych została wydana z naruszeniem przepisu określającego właściwość organu w sprawach uwłaszczenia. Sąd podkreślił, że błędem obarczone jest twierdzenie skarżącego, iż mienie należące do Zakładów Przemysłu "P." podlegało wyłączeniu z komunalizacji na zasadzie określonej w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym (...) jako mienie
przedsiębiorstw państwowych i jednostek organizacyjnych wykonujących zadania o charakterze ogólnokrajowym lub ponadwojewódzkim. Wyłączenie z komunalizacji na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 2 powołanej ustawy dotyczyło mienia państwowego, które należało do przedsiębiorstw państwowych i jednostek organizacyjnych wykonujących zadania o charakterze ogólnokrajowym lub ponadwojewódzkim wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie ustalenia wykazu przedsiębiorstw państwowych i jednostek organizacyjnych, których mienie nie podlega komunalizacji /Dz.U. nr 51 poz. 301/. W wykazie tym nie umieszczono Zakładów Przemysłu "P.", w związku z czym przepis art. 11 ust. 1 ustawy komunalizacyjnej nie ma do nich zastosowania.
Błędne jest też twierdzenie skarżącego, iż do roku 2001, w którym wydana została decyzja o komunalizacji, grunty przy ul. K. w Ł. należały do Skarbu Państwa, w związku z czym Wojewoda Ł. był uprawniony do wydania decyzji o uwłaszczeniu Zakładów. Pogląd ten nie uwzględnia treści przepisu art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., w myśl którego komunalizacja mienia nastąpiła z dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. 27.05.1990 r.
Deklaratoryjne decyzje Wojewody Ł. z 5.04.2001 r. jedynie potwierdziły skutek prawny w postaci przejścia prawa własności na Gminę Miasta Ł., który nastąpił z mocy samego prawa.
Skoro część przedmiotowej nieruchomości w dniu 27.05.1990 r. uległa komunalizacji, stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., to wydanie decyzji uwłaszczeniowej przez Wojewodę Ł. nastąpiło z naruszeniem właściwości organów określonej w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. Prawidłowo zatem ustalił organ nadzoru, że co do części nieruchomości objętej komunalizacją, decyzja Wojewody Ł. jest dotknięta wadą nieważności.
Skargę kasacyjną od ww. wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego wniosły na podstawie art. 101 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające (...) /Dz.U. nr 153 poz. 1271 ze zm./ Zakłady Przemysłu "P." w Ł. reprezentowane przez radcę prawnego Maksymiliana G., zaskarżając ten wyrok w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono rażące naruszenie prawa, a to: 1/ par. 1 ust. 3 uchwały Nr 388 Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1960 r. o przedsiębiorstwach prowadzących /M.P. nr 94 poz. 417 ze zm./ w związku z par. 5 ust. 1 cytowanego rozporządzenia /nie wymieniono jakiego rozporządzenia/ oraz art. 21 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych /Dz.U. 1960 nr 18 poz. 111/ poprzez uznanie, że Z.P. "P." w Ł. w dniu, na który zostały uwłaszczone nieruchomością położoną w Ł. przy ul. K., nie posiadały osobowości prawnej, 2/ art. 77 par. 1 Kpa, poprzez niewłaściwą ocenę i rozpatrzenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, na skutek nieodniesienia się przy wyrokowaniu do
zapisów Statutu Przedsiębiorstwa Przemysłu oraz zapisów znajdujących się w akcie jego powołania, wskazujących na charakter przedsiębiorstwa prowadzącego typu "A" w rozumieniu "ww. rozporządzenia" /którego nie podano/, zapisów znajdujących się w powołanych dokumentach, wskazujących na posiadanie przez Z.P. "P." osobowości prawnej, niewykreślenia Z.P. "P." w Ł. z rejestru przedsiębiorstw państwowych, pomimo włączenia go do struktur "P.-P." "P.". W konsekwencji tego NSA odmówił Z.P. "P." w Ł. posiadania przymiotu osobowości prawnej i uznał, że przedsiębiorstwo nie mogło być skutecznie uwłaszczone ww. nieruchomością. W związku z tym, wnoszący skargę kasacyjną domagał się uchylenia zaskarżonego orzeczenia w całości. Bezspornym według wnoszącego skargę kasacyjną jest, że zarządzeniem Nr 37 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 16 kwietnia 1973 r. Z.P. "P." w Ł. zostały włączone w struktury organizacyjne "P.-P." "P." Nie można jednak zgodzić się ze stwierdzeniem, że tym samym jest to jednoznaczne z utratą
przez Z.P. "P." w Ł. osobowości prawnej.
Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorstw państwowych, traci ją zaś z chwilą wykreślenia z tego rejestru. Pomimo włączenia w struktury "P.-P." "P.", Zakłady Przemysłu "P." nie zostały wykreślone z rejestru przedsiębiorstw państwowych. Z zarządzenia Nr 37 o utworzeniu "P.-P." "P." wynika, że "Przedsiębiorstwo P." pełni funkcję ogólnobranżowego zjednoczenia wiodącego. W świetle obowiązujących wówczas przepisów - uchwała Nr 388 Rady Ministrów z 1960 r. o przedsiębiorstwach prowadzących, - w wyjątkowo uzasadnionych przypadkach właściwy minister mógł utworzyć przedsiębiorstwo państwowe wykonujące wyłącznie funkcje przedsiębiorstwa typu A. Przedsiębiorstwo prowadzące wykonywało w stosunku do przedsiębiorstw w nim zgrupowanych funkcje przewidziane obowiązującymi przepisami dla zjednoczeń. Przedsiębiorstwa zgrupowane w przedsiębiorstwie prowadzącym posiadały w stosunku do tego przedsiębiorstwa
uprawnienia i obowiązki przewidziane obowiązującymi przepisami dla przedsiębiorstw zgrupowanych w zjednoczeniach. Tym samym błędne jest - zdaniem składającego skargę kasacyjną - przyjęcie przez NSA, że włączenie Z.P. "P." w Ł. do struktury organizacyjnej "P.-P." "P." pozbawiało automatycznie ten pierwszy podmiot osobowości prawnej. Z uzasadnienia skarżonego wyroku wynika wyraźnie, że NSA przyjmując, że nowo utworzony P.S.S. "P." jest "zwykłym" przedsiębiorstwem państwowym, nie odniósł się do innych niż wymienione wyżej przesłanek, wskazujących jednoznacznie, że P.S.S. "P." jest przedsiębiorstwem prowadzącym typu "A" w rozumieniu ww. "rozporządzenia", a mianowicie struktura organizacyjna przedsiębiorstwa P.S.S. "P." wynikająca ze statutu i aktu powołania jest zupełnie różna od "zwykłych" przedsiębiorstw państwowych i odpowiada warunkom określonym w przepisach o przedsiębiorstwach prowadzących. Bardzo istotnym elementem dla oceny charakteru P.S.S. "P." i posiadania osobowości prawnej P.S.S. "P.", który także
nie był przedmiotem rozważań NSA, jest kwestia występowania stosunków cywilnoprawnych wewnątrz przedsiębiorstwa. W przypadku zwykłych przedsiębiorstw wielozakładowych, zarówno przepisy prawne, jak i doktryna nie dopuszczały możliwości występowania stosunków cywilnoprawnych pomiędzy zakładami tego samego przedsiębiorstwa /np. Zarys Prawa Gospodarczego, Marek Madcy i Andrzej Stelmachowski, PWN, W-wa 1980 r., str. 97/.
Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 marca 1994 r., III CZP 21/94 stwierdził, że "nie sposób przyjąć, aby w charakterze stron przeciwstawnych występowały dwie jednostki organizacyjne tej samej osoby prawnej np. dwa zakłady przedsiębiorstwa wielozakładowego". Zasada ta nie obowiązywała w przedsiębiorstwach prowadzących typu "A". Ma to swoje odzwierciedlenie w par. 18 pkt 2 Statutu, który dopuszczał rozstrzyganie sporów między zakładami "P.-P." "P." na drodze postępowania arbitrażowego. Z.P. "P." Ł. przez cały czas od utworzenia P. P. "P." W., do czasu jego likwidacji pozywały i były pozywane we własnym imieniu jako Z.P. "P.". Należy także - zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną - mieć na uwadze fakt, że samo przekazanie składników majątkowych między Z.P. "P.", a P.S.S, "P." - dwoma osobami prawnymi - na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego było zgodne z obowiązującymi w tym przedmiocie przepisami, tj. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 października 1958 r. /Dz.U. nr 67 poz. 332 ze zm./.
Wyrok NSA nie uwzględnia faktu, że w okresie gospodarki socjalistycznej istniało kilka typów przedsiębiorstw państwowych. Sposób organizacji, zakres uprawnień podmiotów wchodzących w skład "P.-P." "P." wskazuje, że jest to podmiot pełniący funkcję zjednoczenia wiodącego, a to świadczy, że było to przedsiębiorstwo, w ramach którego działające podmioty mogły mieć osobowość prawną. Powyższe, w połączeniu z faktem, że Z.P. "P." nigdy nie zostały wykreślone z rejestru przedsiębiorstw państwowych, wskazuje, że wyrok uznający niedopuszczalność uwłaszczenia Z.P. "P." w Ł. z uwagi na nieposiadanie w dniu uwłaszczenia osobowości prawnej narusza prawo, co uzasadnia wniesienie skargi kasacyjnej.
Odpowiedź na skargę kasacyjną złożył Minister Infrastruktury, wnosząc w niej o oddalenie skargi. Ustosunkowując się do zarzutów skargi Minister podniósł, że niewątpliwe jest, iż uwłaszczenie z mocy art. 2 ust. 1-2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości odnosi się do daty 5.12.1990 r., a uwłaszczeniu podlegały państwowe osoby prawne. W dniu 5.12.1990 r. osobowość prawną posiadało Przedsiębiorstwo Przemysłu "P." z siedzibą w W., utworzone zarządzeniem Nr 37 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 16 kwietnia 1973 r. i powstałe z połączenia szeregu przedsiębiorstw państwowych. Na osobowość prawną tego Przedsiębiorstwa wskazuje też statut /par. 3/ dołączony do skargi kasacyjnej odnoszącej się do sprawy. Żadna wewnętrzna jednostka organizacyjna tego Przedsiębiorstwa nie posiadała osobowości prawnej. Decyzja uwłaszczeniowa organu wojewódzkiego nie odnosi się do ww. Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." z siedzibą w W., lecz wskazała na uwłaszczenie
przedsiębiorstwa państwowego Zakłady Przemysłu "P." w Ł. To ostatnie przedsiębiorstwo zostało utworzone zarządzeniem Nr 151 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 grudnia 1990 r., a więc utworzone już po dniu 5.12.1990 r. Skoro zatem Zakłady Przemysłu "P." w Ł. nie istniały w dniu 5.12.1990 r. jako przedsiębiorstwo państwowe, nie mogły tym samym w tym dniu posiadać osobowości prawnej. Zważyć też należy, że wewnętrzne jednostki organizacyjne przedsiębiorstw państwowych mogły posiadać zdolność prawną do wykonywania szeregu czynności prawnych, co nie jest równoznaczne z posiadaniem osobowości prawnej przez te jednostki, którego to faktu wydaje się nie odróżniać skarżący. W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie przepisów dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych oraz uchwały Nr 388 Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1960 r. o przedsiębiorstwach prowadzących. Jednakże w dniu 5.12.1990 r., ani tym bardziej w dacie późniejszej, przepisy ww. dekretu i uchwały Rady
Ministrów nie istniały w obiegu prawnym, a więc nie było możliwe naruszenie nieobowiązujących przepisów.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna wniesiona przez Zakłady Przemysłu "P." w Ł. od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w W. z 2 lipca 2003 r. nie jest uzasadniona.
Zgodnie z art. 183 par. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./ Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Granice skargi kasacyjnej oznaczają przyjęte w niej podstawy określające zarówno rodzaj zarzucanego zaskarżonemu orzeczeniu naruszenia prawa, jak i jego zakres. Problematykę uwłaszczenia państwowych osób prawnych - a z tymi zagadnieniami związany jest przedmiot sprawy, której dotyczy zaskarżony wyrok - nieruchomościami Skarbu Państwa regulowała ustawa z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. nr 79 poz. 464 ze zm./ stanowiąc w art. 2 ust. 1 i 2, że grunty będące własnością Skarbu Państwa znajdujące się w dniu 5.12.1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych, innych niż Skarb Państwa, stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego, a znajdujące
się na tych gruntach budynki i inne urządzenia stają się własnością osób prawnych będących dotychczas zarządcami gruntów. W świetle przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. 1991 nr 30 poz. 127 ze zm./ zarząd do gruntów państwowych mógł przysługiwać państwowym jednostkom organizacyjnym, a więc zarówno posiadającym, jak i nie osobowość prawną. Regulacja przewidziana powołanym art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. dotyczyła tylko zarządców gruntów Skarbu Państwa legitymujących się osobowością prawną. Oceny zatem, czy podmiot występujący o uwłaszczenie go określoną nieruchomością Skarbu Państwa w trybie ustawy, o której wyżej mowa, spełniał przesłanki ustawowe, w tym przypadku czy był państwową osobą prawną, należało dokonać według stanu organizacyjnego tej jednostki w dacie wskazanej w ustawie jako dzień uwłaszczenia, tj. na dzień 5.12.1990 r., i w odniesieniu do stanu prawnego obowiązującego wówczas w tym zakresie.
I tak też postąpił zarówno organ centralny badający w trybie nadzoru decyzję uwłaszczeniową Wojewody Ł., jak i Naczelny Sąd Administracyjny, czego potwierdzeniem jest uzasadnienie zaskarżonego wyroku. Natomiast wnoszący skargę kasacyjną w podstawach skargi w pkt 1 zarzucał zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów uchwały Nr 388 Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1960 r. o przedsiębiorstwach prowadzących /M. P. nr 94 poz. 417/ oraz dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych /Dz.U. 1960 nr 18 poz. 111/ poprzez uznanie, że Zakłady Przemysłu "P." w dniu uwłaszczenia nie posiadały osobowości prawnej, mimo że przepisy te w dacie uwłaszczenia, tj. 5.12.1990 r., już nie obowiązywały, ponieważ zostały uchylone w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Tak postawiony zarzut jest bezzasadny. Nie można bowiem zarzucać Sądowi naruszenia prawa, które zarówno w dacie uwłaszczenia - 5.12.1990 r., jak i orzekania przez Sąd nie obowiązywało
i nie mogło stanowić podstawy do oceny posiadania lub nie przez ubiegającego się o uwłaszczenie osobowości prawnej. Nie jest też zasadny drugi z wymienionych w podstawach skargi kasacyjnej zarzutów, dotyczący naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 77 par. 1 Kpa. Przepis ten poprzez art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym miał odpowiednie zastosowanie w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym i jego wskazania obowiązywały również Sąd w postępowaniu, w którym wydany został wyrok objęty skargą kasacyjną. Cytowany przepis stanowi, że "organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy". Nakłada on na Sąd obowiązek rozpatrzenia całego materiału dowodowego zebranego w sprawie, stanowiącego podstawę orzekania organu administracji publicznej, którego orzeczenie poddane jest, w wyniku wniesionej skargi, kontroli Sądu Administracyjnego pod względem jego zgodności z obowiązującym prawem. W skardze kasacyjnej
Zakłady Przemysłu "P." wskazywały na naruszenie przez Sąd w zaskarżonym wyroku wzmiankowanego przepisu poprzez "niewłaściwą ocenę i rozpatrzenie zebranego w sprawie materiału dowodowego" polegającą na nieodniesieniu się przez Sąd do dowodów wymienionych w skardze kasacyjnej, które - zdaniem Przedsiębiorstwa - wskazywały na istnienie w dniu 5.12.1990 r. Zakładów Przemysłu "P." jako osoby prawnej. Postawiony zarzut byłby słuszny, gdyby Sąd rzeczywiście nie rozpatrzył całego zebranego w sprawie materiału dokumentacyjnego, a zwłaszcza gdyby pominął istotne - jak twierdzi wnoszący skargę kasacyjną w sprawie uwłaszczenia - dowody świadczące o tym, że Przedsiębiorstwo w dacie, z którą ustawa wiąże powstanie skutku prawnego w postaci przekształcenia prawa zarządu do gruntu w prawo użytkowania wieczystego, istniało tak w sensie faktycznym, jak i prawnym. Wbrew twierdzeniom zawartym w skardze kasacyjnej, ustalenia Sądu stwierdzające, że Zakłady Przemysłu "P." nie mogły być podmiotem uwłaszczenia, ponieważ w dniu
wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...), tj. 5.12.1990 r., nie istniały jako państwowa osoba prawna, są prawidłowe i znajdują oparcie w materiale dowodowym sprawy, w tym także w powołanym w skardze kasacyjnej Statucie Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.". Zarządzenie Nr 37 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 16 kwietnia 1973 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Przedsiębiorstwo Przemysłu "P." zostało wydane jako wykonanie postanowień uchwały Nr 65/73 Rady Ministrów z dnia 31 marca 1973 r. w sprawie zmian w organizacji przemysłu spirytusowego i cukrowniczego nakazującej Ministrowi Przemysłu Spożywczego i Skupu utworzenie wielozakładowego przedsiębiorstwa przemysłu spirytusowego pod nazwą Przedsiębiorstwo Przemysłu "P.". Nowo utworzone przedsiębiorstwo, o którym wyżej mowa, powstało przez połączenie szeregu przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego wskazanych w par. 1 ust. 1 zarządzenia Nr 37 zgodnie z przepisami dekretu z dnia 26 października 1950
r. o przedsiębiorstwach państwowych /Dz.U. 1960 nr 18 poz. 111/ art. 4 ust. 1, art. 6 i art. 18 ust. 1 - stanowiącymi podstawę prawną cytowanego zarządzenia i przejęło prawa i obowiązki przedsiębiorstw państwowych wymienionych w ust. 1 par. 1 oraz Zjednoczenia Przedsiębiorstw Przemysłu wraz z zadaniami określonymi w planie na rok 1973 i planach wieloletnich.
Jak wynika z par. 8 ww. zarządzenia przedsiębiorstwa, na bazie których powstało Przedsiębiorstwo Przemysłu "P." z siedzibą w W., weszły w skład przedsiębiorstwa jako jego zakłady. Pod pozycją 7 wymienione zostały jako zakład przedsiębiorstwa "P." - Zakłady Przemysłu "P." w Ł. Stosownie zaś do postanowień par. 7 ust. 2 zarządzenia, dyrektor przedsiębiorstwa "P." mógł ustanowić dyrektorów zakładów pełnomocnikami uprawnionymi do wykonywania czynności prawnych w imieniu przedsiębiorstwa w sprawach dotyczących kierowanego przez nich zakładu. Właśnie o udzieleniu takiego pełnomocnictwa dyrektorowi Zakładów Przemysłu "P." w Ł. świadczy postanowienie Sądu Rejonowego dla W. z 16.12.1983 r. dotyczące dokonania z wniosku Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." wpisu w rejestrze przedsiębiorstw państwowych o udzieleniu dyrektorowi ww. Zakładów stosownego pełnomocnictwa. Powyższe wskazuje, że z chwilą powołania przedsiębiorstwa wielozakładowego p.n. Przedsiębiorstwo Przemysłu "P.", Zakłady Przemysłu stając się jednostką
organizacyjną tego przedsiębiorstwa w formie zakładu, przestały istnieć jako samodzielne przedsiębiorstwo i utraciły osobowość prawną.
Okoliczność tę potwierdza znajdujący się w aktach sprawy Statut Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.", według którego przedsiębiorstwo to było przedsiębiorstwem wielozakładowym i działało na zasadach pełnego rozrachunku gospodarczego jako samodzielna samorządna i samofinansująca się jednostka gospodarcza posiadająca osobowość prawną i rozliczająca się z budżetem państwa. Natomiast wchodzące w skład przedsiębiorstwa zakłady działały na zasadach wewnętrznego pełnego rozrachunku gospodarczego i rozliczały się z przedsiębiorstwem. Pełny wewnętrzny rozrachunek gospodarczy był stosowany przez zakłady wielozakładowych przedsiębiorstw albo zakłady wchodzące w skład kombinatów. Jednak mimo tego, że zakłady na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym dysponowały własnym rachunkiem bankowym i bilansem, brak im było pełnej samodzielności operatywno-gospodarczej, ponieważ nie posiadały osobowości prawnej. Działały one jako części składowe przedsiębiorstwa, a w zakresie praw i obowiązków majątkowych zawsze w jego imieniu
jako osoby prawnej. Sposób utworzenia oraz funkcjonowania Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." wskazuje, że nie było ono powołane jako przedsiębiorstwo prowadzące w rozumieniu przepisów uchwały Nr 388 Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1960 r. o przedsiębiorstwach prowadzących /M. P. nr 94 poz. 417/. Zgodnie bowiem z par. 3 ust. 2 pkt 1 cytowanej uchwały, powołanie przedsiębiorstwa prowadzącego następowało przez nadanie mu statutu w trybie zarządzenia właściwego ministra, jeśli przedsiębiorstwo podlegało - jak w tym przypadku - zwierzchniemu nadzorowi ministra. Przedsiębiorstwo Przemysłu "P." natomiast nie zostało powołane w powyższy sposób, lecz na podstawie art. 18 ust. 1 /wymienionego w podstawie prawnej zarządzenia Nr 37/ dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych poprzez połączenie szeregu przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego zarządzeniem Nr 37 Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 16 kwietnia 1973 r. w jedno przedsiębiorstwo wielozakładowe. To zaś oznacza, że wnoszące
skargę kasacyjną Zakłady Przemysłu "P." w Ł. nie działały w ramach Przedsiębiorstwa Przemysłu "P." jako jedno ze zgrupowanych w nim przedsiębiorstw, jak to ma miejsce w przypadku przedsiębiorstw prowadzących, lecz jako wewnętrzna komórka organizacyjna działająca w formie zakładu.
Potwierdzeniem tego faktu są również zarządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Nr 151 i Nr 157 oba z dnia 31 grudnia 1990 r., pierwsze w sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Przedsiębiorstwo Przemysłu "P.", a drugie w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa o nazwie Zakłady Przemysłu "P." w Ł. Zarządzenie Nr 151 stanowiło w par. 2, że w wyniku podziału Przedsiębiorstwa "P." będą utworzone przedsiębiorstwa państwowe /pod pozycją 6 wymieniono Zakłady Przemysłu "P."/, którym przydzielono część mienia Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.", które prawnie istniało do 30.06.1991 r. Natomiast zarządzenie Nr 157 było następstwem wykonania zapowiedzi wymienionej w par. 2 do zarządzenia Nr 151, przy czym powołany w podstawie prawnej zarządzenia Nr 157 przepis art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych /Dz.U. 1991 nr 18 poz. 80/ dotyczy utworzenia przedsiębiorstwa państwowego jako nowego podmiotu gospodarczego, który zgodnie z par. 7 zarządzenia Nr 157 mógł
zacząć funkcjonować dopiero od 1.08.1991 r. Niezasadne jest też twierdzenie zawarte w skardze kasacyjnej, że Zakłady Przemysłu "P." w Ł., po włączeniu ich jako zakładu w struktury Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.", nadal zachowały osobowość prawną, ponieważ nie zostały wykreślone z rejestru przedsiębiorstw. Twierdzenia te nie zostały poparte żadnym dowodem, co więcej, są one sprzeczne ze stanowiskiem Zakładów wyrażonym we wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy zakończonej decyzją Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast z 23.04.2002 r. dotyczącą nieważności decyzji o uwłaszczeniu Zakładów nieruchomością stanowiąca działkę położoną w Ł. przy ul. K., w którym to wniosku stwierdzono: "Z faktu, że w tym dniu /5.12.1990 r./ Zakłady nie były wpisane do rejestru sądowego, nie wynika brak podstaw do ich uwłaszczenia". Zgodnie z art. 67 ust. 3 cytowanej ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, organy prowadzące dotychczas rejestr przedsiębiorstw /Ministerstwo Finansów prowadziło rejestr
dla przedsiębiorstw kluczowych/ miały obowiązek przekazać ten rejestr wraz z należącą do niego dokumentacją, w terminie 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy, właściwym sądom. Na potwierdzenie niewykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru wnoszący skargę kasacyjną nie przedłożył żadnego dowodu z rejestru sądowego. W świetle powyższego, prawidłowe jest zatem stanowisko Sądu wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w dacie uwłaszczenia na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. - tj. 5.12.1990 r. - Zakłady Przemysłu "P." w Ł., będąc Zakładem Przedsiębiorstwa Przemysłu "P.", nie spełniały przesłanki normatywnej uwłaszczenia zawartej w tym przepisie, ponieważ nie były osobą prawną, a tylko państwowa osoba prawna mogła skorzystać z uwłaszczenia w tym trybie. To zaś wskazuje, że skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw, gdyż jak wykazano Naczelny Sąd Administracyjny ocenił cały zebrany w sprawie materiał dowodowy mający znaczenie w przedmiocie uwłaszczenia, a zaskarżony wyrok
jest wypadkową tej oceny.
Z tych względów, na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./ - skargę kasacyjną należało oddalić.