Tezy
W myśl art. 179 ust. 6 ustawy o szkolnictwie wyższym kryterium stanowiącym podstawę do ubiegania się przez studenta o przyznanie pomocy materialnej w formie strypendium socjalnego jest jego sytuacja finansowa, która musi być trudna, a pod pojęciem trudnej sytuacji finansowej należy rozumieć sytuację, gdy osiągany przez niego dochód netto mieści się w przedziale dochodu netto przyjętego przez rektora uczelni uprawniającego do ubiegania się o przyznanie tego stypendium.
Pojęcie "samodzielności finansowej" nie stanowi kryterium ubiegania się o stypendium socjalne i zostało użyte przez ustawodawcę jedynie w celu określenia sposobu wyliczenia wysokości dochodu osiaganego przez studenta.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia NSA Anna Sobolewska-Nazarczyk, Sędziowie sędzia NSA Grażyna Gryglaszewska,, asesor WSA Małgorzata Roleder (spr.), Protokolant Marta Anna Lawda, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 16 października 2007 r. sprawy ze skargi J. K na decyzję Odwoławczej Komisji Stypendialnej Uniwersytetu w B. z dnia [...] stycznia 2007 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania stypendium 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą jej wydanie decyzję Wydziałowej Komisji Stypendialnej Uniwersytetu w B. z dnia [...] 2. stwierdza, że zaskarżone decyzje nie mogą być wykonane w całości do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku
Uzasadnienie
Zaskarżoną decyzją Odwoławczej Komisji Stypendialnej Uniwersytetu w B. z dnia [...] stycznia 2007 r. nr [...] utrzymano w mocy decyzję Wydziałowej Komisji Stypendialnej z dnia [...] listopada 2006 r. (brak numeru) w przedmiocie odmowy przyznania stypendium.
W uzasadnieniu podjętego rozstrzygnięcia wskazano, iż na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku o przyznanie stypendium socjalnego na rok akademicki [...], to jest zaświadczenia z Urzędu Skarbowego, J. K. ubiegała się o uznanie jej za samodzielną finansowo. Tymczasem Regulamin przyznawania pomocy materialnej studentom i doktorantom Uniwersytetu w B. w § 14 ust. 5 precyzyjnie określa, kiedy studenta można uznać za samodzielnego finansowo. W konkretnej sprawie studentka nie spełniała kryteriów określonych tym przepisem, dlatego też Wydziałowa Komisja Stypendialna nie mogła przyznać jej stypendium socjalnego.
W dalszej części uzasadnienia podkreślono, iż brak jest dokumentów na potwierdzenie faktów podnoszonych w odwołaniu tj. bezrobocia Ł. K. - męża studentki i zaświadczenia, że w/w uczy się. Dostarczenie tych dokumentów nie miałoby jednakże wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, to jest na uznanie studentki za samodzielną finansowo.
W tych uwarunkowaniach przy ustalaniu dochodu uprawniającego do przyznania stypendium należało wziąć pod uwagę zgodnie z § 14 ust. 3 regulaminu dochody rodziców studentki pod warunkiem złożenia przez nią oświadczenia o prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego z rodzicami. Jednakże studentka składając przedmiotowy wniosek nie przedstawiła takiego oświadczenia, jak również stosownych zaświadczeń z Urzędu Skarbowego.
Nie godząc się z tym rozstrzygnięciem J. K. wywiodła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. Skarżąca podał, iż jej sytuację finansową określają dokumenty złożone do wniosku o stypendium. Podniosła, iż nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z rodzicami i jej rodzina utrzymuje się obecnie z pracy męża, który również się uczy. W jej ocenie niezrozumiałym jest fakt, iż stypendia socjalne przyznawane są dla osób uznanych za samodzielnych finansowo. Takie stanowisko jest bardzo krzywdzące i w jej trudnej sytuacji finansowej może spowodować konieczność przerwania studiów.
W odpowiedzi na skargę Odwoławcza Komisja Stypendialna Uniwersytetu w B. podtrzymała dotychczasowe stanowisko zaprezentowane w sprawie i wniosła o jej oddalenie. Ustosunkowując się do zarzutów skargi podkreślono, iż zgodnie z treścią art. 179 ustawy o szkolnictwie wyższym, pomoc materialna w postaci stypendium socjalnego może zostać przyznana studentowi, wobec którego spełnione są wskazane w przepisach przesłanki. Jedną z takich przesłanek jest określona wysokość dochodu na osobę w rodzinie studenta ubiegającego się o taką pomoc. Student wykazując wysokość dochodu na osobę w rodzinie może występować jako osoba "samodzielna finansowo" i wtedy przy obliczaniu wysokości dochodu w rodzinie nie są uwzględniane dochody jego rodziców, albo też jest niesamodzielny finansowo i wtedy do obliczenia dochodu na osobę w rodzinie wlicza się dochód jego rodziców. Tymczasem skarżąca składając wniosek o przyznanie stypendium socjalnego nie złożyła zaświadczeń o dochodach rodziców - a zatem niejako uznała się za osobę
samodzielną finansowo. Postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Wydziałową Komisję Stypendialną wykazało jednakże, iż nie spełnia ona warunków do uznania jej za samodzielną finansowo w rozumieniu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, wyrażonych w art. 179 ust 6 oraz § 14 ust. 5 Regulaminu przyznawania pomocy materialnej studentom i doktorantom Uniwersytetu w B. W związku z tym odmówiono jej przyznania stypendium socjalnego.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. zważył, co następuje:
Skargę należało uwzględnić albowiem zaskarżona decyzja zapadła z naruszeniem zarówno prawa materialnego jak i procesowego, które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy ( art. 145 § 1 ust. 1 lit. "a" i "c" ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi) - zwanej p.p.s.a.
W tym miejscu podnieść należy, iż stosownie do treści przepisu art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Oznacza to, iż podniesione w skardze zarzuty wymagają ustosunkowania się, jednak nie są wyłącznym kryterium badania legalności zaskarżonego aktu lub czynności. Sąd ma bowiem obowiązek wziąć pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, niezależnie od żądań i zarzutów podniesionych w skardze i dokonać oceny zgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego, nawet gdy dany zarzut nie został podniesiony (vide: wyroki WSA w Warszawie z dnia 6 maja 2004 r. w sprawie sygn. akt I SA 2027/02, Lex 146756 i z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie sygn. akt I SA 2819/02, Lex 146750). Oznacza to możliwość wyeliminowania z obrotu prawnego zaskarżonego aktu administracyjnego także z przyczyn nie podniesionych w skardze, a z powodu
naruszenia przepisów prawa dostrzeżonych przez Sąd z urzędu.
Odnośnie naruszenia prawa materialnego podnieść należy, iż organy administracyjne błędnie uznały, że aby uzyskać stypendium socjalne student musi spełnić warunek samodzielności finansowej określony w art. 179 ust. 6 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i przez to dopuściły się obrazy prawa materialnego, a mianowicie ust. 1 w zw. z ust. 2 art. 179 w/w ustawy, w których ustawodawca zawarł kryterium przyznania stypendium socjalnego. Z regulacji tej wynika, że kryterium stanowiącym podstawę do ubiegania się przez studenta o przyznanie pomocy materialnej w formie stypendium socjalnego jest jego sytuacja finansowa, która musi być trudna a pod pojęciem trudnej sytuacji finansowej należy rozumieć sytuację, gdy osiągany przez niego dochód netto mieści się w przedziale dochodu netto przyjętego przez rektora uczelni uprawniającego do ubiegania się o przyznanie tego stypendium. Przy czym jak wynika z ust. 3 art. 179 ustawy o szkolnictwie wyższym wysokość dochodu uprawniającego do uzyskania stypendium nie może być niższa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz wyższa niż suma kwot określonych w art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003
r. o świadczeniach rodzinnych.
Stanowisko organów administracyjnych zgodnie, z którym za kryterium ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego przyjęły spełnienie przez studenta warunku dotyczącego jego samodzielności finansowej godzi w istotę charakteru tego
stypendium, które przyznawane jest studentom ubogim, którzy z uwagi na niski miesięczny dochód w rodzinie nie są w stanie samodzielnie się utrzymać. Taki pogląd został zaprezentowany w wyroku tutejszego Sądu z dnia 3 sierpnia 2006 r., sygn. akt II SA/Bk 129/06. W tym miejscu można zaryzykować stwierdzenie, że gdyby rodzina skarżącej uzyskiwała dochód powyżej minimalnego wynagrodzenia to nie ubiegałaby się ona o przyznanie stypendium socjalnego.
Odnośnie pojęcia samodzielności finansowej wyjaśnić należy, że zostało ono użyte przez ustawodawcę w celu określenia tylko i wyłącznie sposobu wyliczenia wysokości dochodu osiąganego przez studenta i bynajmniej, co już wykazano powyżej nie stanowi ono kryterium ubiegania się o stypendium socjalne. Jeżeli student nie jest samodzielny finansowo, wówczas przy ustalaniu miesięcznej wysokości dochodu na osobę w jego rodzinie, uwzględnia się dochody osiągane przez jego, np. małżonka, rodziców, opiekuna prawnego lub faktycznego - art. 179 ust. 4 i 5 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Błędna interpretacja przez organy administracyjne prawa materialnego skutkowała naruszeniem również prawa procesowego.
Przede wszystkim przyjęcie błędnego kryterium uzasadniającego ubieganie się przez studenta o stypendium socjalne spowodowało, że organy administracyjne nie ustaliły okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, przez co naruszyły przepis art. 7 kpa ustanawiający ogólną zasadę postępowania administracyjnego - zasadę prawdy obiektywnej, z której to zasady wynika obowiązek organów administracyjnych podejmowania wszelkich środków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. W przedmiotowej sprawie organy administracyjne nie ustaliły okoliczności, od których uzależniona została możliwość ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego. A mianowicie nie ustaliły, jaki dochód netto posiadała skarżąca, a nadto nie wskazały, jaki dochód na osobę w rodzinie studenta został przyjęty przez rektora studenta jako uprawniający do ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego.
Nadto organy administracyjne wydały decyzje z naruszeniem przepisu art. 107 kpa, albowiem ich uzasadnienia zostały napisane w sposób lakoniczny. Właściwie w przypadku decyzji organu I instancji są to jednozdaniowe wypowiedzi ograniczone do wskazania jedynie podstawy prawnej. Powyższego uchybienia nie naprawiono w decyzji drugoinstancyjnej. Natomiast uzasadnienie faktyczne i prawne, jako że stanowi istotny element składowy decyzji, którego celem jest wyjaśnienie rozstrzygnięcia powinno zawierać pewne stałe elementy takie jak: ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz wyjaśnienie podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów. Pominięcie któregokolwiek z elementów uzasadnienia decyzji stwarza przesłankę do uznania naruszenia przez organ przepisów o postępowaniu administracyjnym w stopniu wywierającym istotny wpływ na wynik sprawy. Znaczenie procesowe prawidłowego uzasadnienia przejawia się w tym, że umożliwia organowi wyższej instancji a następnie sądowi administracyjnemu ocenę, czy przesłanki, na
których oparł się organ wydający zaskarżoną decyzję są trafne, czyli pozwala prześledzić tok myślenia organu a nadto uzasadnienie takie daje rękojmię, iż organ dołożył należytej staranności przy podejmowaniu rozstrzygnięcia. Uzasadnienia organów administracyjnych w przedmiotowej sprawie jak już wskazano powyżej zostały napisane w sposób uniemożliwiający przeprowadzenie jakiejkolwiek oceny ich toku rozumowania.
Końcowo Sąd chciałby zwrócić uwagę na fakt, że decyzja organu I instancji nie zawiera oznaczenia numerowego. Co prawda oznaczenie numerowe nie stanowi istotnego elementu treści decyzji a co za tym idzie jego brak nie stanowi istotnego naruszenia formalnego (identyfikacja decyzji może bowiem nastąpić również w inny sposób chociażby na podstawie przedmiotu postępowania), niemniej jednak w ocenie Sądu decyzje powinny zawierać takie oznaczenia. Bez wątpienia obowiązek taki wynika z zasad biurowości obowiązujących w organach administracyjnych orzekających w przedmiotowej sprawie.
Sąd uznając, iż zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca jej wydanie decyzja organu I instancji naruszyły przepisy art. 7, 107 kpa i art. 179 ust. 1 w zw. z ust. 2
ustawy z dnia 27 lipca 2005r. o szkolnictwie wyższym - na podstawie art.145 §1 pkt 1
lit. "a" i "c" w zw. z art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz.1270 ze zm.) orzekł o ich uchyleniu.
Konsekwencją uwzględnienia skargi było stwierdzenie, że zaskarżone decyzje nie mogą być wykonane w całości do czasu uprawomocnienia się wyroku.