Represjonowani w PRL powinni mieć prawo do odszkodowań już za samo wydanie wobec nich decyzji o pozbawieniu wolności, a nie tylko za faktyczne aresztowanie lub internowanie - napisała rzecznik praw obywatelskich Irena Lipowicz w stanowisku dla Trybunału Konstytucyjnego.
2 grudnia TK zbada skargi konstytucyjne osób, którym sądy odmawiają dziś przyznania odszkodowań i zadośćuczynień od Skarbu Państwa, uznając, że przysługują one jedynie z tytułu wykonania decyzji o areszcie lub internowaniu, a nie samego ich wydania.
RPO przyłączyła się do tych skarg. Tak jak ich autorzy, wniosła o uznanie niekonstytucyjności odpowiedniego zapisu Ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Autor jednej ze skarg, działacz NSZZ _ Solidarność _, zdołał uniknąć 13 grudnia 1981 r. internowania i ukrywał się (jego zakład pracy rozwiązał umowę o pracę, uznając, iż ją porzucił). W styczniu 1982 r. prokuratura wojskowa wydała postanowienie o aresztowaniu go i rozesłała za nim list gończy. W grudniu 1982 r. dobrowolnie zgłosił się on do prokuratury, która potem umorzyła śledztwo. W 1984 r. skarżący został zatrzymany pod zarzutem działalności w zdelegalizowanej _ Solidarności _ i spędził kilka miesięcy w areszcie; potem objęła go amnestia.
W 2012 r. sąd, do którego wystąpił on o odszkodowanie za represje w PRL, ocenił że ustawa z 1991 r. przewiduje zasądzenie pieniędzy tylko z tytułu wykonania decyzji o pozbawieniu wolności, a nie jedynie jej wydania. Powołując się na orzecznictwo, sąd uznał, że chodzi o sytuacje, kiedy _ wykonanie decyzji wyrządziło szkodę obywatelowi _. Dlatego skarżącemu przyznano odszkodowanie jedynie za areszt z 1984 r.
Drugiemu skarżącemu sąd nie przyznał w 2013 r. żadnych pieniędzy za krzywdę i szkodę wynikłą ze ścigania go listem gończym i decyzji o aresztowaniu go w okresie 1985-1986, kiedy przez rok ukrywał się jako działacz podziemia. Sąd uznał, że ustawa z 1991 r. nie pozwala na przyznanie mu odszkodowania za ukrywanie się wskutek wydania postanowienia o aresztowaniu w sytuacji, gdy do wykonania tego nigdy nie doszło (jego sprawę umorzono na mocy amnestii).
W skargach konstytucyjnych pisali oni, że prawo do odszkodowań jest interpretowane w orzecznictwie w sposób wąski, z pominięciem skutków wynikających z wydania decyzji o pozbawieniu wolności, takich jak niemożność znalezienia pracy oraz skutków wynikających z ukrywania się przed władzą. Ustawowe rozróżnienie prawa do odszkodowania, uzależnione jednie od tego, czy osoba represjonowana została faktycznie ujęta, czy ukrywała się, uznali za _ aksjologicznie niezrozumiałe _. Podkreślali, że obie grupy osób represjonowanych doznawały porównywalnych szkód finansowych oraz cierpień psychicznych w następstwie bezprawnych i niesprawiedliwych szykan władz.
Skargi podkreślają, że naruszono wobec nich konstytucyjne zasady odpowiedzialności władzy za wyrządzoną szkodę i krzywdę; ochrony praw majątkowych oraz równości wobec prawa.
_ - Ograniczenie odszkodowania i zadośćuczynienia jedynie do +wykonania+ orzeczenia lub decyzji, z jednoczesnym pozbawieniem osób represjonowanych rekompensaty z tytułu ich "wydania" powoduje, że znaczna część dolegliwych represji i krzywd jej nie podlega _ - napisała RPO do TK. Już samo wydanie decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem stanu wojennego nosi znamiona bezprawności, a ich wykonanie jedynie ten stan bezprawia pogłębia - podkreśliła. Przypomniała, że w 2011 r. TK orzekł, iż dekrety wprowadzające stan wojenny były niezgodne z konstytucją.
RPO zwróciła uwagę, że pierwotnie ustawa przewidywała odszkodowanie za krzywdę wynikłą z _ wydania _ decyzji, co nowelizacja ustawy z 2007 r. zmieniła na krzywdę z jej _ wykonania _. - _ Ustawodawca nie wskazał przy tym żadnych argumentów ani racji, które przemawiałyby za tą zmianą _ - dodała.
Lipowicz uważa, że za niezgodną z zasadą demokratycznego państwa prawnego musi być uznana regulacja, która pozbawia jednostkę odszkodowania i zadośćuczynienia za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, które wyrządziło jej szkodę finansową, a także dostarczyło cierpień i niedogodności życiowych wskutek wydanych decyzji, np. zwolnienia z pracy, utraty mieszkania funkcyjnego, przywilejów emerytalno-rentowych - co pogorszało sytuację finansową całej rodziny. _ Nie sposób nie wspomnieć o szkodzie wynikającej nierzadko z psychicznych przeżyć rodziny, dzieci, których życie ulegało zdezorganizowaniu, gdy ich rodzice musieli ukrywać się przed wykonaniem decyzji _ - dodała RPO.
Mimo że takie decyzje nie weszły w fazę wykonania, to niewątpliwie szkoda następowała już w efekcie samego ich wydawania. Represje dotykały często członków rodzin osób ukrywających się, poddani byli niedogodnościom wynikającym z trwających czynności poszukiwawczych, przesłuchań, rozpytywań, obserwacji miejsca zamieszkania, inwigilacji, itp. - zwróciła uwagę Lipowicz.
_ - Zasada sprawiedliwości społecznej wymaga, aby państwo prawa naprawiło tego rodzaju szkody i krzywdy wynikłe z niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej _ - podsumowała.
TK zbada skargi konstytucyjne w pięcioosobowym składzie pod przewodnictwem Małgorzaty Pyziak-Szafnickiej; sprawozdawcą będzie Wojciech Hermeliński.
| Czytaj więcej w Money.pl | |
|---|---|
| "Wojskowe Powązki nie dla komunistów" Sprawa pochówku komunistycznych wojskowych rozgorzała na nowo po tym, jak okazało się, że stalinowski prokurator pułkownik Wacław Krzyżanowski został pochowany w Koszalinie z honorami wojskowymi. | |
| 140 tys. zł dla opozycjonisty z czasów PRL Gdański Sąd Okręgowy zdecydował, że pieniądze należą się mężczyźnie, który za swoją działalność odsiedział w więzieniu ok. półtora roku. | |
| Internowani spotkają się w Strzebielinku Przez obóz w Strzebielinku przeszło łącznie 501 osób, w tym Bronisław Geremek, Lech Kaczyński, Tadeusz Mazowiecki i Janusz Onyszkiewicz. |
