W poniedziałek 17 sierpnia wchodzą w życie nowe przepisy, dotyczące spadków. Regulacje te mają ułatwić załatwianie międzynarodowych spraw spadkowych. Jest to szczególnie istotne dla tych obywateli polskich, którzy wyjechali z Polski i zmienili swoje miejsce zwykłego pobytu na inne państwo Unii Europejskiej lub zamierzają to uczynić.
Od 17 sierpnia zacznie obowiązywać rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (dalej: rozporządzenie). Razem z nim wejdzie w życie, opublikowana 11 sierpnia 2015 r., Dz. U. poz.1137, ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która uzupełnia to rozporządzenie w zakresie niezbędnym do jego skutecznego stosowania w Polsce.
Rozporządzenie będzie mieć zastosowanie do wszelkich spraw spadkowych, czyli spraw dotyczących dziedziczenia, po osobach zmarłych w dniu 17 sierpnia 2015 r. i po tej dacie. Najczęstszymi przykładami takich spraw są sprawy o stwierdzenie nabycia spadku oraz sprawy o podział spadku.
Nowe przepisy wprowadzają jednolite w prawie całej Unii Europejskiej zasady ustalania jurysdykcji (czyli sądy którego państwa mają kompetencję do rozstrzygania danej sprawy) i prawa właściwego (czyli prawo którego państwa ma być stosowane do rozstrzygania danej sprawy) w sprawach spadkowych, oparte na zasadzie: jeden spadek - jeden sąd - jedno prawo. Wyjątkiem od tej reguły są Dania, Irlandia oraz Wielka Brytania.
Celem nowych przepisów jest to, by wszystkie kwestie dotyczące całego spadku po zmarłym, tj. wszystkie jej składniki majątkowe, niezależnie od tego, w jakim państwie się one znajdują, były rozstrzygane przez sądy tylko jednego państwa UE, w oparciu o przepisy tylko jednego prawa - najlepiej tego, które obowiązuje w państwie sądu. W ten sposób uniknie się konieczności prowadzenia postępowań w kilku państwach członkowskich wspólnoty, przy zastosowaniu przepisów prawnych różnych państw, co pozwoli zaoszczędzić czas i obniży koszty postępowania.
Nowe przepisy przewidują także ograniczoną możliwość wyboru prawa właściwego, czyli prawa, które należy stosować przy rozstrzyganiu danej sprawy przez spadkodawcę. Może on wybrać jako prawo właściwe, prawo państwa swojego obywatelstwa. W przypadku skorzystania z tej możliwości, spadkobiercy mogą wybrać sądy państwa, którego prawo wybrał spadkodawca.
Uproszczone będzie także uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach spadkowych wydanych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Pojawi się nowy dokument: Europejskie Poświadczenie Spadkowe, który stanowić będzie potwierdzenie, że osoba w nim wymieniona ma określone w tym dokumencie prawa do spadku. Będzie ono wydawane w jednolitej co do zasady procedurze i według identycznego wzoru we wszystkich państwach członkowskich Unii, w których będzie obowiązywać rozporządzenie. Dokument ten ułatwi zainteresowanym wykazywanie praw do spadku w innych państwach członkowskich wspólnoty. W Polsce będzie można je uzyskać w postępowaniu prowadzonym przez sąd rejonowy albo u notariusza - według wyboru zainteresowanych.
Rozporządzenie nie dokonuje natomiast harmonizacji materialnego prawa spadkowego, tzn. nie określa w szczególności:
- jakie są podstawy dziedziczenia;
- jakie osoby, w jakiej kolejności i w jakich częściach dziedziczą po zmarłym;
- na jakich zasadach spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe.
- Nie określa też organów ani procedur, w których załatwiane są sprawy spadkowe.
Wszystkie te kwestie pozostawione są do regulacji poszczególnym państwom członkowskim.
Wchodzące w życie 17 sierpnia 2015 r. nowe przepisy powinny zwiększyć pewność prawa i przewidywalność rozstrzygnięć sądowych w międzynarodowych sprawach spadkowych, usprawnić postępowania w takich sprawach oraz ułatwić realizację praw spadkobierców do składników majątku spadkowego położonych za granicą.