Nowelizacji prawa o ustroju sądów niekonstytucyjna?

Koncepcja przywrócenia instytucji asesora sędziowskiego proponowana w prezydenckim projekcie nowelizacji prawa o ustroju sądów może być niekonstytucyjna - oceniła Fundacja Helsińska w opinii do tego projektu. Propozycją zajmuje się obecnie sejmowa podkomisja.

_ W ocenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zaproponowany w opiniowanym projekcie model asesury jest niezgodny z postanowieniami konstytucji dotyczącymi prawa do sądu _ - głosi opinia fundacji przekazana posłom z podkomisji. Dodano w niej, że wątpliwości konstytucyjne budzi przewidziana w projekcie kwestia powoływania asesora na określony okres - pięciu lat.

Jak podkreśliła HFPC jedną _ z najistotniejszych konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej jest zasada powoływania sędziego na czas nieoznaczony _. Dlatego, zdaniem fundacji, _ zakładanego przez projektodawcę celu nie da się zrealizować bez zmiany przepisów konstytucji w zakresie jednej z gwarancji niezawisłości sędziowskiej, jaką jest powoływanie sędziów na czas nieoznaczony _.

W lipcu na posiedzeniu sejmowej komisji prezydencki minister Krzysztof Łaszkiewicz odnosząc się do wątpliwości dotyczących projektu mówił, że _ prawo i orzecznictwo europejskie dopuszcza sytuację, w której sędzia jest na czas określony, ale przez ten czas zachowuje niezawisłość, bo jest nieodwoływalny _.

Dyskusja o modelu dojścia do zawodu sędziego nie słabnie od 2007 r., gdy Trybunał Konstytucyjny uchylił przepisy o asesorach sędziowskich. Stwierdził wówczas niezgodność z trójpodziałem władzy reguły, zgodnie z którą asesorów powołuje minister sprawiedliwości - reprezentant władzy wykonawczej. Uchwalono nowe przepisy, likwidujące asesurę, w myśl których sędziami mają zostawać absolwenci Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP).

Asesorzy sędziowscy do 2009 r. - gdy w życie weszła nowelizacja prawa - wykonywali przez kilkuletni okres próbny funkcje sędziego; po asesurze otrzymywali z rąk prezydenta nominację sędziowską, gwarantującą im m.in. nieusuwalność.

Po kilku latach funkcjonowania nowego modelu dojścia do zawodu sędziego zgłoszono postulat przywrócenia asesury. Środowiska sędziowskie oraz resort sprawiedliwości wskazują, że asesura jest najlepszym sposobem weryfikacji, czy kandydat na sędziego sprawdza się w tej roli. Wskazuje się jednocześnie, że aby pozostać w zgodzie z wyrokiem TK, nowa asesura musi być jak najbardziej zbliżona do zawodu sędziowskiego we wszystkich aspektach, żeby nie było już zarzutu niekonstytucyjności.

Koncepcję ustawy nowelizującej ustrój sądów powszechnych i przywracającej instytucję asesora opracowały Krajowa Rada Sądownictwa wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości. Uzgadniano ją także z Naczelnym Sądem Administracyjnym. Następnie propozycja trafiła do prezydenta Bronisława Komorowskiego, który pod koniec marca wniósł projekt do Sejmu. W końcu lipca powołano złożoną z sześciu posłów podkomisję, która pracuje nad tą propozycją.

Według projektu, asesorów miałby powoływać już nie minister, lecz prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Zasadnicza różnica między asesurą a stanem sędziowskim miałaby polegać więc na czasowym charakterze asesury - w przeciwieństwie do sędziego, którym jest się już dożywotnio asesor byłby powoływany na pięć lat. Wszystkie inne przywileje sędziów, które są gwarancją niezawisłości i niezależności, mają również przysługiwać asesorom.

Jednak - zdaniem HFPC - zaproponowane przepisy z bardzo dużym prawdopodobieństwem podzielą los poprzednich uregulowań o asesorach wyeliminowanych siedem lat temu przez TK. Fundacja przypomniała, że w 2007 r. ówczesny prezydent Lech Kaczyński przedstawił projekt zmiany konstytucji, zgodnie z którym młodzi sędziowie po raz pierwszy mieli być powoływani na okres od dwóch do czterech lat. Sejm wówczas nie zakończył prac nad taką zmianą. Aktualna propozycja - jak zaznaczono w opinii - nie powiela tamtego rozwiązania.

_ Przywrócenie urzędu asesora sądowego stanowi kolejną w niedalekim odstępie czasu koncepcję unormowania drogi dojścia do urzędu sędziego. Wątpliwości budzi fakt, czy takie działanie nie jest przedwczesne _ - zaznaczyła HFPC w zakończeniu opinii. Wskazała, że dotychczasowy okres funkcjonowania KSSiP nie pozwala jeszcze na pełną i rzeczywistą ocenę aktualnego modelu kształcenia sędziów.