33

Postanowienie

z dnia 24 kwietnia 1991 r.

(S. 5/91)

Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie:

Przewodniczący: prezes TK Mieczysław Tyczka

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski (sprawozdawca)

Tomasz Dybowski

Kazimierz Działocha

Antoni Filcek

Henryk Groszyk

Wojciech Łączkowski

Maria Łabor-Soroka

Leonard Łukaszuk

Remigiusz Orzechowski

Janina Zakrzewska

Andrzej Zoll

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 kwietnia 1991 r. sprawy sygn. akt U. 1/91 z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, na podstawie art. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 22, poz. 98, zm.: z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1989 r. Nr 34, poz. 178 i Nr 73, poz. 436, z 1990 r. Nr 3, poz. 16, Nr 6, poz. 35 i Nr 34 poz. 198, z 1991 r. Nr 7, poz. 24),

postanowił

zasygnalizować Radzie Ministrów, że § 2 zarządzenia Ministra Obrony Narodowej Nr 5/MON z dnia 5 lutego 1991 r. w sprawie postępowania z poborowymi uznanymi za jedynych żywicieli rodzin wydany został - jak wynika to z materiałów zebranych w sprawie - bez podstawy prawnej i narusza przepisy art. 16 § 1, art. 110 i art. 161 kodeksu postępowania administracyjnego oraz art. 38 ust. 1 i art. 46 ust. 4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL (t. j. Dz.U. z 1988 r. Nr 30, poz. 207 z późn. zm.), a także § 29 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1889 r. w sprawie udzielania odroczeń zasadniczej służby wojskowej oraz uznawania poborowych i żołnierzy za jedynych żywicieli rodzin (Dz.U. Nr 68, poz. 413), i w konsekwencji - także art. 1 Konstytucji.

UZASADNIENIE

Trybunał Konstytucyjny podziela w pełni argumentację Rzecznika Praw Obywatelskich zawartą w jego wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o uznanie zakwestionowanego zarządzenia Ministra Obrony Narodowej za nielegalne i niekonstytucyjne. Z powodów wyłącznie formalnych, mianowicie kręgu podmiotów uprawnionych do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o stwierdzenie zgodności tego rodzaju aktu normatywnego zawężonego jedynie do Prezydium Sejmu, Prezydium Senatu, Rady Ministrów oraz Komitetu Obrony Kraju (art. 19 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym), wniosek ten, jako złożony przez nieuprawniony podmiot, nie mógł być skierowany do merytorycznego rozpoznania.

W tej sprawie dnia 24 kwietnia 1991 r. Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie o nienadaniu temu wnioskowi dalszego biegu. Nie można jednak pominąć argumentów Rzecznika Praw Obywatelskich, które dowodzą, że Minister Obrony Narodowej naruszył przepisy prawa.

Kwestionowane zarządzenie Minister Obrony Narodowej wydał z powołaniem się na art. 38 ust. 1 i art. 46 ust. 4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w związku z § 29 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1989 r. w sprawie udzielania odroczeń zasadniczej służby wojskowej oraz uznawania poborowych i żołnierzy za jedynych żywicieli rodzin.

Żaden z tych przepisów nie zawiera upoważnienia dla Ministra Obrony Narodowej do wydania przepisu o takiej treści, jaką zawarł on w kwestionowanym zarządzeniu.

Powołany w zarządzeniu art. 38 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL upoważnia Ministra Obrony Narodowej do ustalenia przypadków, w których odroczenie zasadniczej służby wojskowej udzielane jest na okres dłuższy niż rok, zasadą bowiem jest udzielanie go na okres jednego roku.

Z kolei art. 46 ust. 4 powołanej ustawy dotyczy możliwości przeniesienia części poborowych do rezerwy przed ukończeniem przez nich wieku określonego bliżej w ustępach 1 i 3 tegoż artykułu. Dotyczy więc innej problematyki niż utrata mocy wydanych już decyzji o odroczeniu zasadniczej służby wojskowej jedynym żywicielom rodzin.

Wreszcie § 29 wspomnianego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów upoważnia wojskowego komendanta uzupełnień do udzielenia poborowemu odroczenia zasadniczej służby wojskowej w razie uznania go przez rejonową komisję poborową za jedynego żywiciela rodziny. Przepis ten więc też nie upoważnia do cofnięcia już wydanej decyzji o odroczeniu zasadniczej służby wojskowej. Minister Obrony Narodowej naruszył także wskazane we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy art. 16 § 1, art. 110 i art. 161 Kodeksu postępowania administracyjnego.

Decyzje o odroczeniu zasadniczej służby wojskowej, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne.

Uchylenie lub zmiana takich decyzji - jak stanowi art. 16 § 1 kpa - może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie. Organ administracji państwowej, który wydał decyzję, a więc również decyzję o odroczeniu zasadniczej służby wojskowej, jest nią związany od chwili jej doręczenia lub ogłoszenia, o ile kodeks nie stanowi inaczej. Taką właśnie inną regulację zawiera art. 161 § 1 kpa stanowiąc, że naczelny organ administracji państwowej może m. im. uchylić każdą decyzję ostateczną, jeżeli w inny sposób nie można zapobiec poważnym szkodom dla ważnych interesów Państwa. Minister Obrony Narodowej w swym piśmie z dnia 22 lutego 1991 r. do Rzecznika Praw Obywatelskich wyjaśnił, że miał na uwadze treść powołanego przepisu.

Przepis ten upoważnia jednak do zmiany decyzji tylko w indywidualnych przypadkach, nie zaś w sposób generalny. W przypadku zaś podjęcia postępowania zmierzającego do uchylenia ostatecznej decyzji organu administracyjnego przez naczelny organ administracji państwowej muszą być zachowane odpowiednie formy tego postępowania, w tym kontrola sądowa.

W konsekwencji nieprzestrzegania powołanych przepisów Minister Obrony Narodowej naruszył także art. 1 Konstytucji, poderwał bowiem zaufanie do praw Rzeczypospolitej Polskiej.

Ze względu na kompetencje Rady Ministrów, która na podstawie art. 42 ust. 3 Konstytucji może uchylić zarządzenie ministra, Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował jej taką potrzebę w niniejszej sprawie.