31

POSTANOWIENIE

z dnia 14 stycznia 2003 r.

Sygn. akt Ts 34/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski - przewodniczący

Marian Zdyb - sprawozdawca

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 1 lipca 2002 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Wydawnictwa Murator Sp. z o.o.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 19 marca 2002 r. zarzucono, że art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) jest niezgodny z art. 1, art. 31 ust. 3, art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Ponadto skarżąca wskazała, iż zaskarżone przepisy naruszają jej wolność prowadzenia działalności gospodarczej. W myśl art. 108 ust. 3 zaskarżonej ustawy Komisja Prawa Autorskiego zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem, przedstawionych przez organizacje zbiorowego zarządzania. Natomiast art. 109 ustawy stanowi, iż postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel są nieważne, a w ich miejsce znajdują odpowiednie zastosowanie postanowienia przedmiotowych tabel. Zdaniem skarżącej art. 108 i art. 109 ustawy upoważniają do wprowadzenia powszechnie obowiązujących norm, które dotyczą sfery wolności gospodarczej wielu podmiotów. Ponadto wskazane normy dotyczą sytuacji prawnej każdej osoby, która zamierza skorzystać z utworu. Regulacja taka jest niezgodna z art. 87 ust. 1 Konstytucji, który wprowadza zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego nie mieszczą się w tym katalogu. Sama Komisja nie jest zresztą uprawniona do wydawania aktów wykonawczych do ustaw, gdyż kompetencję taką posiadają podmioty wskazane wprost w Konstytucji. Powierzenie przez ustawodawcę Komisji kompetencji prawotwórczych jest niezgodne z art. 1, art. 87 ust. 1 i art. 88 Konstytucji. Skarżąca wskazuje również, iż ustawa nie mówi w ogóle, czym powinna kierować się Komisja wydając orzeczenie. Wprawdzie art. 108 ust. 9 ustawy upoważnia ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego do wydania rozporządzenia określającego szczegółowe zasady i tryb działania Komisji, ustawa nie określa jednak zasad ogólnych - powstaje w tym zakresie luka prawna. Skarżąca uważa w związku z tym, że sposób powoływania i tryb pracy Komisji oparty jest na niejasnych zasadach.

Brak określenia w ustawie kryteriów, którymi powinna kierować się Komisja zatwierdzając lub odmawiając zatwierdzenia tabel minimalnych wynagrodzeń autorskich narusza zasadę pewności prawa i zasadę zaufania obywatela do państwa. Zdaniem skarżącej orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego oraz tabele, które ono zatwierdza są aktami normatywnymi, tymczasem ustawa nie określa w ogóle zasad ich publikacji i wejścia w życie, w szczególności ustawa nie przewiduje odpowiedniego vacatio legis, co narusza konstytucyjne wymogi publikacji aktów normatywnych. Naruszenie to jest tym bardziej rażące, że ani orzeczenie Komisji, ani zatwierdzone na jego mocy tabele wynagrodzeń nie podlegają doręczeniu wszystkim zainteresowanym.

Normatywne określenie stawek minimalnych wynagrodzenia za korzystanie z utworów, stanowi ograniczenie swobody kontraktowej stron. Ponadto dla przedsiębiorców wprowadzenie tabel powoduje zwiększenie kosztów prowadzenia działalności. Zdaniem skarżącej uzasadnieniem wprowadzenia tabel jest jedynie chęć ratowania pogarszającej się kondycji finansowej niektórych grup twórców. Tym samym dochodzi jednak do ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej, które nie znajduje usprawiedliwienia ani w konieczności ochrony ważnego interesu publicznego, ani nie jest dokonywane ustawą, czego wymaga Konstytucja. Na koniec skarżąca podkreśliła, że jeżeli ustawa stwarza możliwość podejmowania niekonstytucyjnych aktów normatywnych w postaci orzeczeń Komisji Prawa Autorskiego, to taką ustawę też należy uznać za niekonstytucyjną.

Komisja Prawa Autorskiego 26 lipca 2001 r. wydała orzeczenie, na mocy którego zatwierdziła przedłożone przez Związek Polskich Artystów Fotografików tabele, z wyłączeniem tabeli dotyczącej internetu. Orzeczenie to nie zostało doręczone skarżącej. Skarżąca w odpowiedzi na swe pismo otrzymała natomiast pismo Wydziału Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych Ministerstwa Kultury z 31 października 2001 r. informujące o podstawie prawnej wydanego przez Komisję Prawa Autorskiego orzeczenia. W dniu 30 stycznia 2002 r. Minister Kultury wydał decyzję, na mocy której umorzył postępowanie odwoławcze, wszczęte na skutek odwołania Wydawnictwa Murator Sp. z o.o. od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że skarżąca nie jest stroną postępowania w sprawie zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, gdyż nie posiada interesu prawnego. Minister wskazał też, że od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego zostało złożone odwołanie przez Związek Polskich Artystów Fotografików. Związek kwestionuje odmowę zatwierdzenia tabel dotyczących internetu. Postępowanie odwoławcze w tej sprawie nie zostało jeszcze zakończone. Skarżąca wskazała, że orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego zatwierdzające jako powszechnie obowiązujące tabele wynagrodzeń autorskich, jest orzeczeniem ostatecznie rozstrzygającym o jej konstytucyjnie chronionej wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem skarżącej, skoro orzeczenie to nie zostało jej nigdy doręczone, nie była ona traktowana jak strona w postępowaniu administracyjnym, tym samym nie został przekroczony trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Równocześnie skarżąca oświadczyła, iż wnosi skargę bez wyczerpania drogi prawnej, gdyż droga taka w przedmiotowym postępowaniu została w stosunku do niej wyłączona.

Postanowieniem z 1 lipca 2002 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu był brak wydania w sprawie ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż orzeczeniem takim nie może być orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego, gdyż jest to akt generalno-abstrakcyjny.

W zażaleniu z 12 lipca 2002 r. skarżąca wniosła o uchylenie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego i nadanie skardze dalszego biegu. Zdaniem skarżącej z art. 79 ust. 1 Konstytucji nie wynika, że orzeczenie musi dotyczyć tylko jej praw, nie ma też wymogu adresowania tego orzeczenia wprost do skarżącej. Z tego względu ostateczne orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, należy rozumieć szerzej niż przyjął to Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu. Skarżąca wskazuje ponadto, iż sama ustawa - akt prawny Komisji Prawa Autorskiego nazywa „orzeczeniem”. Ponadto skarżąca uznała, iż art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, w myśl którego skarga powinna być złożona w terminie trzech miesięcy od doręczenia jej ostatecznego rozstrzygnięcia nie może być interpretowany rozszerzająco. Taka rozszerzająca interpretacja została przedstawiona w postanowieniu o odmowie nadania skardze dalszego biegu poprzez przyjęcie, że w razie braku doręczenia orzeczenia skarżącej bieg terminu do złożenia skargi rozpoczyna się z chwilą, w której skarżąca dowiedziała się o jego treści. Na koniec skarżąca podniosła, iż skarga konstytucyjna nie powinna być uznana za oczywiście bezzasadną.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Normatywna treść art. 79 ust. 1 Konstytucji odwołuje się do przyjętego w polskim prawoznawstwie podziału aktów prawnych na akty stanowienia i stosowania prawa. Podział ten zakłada, iż akty stanowienia prawa zawierają normy generalno-abstrakcyjne, zaś wydane na ich podstawie akty stosowania prawa zawierają normy konkretno-indywidualne. Podział ten ma charakter rozłączny, słusznie więc Trybunał Konstytucyjny przyjął, iż akt generalno-abstrakcyjny nie może być równocześnie aktem konkretno-indywidualnym w tym samym zakresie normowania i zastosowania. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji dopuszczalność złożenia skargi w przedmiocie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją uzależniona jest od wydania na podstawie zaskarżonych przepisów orzeczenia, które w sposób konkretno-indywidualny rozstrzyga o prawach skarżącego. Orzeczenie takie musi zawierać normę konkretno-indywidualną adresowaną do skarżącego, aby można uznać, iż jest to orzeczenie o jego prawach. Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego normy takiej nie zawiera. Konstatacji tej, wyrażonej w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu, nie neguje również skarżąca w zażaleniu. Orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego i zatwierdzone na jego mocy tabele zawierają normy generalno-abstrakcyjne określające obowiązki stron umów, o których mowa w art. 109 ustawy i prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zasadnie więc Trybunał Konstytucyjny przyjął, iż nie jest ono orzeczeniem o prawach skarżącego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Stwierdzenie, iż w sprawie nie wydano ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej nie jest równoznaczne z uznaniem, iż jej konstytucyjne prawa nie zostały naruszone wskutek wydania orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego. Kwestia ta nie może być jednak badana w przedmiotowym postępowaniu, gdyż w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarżącej nie przysługuje skarga bezpośrednio na akt normatywny.

Skarżąca w uzasadnieniu błędnie przyjmuje, iż podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej była jej oczywista bezzasadność. Skoro Trybunał Konstytucyjny nie badał w ogóle zasadności zarzutu naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej, tym samym nie mógł stwierdzić, że są one oczywiście bezzasadne. Jedyną przyczyną odmowy nadania skardze dalszego biegu był brak ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej. Przyczyna ta została prawidłowo ustalona w toku badania wstępnego i dlatego zażalenie nie może zostać uwzględnione.

3