192

POSTANOWIENIE

z dnia 3 września 2001 r.

Sygn. Ts 4/01

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz - przewodniczący

Wiesław Johann - sprawozdawca

Jerzy Ciemniewski

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 5 ustawy z dnia 1 sierpnia o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), zażalenia z 13 czerwca 2001 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2001 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Stanisława D.

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

Uzasadnienie:

W skardze konstytucyjnej Stanisława D. zakwestionowano zgodność art. 913 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) i art. 89 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity z 1998 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25 ze zm.) z art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zaskarżonym przepisom zarzucono, że stwarzają dla organów rozstrzygających (przede wszystkim sądów) nadmierną swobodę i arbitralność w orzekaniu o rozwiązaniu umowy darowizny, co w konkretnym przypadku skarżącego spowodowało naruszenie konstytucyjnego prawa własności. Zarówno bowiem Sąd Okręgowy w Krakowie (wyrok z 23 września 1999 r., sygn. akt IC 809/98), jak i Sąd Apelacyjny w Krakowie (wyrok z 7 stycznia 2000 r., sygn. akt I ACa 924/99) oddaliły powództwo skarżącego, uznając, że nie zostały spełnione ustawowe przesłanki warunkujące dopuszczalność rozwiązania umowy, na mocy której doszło do przeniesienia własności nieruchomości należącej uprzednio do skarżącego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 lutego 2001 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez wskazanie, w jakim zakresie zakwestionowane w skardze przepisy stanowiły podstawę orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego. W piśmie z 21 lutego 2001 r. pełnomocnik skarżącego stwierdził, iż podstawą wyroków oddalających roszczenie skarżącego był art. 913 § 2 kodeksu cywilnego.

Postanowieniem z 4 czerwca 2001 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu wskazano, iż w sprawie nie została spełniona przesłanka zaskarżenia przepisów ustawy bądź innego aktu normatywnego, na podstawie których wydane zostało ostateczne orzeczenie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego. Żaden bowiem z przepisów wskazanych jako przedmiot skargi konstytucyjnej nie był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia sądowego wydanego w sprawie skarżącego. W świetle ustaleń dokonanych przez Sąd Apelacyjny w Krakowie, wspartych utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, w sprawie skarżącego zastosowanie znalazł wyłącznie art. 898 kodeksu cywilnego, tego zaś przepisu nie uczyniono przedmiotem zaskarżenia.

Trybunał Konstytucyjny podniósł ponadto, iż uzasadnienie sformułowanego w skardze zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów odnosi się w pierwszym rzędzie do płaszczyzny ich zastosowania w sprawie skarżącego, zwłaszcza zaś sposobu oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Ta płaszczyzna zaś pozostaje poza przedmiotem postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej.

Zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego wniósł 15 czerwca 2001 r. pełnomocnik skarżącego. Ponownie opowiedział się za uznaniem art. 913 § 2 kodeksu cywilnego za podstawę orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego. Podniósł również, iż brzmienie tego przepisu wyklucza rozwiązanie umowy dożywocia, nawet w sytuacji zaistnienia sytuacji rażącej niewdzięczności bądź podobnych okoliczności.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

Trybunał Konstytucyjny podziela przede wszystkim ustalenia poczynione w zaskarżonym postanowieniu odnośnie normatywnej podstawy prawomocnego orzeczenia o konstytucyjnych prawach i wolnościach skarżącego. W istocie bowiem nie stanowiły jej zaskarżone przepisy - tj. art. 913 § 2 kodeksu cywilnego i art. 89 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 7 stycznia 2000 r., podstawą oddalenia apelacji skarżącego od orzeczenia Sądu Okręgowego w Krakowie z 23 września 1999 r. było stwierdzenie nie zaistnienia w sprawie przesłanki rażącej niewdzięczności, o której mowa w art. 898 § 1 kodeksu cywilnego. Należy również uwzględnić utrwalony kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym zawarcie umowy darowizny w związku z zaprzestaniem przez rolnika prowadzenia działalności rolniczej ma taki skutek, że odzyskanie przez darczyńcę darowanego gospodarstwa rolnego może nastąpić tylko przez odwołanie darowizny z przyczyny wskazanej w art. 898 § 1 kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 1997 r., sygn. akt III CKM 26/96, OSN 1997, z. 6-7, poz. 80). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie jest również zasadne stanowisko pełnomocnika skarżącego, wskazujące na tożsamość zakresu zastosowania art. 898 § 1 kodeksu cywilnego i art. 913 § 2 kodeksu cywilnego. Należy w związku z tym ponownie wskazać na jednolite stanowisko doktryny prawa odnośnie odmiennego charakteru umów normowanych tymi przepisami. Ponadto trzeba podkreślić, iż w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przed Trybunałem Konstytucyjnym szczególnego znaczenia nabiera precyzyjne i adekwatne określenie przedmiotu tej kontroli. W sytuacji uznania niekonstytucyjności kontrolowanej normy skutkiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest bowiem ostateczna utrata jej mocy obowiązującej. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji nie ulega wątpliwości, że przedmiotem kontroli inicjowanej skargą konstytucyjną może być wyłącznie przepis stanowiący rzeczywistą podstawę normatywną ostatecznego orzeczenia o konstytucyjnych prawach bądź wolnościach skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny podziela również stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu o nienadaniu skardze dalszego biegu odnośnie oceny sposobu uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów. Z treści dołączonych do sprawy orzeczeń sądowych nie wynika bowiem w żaden sposób, aby organy orzekające - pomimo stwierdzenia zaistnienia określonych ustawowo przesłanek - odmówiły żądaniu skarżącego odnośnie rozwiązania umowy darowizny. Wręcz przeciwnie, nieuwzględnienie roszczeń skarżącego związane było z oceną zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, która nie uprawniała do stwierdzenia, że spełniona została przesłanka rażącej niewdzięczności. Odmienna ocena tego materiału prezentowana przez skarżącego przeniesiona została na płaszczyznę zgodności z Konstytucją norm ustawowych, które taką przesłankę statuują. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego tego rodzaju uzasadnianie zarzutu niekonstytucyjności nie spełnia ustawowego wymogu wskazania sposobu, w jaki kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.