Dobrowolny system zbiórki opakowań jednorazowych po napojach nie sprawdził się w kilkunastu krajach. Czy warto regulować system kaucyjny w Polsce? [OPINIA]

Klarowne i powszechnie obowiązujące zasady zwrotu opakowań po napojach mogą okazać się niezbędne do uzyskania wysokich poziomów selektywnego zbierania odpadów. Chociaż, jak zauważa sekretarz stanu Jacek Ozdoba, pełna automatyzacja systemu zbierania butelek nie jest konieczna do uzyskania wymaganych poziomów selektywnej zbiórki – 77 proc. w 2025 roku oraz 90 proc. w 2029 roku

Czy warto regulować system kaucyjny w Polsce?

Wprowadzenie dobrowolnych systemów zbiórki opakowań jednorazowych po napojach w oparciu

o zachęty dla konsumenta, na przykład drobne kwoty odzwierciedlające wartość surowca, punkty lojalnościowe czy kupony, było dotąd testowane na różnych rynkach. Okazało się, że bez odpowiedniego wsparcia prawnego ze strony rządu, przedsiębiorcy stracili czas i pieniądze.

To pokazuje, że regulacje dotyczące systemu kaucyjnego na opakowania jednorazowe są konieczne. Ustawowe uregulowanie zrębów tego systemu nie tylko stworzy ramy jego działania, ale też zapewni równą pozycję wszystkich zaangażowanych stron. Co ważne, nie budzi to wątpliwości ich przedstawicieli.

Jak czytamy w stanowisku organizacji skupiających producentów opakowań, „w zakresie opakowań jednorazowych po napojach powinien powstać jeden, powszechny i obowiązkowy dla wprowadzających system depozytowy”.

Ale zasadność takiej regulacji wciąż jest rozważana przez urzędników. Jak poinformował Jacek Ozdoba odpowiadając na niedawną interpelację poselską odnośnie wprowadzenia systemu kaucyjnego: „możliwość wprowadzenia systemu kaucyjnego była rozważana. Niemniej wciąż pojawiają się wątpliwości dot. uzasadnienia wprowadzenia takiego systemu”, i dalej: „Mając na uwadze wysokie wymagane poziomy selektywnego zbierania, 77 proc. w 2025 r. oraz 90 proc. w 2029 r., przedsiębiorcy prawdopodobnie zdecydują się na wprowadzenie dobrowolnego systemu kaucyjnego na butelki z tworzywa sztucznego, co może się okazać najbardziej efektywnym sposobem uzyskania tak wysokich poziomów zbierania w odniesieniu do tego typu opakowań”.

Odnosząc się do tych wątpliwości warto spojrzeć, jak działają tego typu systemy na innych rynkach. Wszystkie skuteczne, nowoczesne systemy kaucyjne na opakowania jednorazowe mają swoje umocowanie w tamtejszym prawie.

To prawodawca określa podstawowe cechy systemu, które decydują o jego przejrzystości, przyjazności dla konsumenta, a w efekcie skuteczności. On też sprawuje nad nim nadzór. Jednolity i scentralizowany system kaucyjny pozwala wykorzystać efekt skali przy optymalizacji kosztów systemu dla producentów, którzy ponoszą jego koszty, a to z tytułu rozszerzonej odpowiedzialności producentów.

Jednocześnie zaangażuje on konsumenta, który wie, jakie opakowanie i kiedy może oddać. To sprawia, że zaczynamy aktywnie uczestniczyć w systemie, a poziomy zbiórki rosną.

Co z kosztami systemu?

Zwróćmy uwagę, że średnia efektywność selektywnej zbiórki butelki PET w ramach systemów depozytowych w Europie to ok. 90 proc., w systemie zbiórki bezpośredniej z gospodarstw domowych (system „door-to-door”) – ok. 60 proc., a w systemie zbiórki w kontenerach do segregacji śmieci, tzw. „dzwonach” – 40 proc.

Dziś nie ma lepszego narzędzia zbiórki, który pozwala zebrać butelkę PET w takiej ilości, więc nie mamy tych kosztów z czym porównać. Zastanówmy się jednak, jakie nakłady trzeba by ponieść, aby doprowadzić istniejące alternatywy do poziomu 90 proc. i jakie koszty ponosi administracja samorządowa na dodatkowe zbieranie i zagospodarowanie tej części butelek PET, które w ogóle nie trafiają do kosza, tylko zaśmiecają przestrzeń publiczną. Poziom 90 proc. zbiórki PET wynika z dyrektywy SUP i już dziś musimy zacząć pracować nad systemem, który pozwoli nam go osiągnąć.

Kaucja tak – automatyzacja niekoniecznie

O ile powszechność i uregulowanie systemu kaucyjnego dla jego efektywnego działania wydają się być koniecznością, o tyle sposób zbiórki nie musi się opierać wyłącznie na automatyzacji.

Jak zauważył sekretarz stanu Jacek Ozdoba: „W odniesieniu do możliwości wykorzystania automatów do zbierania kaucjonowanych opakowań informuję, że decyzja o utworzeniu systemu kaucyjnego w oparciu o automaty będzie należała do przedsiębiorców, którzy będą korzystali z mechanizmu kaucji w ramach tworzenia przez nich systemu zbierania odpadów opakowaniowych”.

Takie podejście pojawia się w większości systemów, gdzie to sklepy lub operator systemu decydują

o automatyzacji procesu zbiórki. To także umożliwia im efektywne i świadome zarządzanie kosztami systemu.