Czym jest zachowek po rodzicach?
Na wstępie rozważania związku pomiędzy zachowkiem i darowizną trzeba powiedzieć, co to jest zachowek. Jest on definiowany jako pewna kwota pieniężna czy wartość, która stanowi minimum należne zstępnym, małżonkowi czy rodzicom spadkodawcy, bez względu na to, czy w ogóle zostali oni uwzględnieni w dokumencie testamentu pozostawionym przez zmarłego.
Jego celem jest ochrona interesów takich osób, które na skutek korzystania przez zmarłego z prawa do swobody rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci nie zostały powołane do dziedziczenia, a jednocześnie dziedziczyłyby po nim, gdyby nie sporządził testamentu.
Kto może ubiegać się o zachowek?
Dzieci po zmarłych rodzicach, wnuki po dziadkach, ale i rodzice po zmarłym dziecku mogą ubiegać się o zachowek. Zgodnie z art. 991 § 1 zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Kiedy należy się zachowek? Wtedy, gdy z ustawy wynika, że dana osoba jest spadkobiercą, a w testamencie spadkodawca nie ujął jej do dziedziczenia. Przy okazji przywołany przepis wyjaśnia również, ile wynosi zachowek. To połowa wartości udziału w spadku, jaki przypadałby dla danego spadkobiercy przy dziedziczeniu na mocy ustawy.
Czy od darowizny można ubiegać się o zachowek?
Zasadniczo przy ustalaniu prawa danej osoby do zachowku dolicza się do spadku darowizny, które zostały uczynione przez spadkodawcę. Dlatego należy uznać, że darowizna i prawo do zachowku mają ze sobą wiele wspólnego. Jeśli zdarzyłoby się, że w chwili śmierci tak zwana scheda spadkowa jest zerowa lub znikoma, to po doliczeniu do niej kwot darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia może się znacząco zwiększyć.
Od zasady doliczania darowizn do schedy spadkowej istnieją pewne wyjątki, jakie zostały ujęte w art. 994 Kodeksu cywilnego. Wskazano w nim, że do spadku nie dolicza się darowizn takich jak:
- drobne darowizny zwyczajowe w danych stosunkach przyjętych,
- darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (czyli daty śmierci spadkodawcy), na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
W tym drugim przypadku chodzi o darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub osobami uprawnionymi do zachowku, jeśli dokonano ich później niż w ciągu 10 lat, licząc wstecz od chwili śmierci spadkodawcy.
Nie ma znaczenia, jaki był przy tym przedmiot darowizny i cel jej dokonania. Jego wartość doliczana do spadku powinna być obliczana według stanu z chwili dokonania, ale według cen z momentu ustalenia zachowku.
Ile lat od darowizny należy się zachowek?
Zachowek należy się zawsze, niezależnie od tego, jak dawno była dokonana darowizna, ale darowizny sprzed więcej niż 10 lat nie będą zaliczone do masy spadkowej i nie będzie liczony od nich zachowek. Przedawnienie po 10 latach dotyczy jednak tylko darowizn dla osób, które nie są zaliczane do spadkobierców czy osób uprawnionych np. do zachowku po rodzicach. Do ilu lat wstecz dolicza się w takim przypadku darowizny? Właściwie nie ma czasowego ograniczenia.
Trzeba wiedzieć jednak, że samo roszczenie o zachowek może ulec przedawnieniu na mocy art. 1007 Kodeksu cywilnego. Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu, a jeśli takiego dokumentu nie było, to z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku.