Urlop na żądanie - czy pracodawca może odmówić udzielenia?

Urlop na żądanie stanowi część urlopu wypoczynkowego. Jego istota sprowadza się zasadniczo do tego, że pracownik może z niego skorzystać bez wcześniejszego uwzględnienia go w planie urlopów.

Zgodnie z art. 1672 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (K.p.), _ pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. _

W praktyce, ta stosunkowo krótka regulacja, od czasu jej wprowadzenia do K.p. nowelizacją z 26 lipca 2002 r., wywołała wiele wątpliwości dotyczących kwestii _ samowolnego _udania się na ten rodzaj urlopu przez pracownika. Z jednej bowiem strony K.p. stanowi, że pracownik zgłasza jednostronne _ żądanie _ udzielenia mu tego urlopu, z drugiej jednak strony - w art. 1672 K.p. mowa jest też o tym, że pracodawca tego urlopu pracownikowi _ udziela _.

Jak wynika z dotychczasowego orzecznictwa, pracownik może wprawdzie samodzielnie wskazać termin żądanego przez siebie urlopu, jednakże żądanie to powinno być zakomunikowane pracodawcy nie później niż przed normalnym, przewidywanym rozpoczęciem przez pracownika pracy w danym dniu, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy - chyba, że zgodnie z regulaminem pracy albo zakładową praktyką możliwe jest późniejsze zgłoszenie takiego wniosku (wyrok SN z 15 listopada 2006 r., I PK 128/06).

Rozpoczęcie urlopu na żądanie przed _ udzieleniem _ go przez pracodawcę może być bowiem nawet uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy, będącą ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 K.p. (wyrok SN z 16 września 2008 r., II PK 26/08), a więc stanowiącą podstawę do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (tzw. zwolnienie dyscyplinarne).

W tym kontekście powstaje kolejne pytanie - o możliwość odmowy udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie przez pracodawcę. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, obowiązek udzielenia tego urlopu nie jest bezwzględny, a _ pracodawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności, które powodują, że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecności pracownika w pracy _ (wyrok SN z 28 października 2009 r., II PK 123/09).

Takie_ szczególne okoliczności _ to przede wszystkim konieczność zapewnienia normalnego toku pracy i związana z tym niezbędna obecność pracownika w zakładzie pracy w danym dniu. Poza tym, odmowę udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie może uzasadniać zamiar wykorzystania go przez pracownika w celu obejścia/nadużycia prawa, np. w sytuacji, gdy z wnioskiem o udzielenie urlopu na żądanie wystąpi znaczna część pracowników jednocześnie, omijając w ten sposób przepisy o prawie do strajku i rozwiązywaniu sporów zbiorowych.

Podsumowując - przewidziany w art. 1672 K.p. urlop na żądanie nie jest jednostronnym, wiążącym dla pracodawcy oświadczeniem pracownika, lecz do jego realizacji niezbędna jest zgoda pracodawcy, który tego urlopu ostatecznie _ udziela _. Pracodawca powinien taki wniosek urlopowy pracownika uwzględnić, jeżeli oceni, że zwolnienie urlopowe we wnioskowanym czasie nie koliduje z koniecznością zapewnienia normalnego toku pracy, natomiast może odmówić udzielenia takiego urlopu ze względu na _ szczególne okoliczności _. Decydujące znaczenie ma więc tutaj ustawowy wymóg _ udzielenia _ urlopu na żądanie przez pracodawcę - według orzecznictwa SN, wymóg ten byłby zbędny, gdyby czynność pracodawcy w każdym przypadku miała sprowadzać się wyłącznie do akceptacji wniosku pracownika.

Autorka jest aplikantką radcowską w BSO Prawo & Podatki