WYROK Z DNIA 19 CZERWCA 2001 R.
( WKN 13/01 )


Kodeks wojskowy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. nie miał
mocy obowiązującego prawa karnego, gdyż został wydany przez organ nie
posiadający legitymacji do stanowienia przepisów rangi kodeksowej oraz w
czasie obowiązywania kodeksu karnego wojskowego z 1932 r. ( Dz. U. Nr 91,
poz. 765 ze zm. ), który stracił moc dopiero z dniem wejścia kodeksu karnego
Wojska Polskiego z 1944 r. ( Dz. U. Nr 6, poz. 27 ), tj. z dniem 30 września
1944 r. ( por. art. I Przepisów wprowadzających k.k.WP - Dz. U. Nr 6, poz.
28 ). Skazanie na podstawie przepisów k.w. PSZ w ZSRR stanowiło więc
rażące naruszenie prawa i w związku z tym obecnie może być podstawa kasacji
( art. 523 § 1 k.p.k. ).

Przewodniczący : sędzia SN płk Jerzy Steckiewicz ( sprawozdawca )

sędziowie SN : płk M. Buliński, płk A. Kapłon, płk W. Maciak,
płk E. Matwijów, płk B. Rychlicki, płk Z. Stefaniak

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2001 r. sprawy Stanisława
Cz. i Aleksandra K. Skazanych na podstawie art. 41 kodeksu karnego
wojskowego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, z powodu kasacji na korzyść,
wniesionej przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego od postanowienia
Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 8 października 1944 r., zmieniającego
wyrok Sądu Polowego I-go Korpusu Pancernego z dnia 6 października 1944 r.,

u c h y l a zaskarżone orzeczenie i u m a r z a postępowanie na
podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem Sądu Polowego I-go Korpusu Pancernego z dnia
6 października 1944 r., na podstawie art. 41 kodeksu karnego wojskowego
Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR Stanisław Cz. i Aleksander K. Skazani zostali
na karę śmierci za to, że : ,, w dniu 20 września i w następne dni września 1944
r. w miejscu postoju 56 Pułku Zmotoryzowanego Artylerii Przeciwpancernej,
jako kanonierzy I - go Batalionu tegoż Pułku odmówili włożenia munduru i
przyjęcia broni, twierdząc, że tak im nakazuje wyznawana przez nich wiara i
uchylili się w ten sposób pod pretekstem przekonań religijnych od obowiązków
wynikających ze służby wojskowej ".

Wyrok ten, po rozpoznaniu protestu Prezesa Najwyższego Sądu
Wojskowego, został zmieniony postanowieniem tego Sądu z dnia 8 października
1944 r. przez złagodzenie kar do 10 lat pozbawienia wolności. Kary te na mocy
dekretu z dnia 2 sierpnia 1945 r. o amnestii zostały obniżone o połowę, a
następnie na podstawie decyzji Prezydenta RP z dnia 2 lutego 1947 r. -
darowane.

W dniu 20 kwietnia 2000 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do
Sądu Najwyższego z wnioskiem o stwierdzenie nieważności z mocy samego
prawa powołanych wcześniej orzeczeń skazujących Stanisława Cz. i Aleksandra
K.

Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 19 września 2000 r. wniosku tego
nie uwzględnił z uzasadnieniem, że ,, w przepisach proceduralnych
obowiązujących w chwili wyrokowania wobec oskarżonych
( Kodeks wojskowego postępowania karnego z dnia 29 września 1936 r. -
Dz. U. Nr 76, poz. 537 ), nie była przewidziana jako przyczyna nieważności
przesłanka, na którą autor wniosku się powołał, a innych przyczyn nieważności
z urzędu nie stwierdzono ".

Wniesioną od tego orzeczenia kasację Rzecznika Praw Obywatelskich,
Sąd Najwyższy oddalił postanowieniem z dnia 20 lutego 2001 r.

Kasację od wyroku Sądu Polowego I-go Korpusu Pancernego z dnia
6 października 1944 r., skazującego Stanisława Cz. i Aleksandra K. oraz
postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 8 października
1944 r., zmieniającego ten wyrok, wniósł Naczelny Prokurator Wojskowy.
Orzeczeniom tym zarzucił : ,, rażące naruszenie prawa karnego materialnego,
polegające na zastosowaniu art. 41 kodeksu karnego wojskowego Polskich Sił
Zbrojnych w ZSRR dla oceny karnoprawnej zachowania Stanisława Cz. i
Aleksandra K. oraz wymierzeniu im określonych kar, mimo że wskazany
przepis nie posiadał charakteru obowiązującego prawa karnego, co miało istotny
wpływ na treść orzeczeń, polegający na bezpodstawnym skazaniu obu
oskarżonych ".

Podnosząc ten zarzut autor kasacji postulował uchylenie zaskarżonych
orzeczeń i umorzenie postępowania karnego na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje :

Kasacja jest zasadna, bowiem przynajmniej dwa, ważkie argumenty
pozwalają uznać, że skazanie Stanisława Cz. i Aleksandra K. nastąpiło z
rażącym naruszeniem prawa, które mogło mieć wpływ na treść zapadłych
orzeczeń.

Pierwszy z nich związany jest z okolicznościami ogłoszenia kodeksu
wojskowego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. ( określanego też jako
kodeks karny wojskowy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR - uwaga SN ), zaś
drugi wynika z faktu, że zachowanie oskarżonych regulowane było przez inne
wojskowe przepisy karne.

I tak, po pierwsze, jedyną formą promulgacji tego kodeksu, nie
ogłoszonego nawet, jako obowiązujący rozkazem dowódcy I Dywizji Piechoty,
była uchwała Zarządu Głównego Związku Patriotów Polskich w ZSRR z dnia
7 lipca 1943 r. ( vide A. Lityński XXXIX Biuletyn Głównej Komisji Badania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej ).

Związek Patriotów Polskich, co jest bezsporne, nie miał legitymacji do
stanowienia przepisów rangi kodeksowej, a zatem powołana wyżej uchwała nie
mogła kodeksowi wojskowemu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR nadać mocy
obowiązującego prawa.

Na marginesie zauważyć należy, że kodeks wojskowy Polskich Sił
Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. w ogóle nie ustosunkowywał się do
ustawodawstwa II Rzeczypospolitej, w szczególności nie ogłaszał uchylenia
wojskowego kodeksu karnego z 1932 r. To odcięcie się ( przez przemilczenie )
od przepisów przedwojennych było charakterystyczne jedynie do prawa
wydawanego na terytorium ZSRR, bowiem zbrojne organizacje działające na
terenie kraju ( również lewicowe ), nie tylko że nie odrzuciły, ale wręcz
,, posługiwały się przedwojennym polskim wojskowym ustawodawstwem
karnym " ( vide A. Tarnowski : Geneza nowego polskiego ustawodawstwa,
Wojskowy Przegląd Prawniczy 1945 r. nr 1, s. 5 ). Jak pisze L. Gondek
" przedwrześniowy wojskowy porządek prawny dla ,, krajowców " był sprawa
oczywistą " ( vide L. Gondek : Polska Karząca 1939 - 1945. Polski podziemny
wymiar sprawiedliwości w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988 r.,
s. 13 ).

Po drugie, w czasie popełnienia przez oskarżonych zarzuconych im
czynów nadal ( podkr. SN ) obowiązywał kodeks karny wojskowy z dnia
21 października 1932 r. ( Dz. U. RP Nr 91, poz. 765 ze zm. ).

Nieco inna była sytuacja prawna oskarżonych w czasie orzekania,
bowiem wszedł w życie uchwalony i ogłoszony w formie dekretu PKWN
kodeks karny Wojska Polskiego ( Dz. U. RP z dnia 30 września 1944 r. Nr 6,
poz. 27 ), który w przepisach wprowadzających m.in. stwierdzał, że ,, z dniem
wejścia w życie k.k.WP z dnia 23 września 1944 r. traci moc obowiązującą
kodeks karny wojskowy z dnia 21 października 1932 r. oraz wszystkie wydane
na jego podstawie rozporządzenia i rozkazy ".

Niezależnie jednak od kwestii, który akt prawny miałby być stosowany
( czasu popełnienia przestępstwa, czy czasu wyrokowania ), to na pewno nie
mógł nim być kodeks wojskowy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. z
przyczyn, o których była już mowa.

Zauważyć należy, że zarówno kodeks karny wojskowy z 1932 r., jak i
kodeks karny Wojska Polskiego z 1944 r. przewidywały odpowiedzialność
karną za odmowę pełnienia służby wojskowej lub uchylania się od obowiązku
wojskowego - również w formie kwalifikowanej, tj. w czasie wojny.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że skazanie na podstawie
kodeksu wojskowego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. stanowiło
rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k. i dlatego może być
skuteczną podstawą kasacji.

Zachowanie oskarżonych nie było prawnie obojętne, tym samym nie jest
możliwe ich uniewinnienie. Skoro jednak - z uwagi na upływ czasu - karalność
czynów ustała, należało postępowanie karne wobec Stanisława Cz. i Aleksandra
K. umorzyć na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.