40

WYROK Z DNIA 10 STYCZNIA 2003 R.
WA 69/02

W sytuacji, w której doszło do podrobienia dokumentu w celu użycia go za
autentyczny (art. 270 § 1 k.k.), a następnie przekazania tego dokumentu innej
osobie, aby ta, używając go jako autentycznego, dokonała wyłudzenia mienia
(art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k.), możliwe jest w
zależności od okoliczności konkretnej sprawy, uznanie pierwszego z tych
czynów za przestępstwo współukarane.

Przewodniczący: sędzia SN płk W. Błuś.
Sędziowie SN: ppłk M. Pietruszyński (sprawozdawca), płk B.
Rychlicki.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk S.
Gorzkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie Jerzego B., skazanego za popełnienie przestępstwa
określonego w art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k., i Cezarego G., skazanego
za popełnienie przestępstwa określonego w art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 3 k.k.
w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie
Wojskowej na rozprawie w dniu 10 stycznia 2003 r. apelacji wniesionych przez
prokuratora na korzyść skazanego Cezarego G. i obrońcę skazanego Jerzego B. od
wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 6 września 2002 r.;

1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w stosunku do Cezarego G. przez wyeliminowanie
z kwalifikacji prawnej art. 270 § 1 k.k. i przyjęcie jako prawidłowej kwalifikacji
prawnej z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.,
2) w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok u t r z y m a ł w m o c y .

Z u z a s a d n i e n i a :

Jerzy B. został oskarżony o to, że w dniu 26 stycznia 2001 r. na terenie jednostki
wojskowej w N., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przedstawił
dowódcy tej jednostki wraz z wnioskiem o przyznanie dopłaty do zorganizowanego
wypoczynku w formie zimowiska trojga dzieci, jako autentyczny uprzednio
podrobiony przez Cezarego G. dokument w postaci dowodu wpłaty o nr 289/2001,
potwierdzający dokonanie przez niego wpłaty 3900 zł za rzekomy pobyt tych dzieci
w okresie od dnia 29 stycznia 2001 r. do dnia 10 lutego 2001 r. na zimowisku w S.,
przez co wprowadził go w błąd, doprowadzając do niekorzystnego rozporządzenia
przez niego mieniem wspomnianej jednostki przez przyznanie mu decyzją z dnia 26
stycznia 2001 r. dopłaty, w następstwie czego wyłudził wypłaconą mu z tego tytułu
w dniu 26 stycznia 2001 r. kwotę 2210 zł na szkodę jednostki, tj. popełnienie
przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.
Cezary G. został oskarżony o to, że w nieustalonym dniu w miesięcu styczniu
2001 r. w N., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przez Jerzego B. i w
zamiarze, aby dokonał on czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwił mu
jego popełnienie
ten sposób że dostarc ł m podrobion pr e siebie
cel
użycia jako autentyczny dokument w postaci dowodu wpłaty nr 289/2001,
poświadczający dokonanie przez Jerzego B. wpłaty 3900 zł za rzekomy pobyt jego
dzieci w okresie od dnia 29 stycznia 2001 r. do dnia 10 lutego 2001 r. na zimowisku
w S., który następnie Jerzy B. w dniu 26 stycznia 2001 r. na terenie jednostki
wojskowej w N. użył jako autentyczny, przedstawiając go dowódcy tej jednostki
wraz z wnioskiem o przyznanie dopłaty do zorganizowanego wypoczynku w formie
zimowiska swoich trojga dzieci, przez co wprowadził go w błąd, doprowadzając do
niekorzystnego rozporządzenia przez niego mieniem wspomnianej jednostki przez
przyznanie mu w dniu 26 stycznia 2001 r. dopłaty, w następstwie czego Jerzy B.
wyłudził wypłaconą mu z tego tytułu w dniu 26 stycznia 2001 r. kwotę 2210 zł na
szkodę jednostki, tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 18 § 3 k.k. w zw.
z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.
Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 6 września 2002 r. Jerzy
B. został uznany za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w akcie
oskarżenia, tj. przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. i
na podstawie art. 286 § 1 k.k., przy zastosowaniu art. 60 § 2 pkt 1 k.k. i art. 60 § 6
pkt 3 k.k., skazany został na karę 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem
pozostawania oskarżonego na terenie jednostki wojskowej w czasie od zakończenia
zajęć służbowych do capstrzyku przez 2 dni w tygodniu oraz potrącenie 5%
miesięcznego uposażenia na rzecz Szpitala Centrum Zdrowia Dziecka w
Warszawie.
Tym samym wyrokiem Cezary G. został uznany za winnego popełnienia czynu
opisanego w akcie oskarżenia z uzupełnieniem kwalifikacji prawnej tego czynu
przyjętej w akcie oskarżenia, tj. art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art.
270 § 1 k.k., o przepis art. 270 § 1 k.k., pozostający w zbiegu kumulatywnym ze
wskazanymi przepisami kodeksu karnego.
Od tego wyroku apelacje wnieśli: prokurator na korzyść oskarżonego Cezarego
G. oraz obrońca oskarżonego Jerzego B.
Prokurator w swojej apelacji zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, a
mianowicie art. 270 § 1 k.k., przez multikwalifikowanie i przyjęcie w kwalifikacji
prawnej czynu przypisanego oskarżonemu Cezaremu G., że dopuścił się w ramach
jedności czynu mu zarzucanego dwóch czynności wykonawczych składających się
na ten czyn w postaci podrobienia dokumentu i jego użycia odrębnie
kwalifikowanych z art. 270 § 1 k.k. i przyjęcie przez sąd kwalifikacji z art. 270 § 1
k.k. w zb. z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.
W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uznanie, że oskarżony
Cezary G. dopuścił się czynu zarzuconego mu aktem oskarżenia, określonego w art.
18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.
Obrońca oskarżonego Jerzego B. w swojej apelacji zarzucił wyrokowi sądu
pierwszej instancji rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec oskarżonego kary,
polegającą również na niezastosowaniu warunkowego zawieszenia jej wykonania i
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej kary przez zastosowanie
instytucji warunkowego zawieszenia jej wykonania na stosowny okres.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z apelacji wniesionych w niniejszej sprawie zasadna jest jedynie apelacja
prokuratora. Trafne jest, zawarte w środku odwoławczym prokuratora, żądanie
wyeliminowania z kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu
Cezaremu G. art. 270 § 1 k.k. i przyjęcia prawidłowej kwalifikacji działania
oskarżonego z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.
Zdaniem Sądu Najwyższego, uzasadnieniem dla takiej zmiany wyroku sądu
pierwszej instancji nie może być jednak postulowane w apelacji prokuratora
uznanie, że działanie oskarżonego Cezarego G., wyczerpujące znamiona
przestępstwa materialnego fałszu dokumentu, podjęte w zamiarze udzielenia
Jerzemu B. pomocnictwa - w postaci dostarczenia sfałszowanego dokumentu - do
dokonania innego czynu zabronionego (art. 286 § 1 k.k.), zawierało w istocie dwie
czynności wykonawcze do czynu zabronionego, określonego w art. 286 § 1 k.k.,
realizujące jednocześnie znamiona czynu określonego w art. 270 § 1 i podlegające
ocenie prawnej w ramach jedności czynu oskarżonego Cezarego G.
W przekonaniu Sądu Najwyższego z uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej
instancji oraz z przedstawionego stanowiska prokuratora wynika jednoznacznie, że
nie jest w tej sprawie kwestionowane, iż oskarżony Cezary G., fałszując dokument,
działał w celu użycia tego dokumentu jako autentycznego przez Jerzego B. Nie jest
również kwestionowane, że oskarżony Cezary G. następnie przekazał ten dokument
Jerzemu B. w zamiarze, aby ten, używając tego dokumentu jako autentycznego,
dokonał czynu zabronionego, określonego w art. 286 § 1 k.k.
Uznanie zasadności przedstawionych ustaleń prowadzi zdaniem Sądu
Najwyższego, do wniosku, że w tej sprawie, wbrew zarówno stanowisku sądu a quo
, jak i prokuratora, mamy do czynienia de facto z dwoma czynami. Działanie
oskarżonego, polegające na podrobieniu dokumentu w celu użycia go jako
autentycznego przez oskarżonego Jerzego B., zrealizowało znamiona przestępstwa
materialnego fałszerstwa dokumentu. Czyn zabroniony określony w art. 270 § 1 k.k.
został dokonany. Następnie oskarżony podrobiony przez siebie dokument przekazał
Jerzemu B. w zamiarze, aby ten, używając tego dokumentu jako autentycznego,
dokonał przestępstwa oszustwa w postaci wyłudzenia mienia. Tym działaniem
oskarżony zrealizował pomocnictwo do popełnienia przestępstwa oszustwa.
Wyodrębnienie w działaniu oskarżonego dwóch czynów zabronionych,
stanowiących dwa przestępstwa, skutkowałoby konieczność uznania, że pozostają
one w zbiegu realnym, określonym w art. 85 k.k. Zbieg ten byłby wyłączony tylko
w razie stwierdzenia, że zachodzą podstawy do przyjęcia pomijalnego zbiegu
przestępstw (por. K. Buchała, A. Zoll: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz,
Kraków 2000, s. 556).
Istota pomijalnego zbiegu przestępstw, stanowiącego wyraz redukcji ocen
prawnych przy zbiegu przestępstw, przejawia się w tym, że mimo występowania
wielu czynów, z których każdy wyczerpuje znamiona przestępstwa, sprawcy zostaje
wymierzona kara tylko na podstawie jednego przepisu, określającego zestaw
znamion ustawowych wyczerpany jednym z czynów, a fakt, iż pozostały czyn tegoż
sprawcy również wyczerpuje znamiona jakiegoś przestępstwa, nie znajduje odbicia
w kwalifikacji prawnej czynu [por. A. Spotowski: Pomijalny (pozorny) zbieg
przepisów ustawy i przestępstw, Warszawa 1976, s. 159].
W doktrynie prawa karnego, jako jedną z form pomijalnego zbiegu przestępstw,
wymienia się tzw. współukarane przestępstwo uprzednie, za które można uznać taki
czyn, który stanowi środek prowadzący do dalszego celu, przy czym celem tym jest
także przestępstwo (por. A. Spotowski: op. cit., s. 191).
Wskazuje się, że gdy sprawca dopuścił się dwóch przestępstw, z których
pierwsze zostało popełnione tylko po to, aby stworzyć możliwość popełnienia
drugiego, a stopień społecznej szkodliwości czynu pierwszego jest znacznie niższy
od takiego stopnia społecznej szkodliwości czynu drugiego, to nie ma przeszkód,
ab pier s e pr estępst o
nać a pr estępst o spół karane (por A Spoto ski:
op. cit., s. 191-192). Przenosząc rozważania teoretyczne na grunt niniejszej sprawy,
Sąd Najwyższy stwierdza, że dla oceny prawnej czynów dokonanych przez
oskarżonego Cezarego G. właściwe było odwołanie się do konstrukcji
współukaranego przestępstwa uprzedniego, skutkującej pominięcie w kwalifikacji
prawnej przestępnego działania oskarżonego art. 270 § 1 k.k., przyjętego przez sąd
pierwszej instancji. Stosunek dwóch czynów dokonanych przez oskarżonego
Cezarego G. względem siebie, odpowiadający stosunkowi środka do celu, pozwolił
na rozważenie całego zdarzenia jako pewnej całości, a uwzględnienie różnicy stopni
społecznej szkodliwości ocenianych czynów upoważniało do stwierdzenia, że kara
wymierzona za czyn drugi - kwalifikowany z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1
k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. - spełni te wszystkie funkcje, jakie miałaby realizować
kara orzeczona za przestępstwo uprzednie. (...)