9

WYROK Z DNIA 20 WRZEŚNIA 2002 R.
WA 50/02

Ze względu na niedopuszczalność rozszerzającej interpretacji art. 115 § 2
k.k., należy przyjąć, iż nagminność przestępstw nie zalicza się do
wyznaczników stopnia społecznej szkodliwości czynu.

Przewodniczący: sędzia SN płk S. Kosmal.
Sędziowie SN: płk E. Matwijów, ppłk M. Pietruszyński
(sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury: płk J. Ciepłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie Jerzego P., oskarżonego o popełnienie przestępstwa
określonego w art. 178 a § 1 k.k., po rozpoznaniu na rozprawie, w dniu 20 września
2002 r., apelacji, wniesionej przez obrońcę od wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 3 lipca 2002 r.,

zaskarżony w y r o k u t r z y m a ł w m o c y (...)

Z u z a s a d n i e n i a :

Jerzy P. został uznany winnym tego, że w dniu 4 marca 2002 r., będąc w stanie
nietrzeźwości (0,9-1,04 promila alkoholu w wydychanym powietrzu), kierował
pojazdem mechanicznym marki ,,Toyota Corolla", tj. popełnienia czynu
określonego w art. 178 a § 1 k.k.
Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 3 lipca 2002 r. oskarżony
Jerzy P. za ten czyn został skazany na karę grzywny w wysokości 40 stawek
dziennych, z ustaleniem wysokości stawki dziennej na kwotę 10 złotych. Tym
samym wyrokiem orzeczono wobec niego środek karny w postaci zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres roku oraz orzeczono od
niego świadczenie pieniężne w kwocie 500 złotych na rzecz Stowarzyszenia
Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach i Kolizjach Drogowych w W.
Od wyroku tego apelację wniósł obrońca oskarżonego, zarzucając orzeczeniu
sądu pierwszej instancji obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 66 § 1 k.k. i
art. 115 § 2 k.k., polegającą na uznaniu, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż
społeczna szkodliwość czynu oskarżonego nie jest znaczna, podczas gdy, zdaniem
skarżącego, w tej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące
zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego. W
uzasadnieniu środka odwoławczego obrońca podniósł, że sąd pierwszej instancji
bezzasadnie uznał, iż na stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego
określonego w art. 178 a § 1 k.k. może wpływać nagminność popełnianych czynów
zabronionych. Skarżący stwierdził też, że również niezasadnie sąd pierwszej
instancji przyjął, iż ,,umyślność działania" oskarżonego uniemożliwia zastosowanie
art. 66 § 1 k.k. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i warunkowe
umorzenie postępowania w stosunku do oskarżonego w trybie art. 66 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Apelacja nie jest asadna chociaż nie można odmó ić trafności jednem
zarzutowi podniesionemu w środku odwoławczym o błędnym uznaniu przez sąd
pierwszej instancji nagminności przestępstw prowadzenia pojazdów w stanie
nietrzeźwości jako wyznacznika stopnia społecznej szkodliwości tego czynu. Sąd ad
quem swoje stanowisko w przedmiocie zasadności wskazanego zarzutu apelacji
wywiódł z treści art. 115 § 2 k.k., statuującego, zdaniem sądu, ściśle określony
katalog faktorów stopnia społecznej szkodliwości czynu.
W katalogu tym ustawodawca pominął nagminność przestępstw. Katalog
wyznaczników stopnia społecznej szkodliwości czynu, określony w art. 115 § 2
k.k., nie powinien być, zdaniem sądu odwoławczego, interpretowany rozszerzająco.
W tej sytuacji na akceptację zasługuje pogląd wyrażony w orzeczeniu Sądu
Apelacyjnego w Ł. z dnia 25 stycznia 2001 r. (Aka 261/00, Prok. i Pr., 2002, z. 7-8,
dodatek Orzecznictwo, poz. 21), że nagminność przestępstw nie mieści się w
zamkniętym katalogu wyznaczników stopnia społecznej szkodliwości zawartym w
art. 115 § 2 k.k. Nie sposób jednak w tym miejscu nie wskazać, że kwestia, czy
nagminność przestępstw należy traktować jako faktor wpływający na wymiar kary
(z innych względów niż jako część składowa społecznej szkodliwości), była sporna
zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie na gruncie ustaw karnych materialnych z
1932 r. i z 1969 r. (por. A. Krukowski: Społeczna treść przestępstwa - Studium z
zakresu polityki kryminalnej, Warszawa 1973, s. 245). W orzecznictwie z tego
okresu można odnaleźć orzeczenia, które zestawiają społeczną szkodliwość i
nagminność jako dwa czynniki równolegle uwzględniane przy wymiarze kary,
spotyka się też orzeczenia wskazujące na nagminność szerzenia się przestępstw na
danym terenie bądź przestępstw określonego rodzaju jako czynników potęgujących
wzrost ich niebezpieczeństwa społecznego, oraz orzeczenia traktujące nagminność
jako okoliczność obciążającą, bez relacji do społecznej szkodliwości czynu (por. A.
Krukowski: op.cit., s. 245 i wskazane tam orzecznictwo; por. też wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1985 r., V KRN 199/85, OSNKW 1985, z. 9-10,
poz. 72 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1987 r., V KRN
464/86, OSNPG 1987, z. 12, poz. 153). W doktrynie również nie obserwowano
pełnej jednoznaczności co do znaczenia kategorii nagminności dla procesu
orzekania sądu. M. Cieślak wskazywał, że w pewnych sytuacjach nagminność
będzie można kwalifikować jako okoliczność obciążającą z punktu widzenia
społecznego niebezpieczeństwa, a łagodzącą - z punktu widzenia winy jako
subiektywnego elementu odpowiedzialności (por. M. Cieślak: Wytyczne Sądu
Najwyższego w sprawie wymiaru kary, a problem społecznego niebezpieczeństwa,
Pal. 1958, z. 7-8, s. 80-81). K. Buchała do okoliczności składających się na
podmiotową stronę społecznego niebezpieczeństwa zdaje się zaliczać zewnętrzne
okoliczności wpływające na decyzję sprawcy, której realizacja doprowadziła do
przestępstwa, jak np. wyjątkowe, nieprawidłowe warunki, stwarzające napięcia w
stosunkach między sprawcą a ofiarą. Zdaniem K. Buchały, jeżeli do tych
okoliczności zaliczyć nagminność, to jest ona często wynikiem okoliczności, które
raczej winę zmniejszają, wbrew dość powszechnemu przekonaniu, że nagminność
zwiększa winę (por. K. Buchała: Znikome społeczne niebezpieczeństwo czynu, Pal.
1970, z. 3, s. 72-73). Ponadto wskazywano w doktrynie, że uznanie nagminności
jako okoliczności wpływającej na wielkość ładunku ujemnej treści społecznej czynu
znajdowało podstawę w ustawodawstwie sprzed 1969 r., które ,,szerzenie się danego
rodzaju przestępstwa" uznawało jako okoliczność świadczącą o znacznym stopniu
społecznego niebezpieczeństwa czynu - art. 152 § 1 lit. d d.k.p.k. (por. A.
Kr ko ski: op cit s 245) Ró nież komentator
sta oda st a
1969 r (J
Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski: Komentarz do kodeksu karnego, Warszawa
1977, nie prezentowali jednolitego stanowiska w tej kwestii. Stwierdzali bowiem, że
nagminność nie wyłącza możności uznania, że konkretny czyn jest tylko w
znikomym stopniu społecznie niebezpieczny i z tej racji nie stanowi przestępstwa
(tamże, s. 113) jak również, iż nagminność, jako cecha szczególnego nasilenia się
danego typu przestępstwa, jest okolicznością kształtującą wyższy stan społecznego
niebezpieczeństwa czynu (tamże, s. 119). W doktrynie podnoszono, że społeczne
niebezpieczeństwo czynu zależy także od zewnętrznych okoliczności jego
popełnienia, np. nagminność przestępstw w sytuacji rozruchów (por. K. Buchała, M.
Szewczyk, Z. Ćwiąkalski, A. Zoll: Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna,
Warszawa 1990, s. 229). Pogląd ten był kontestowany przez doktrynę, która
wywodziła, że jeżeli kontekst sytuacyjny czynu ma wpływać na stopień jego
społecznego niebezpieczeństwa, to musi dać się wyrazić w kategoriach
zaatakowania jakiegoś dobra (por. J. Majewski, P. Kardas: ,,O dwóch znaczeniach
winy w prawie karnym", PiP 1993, z. 10, s. 76). Na gruncie nowego
ustawodawstwa karnego materialnego komentatorzy wydają się nie uznawać
nagminności jako wyznacznika stopnia społecznej szkodliwości czynu. A. Zoll
stwierdza, że już na gruncie kodeksu karnego z 1969 r. wątpliwe było, czy na
stopień ujemnej zawartości czynu zabronionego ma wpływać nagminność
popełnianych czynów i ustawodawca, starając się przesądzić istniejące spory,
wprowadził w art. 115 § 2 k.k. katalog okoliczności, które sąd (prokurator) bierze
pod uwagę przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu (por. K. Buchała, A.
Zoll: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. 1, Kraków 2000, s. 21-22).
Również A. Wąsek, choć z pewnymi wahaniami, stwierdza, że ,,nagminność"
popełnienia danego przestępstwa nie powinna być brana pod uwagę przy ocenie
społecznej szkodliwości czynu (por. A. Wąsek w: M. Kalitowski, Z. Sienkiewicz, J.
Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek: Kodeks karny. Komentarz, t. II, Gdańsk 2000,
s. 364). Poglądy komentatorów kodeksu karnego z 1997 r. w kwestii relacji
nagminności do stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego sąd
orzekający w tej sprawie podzielił, co znalazło wyraz w stanowisku
przedstawionym na wstępie rozważań. Takie stanowisko sądu odwoławczego nie
powodowało jednak konieczności ingerencji w wyrok sądu pierwszej instancji w
kierunku wskazanym w apelacji. Sąd ten trafnie ocenił stopień społecznej
szkodliwości przypisanego oskarżonemu czynu jako znaczny, biorąc pod uwagę
rodzaj naruszonego dobra, i nie stoi temu uznaniu na przeszkodzie pominięcie przez
sąd odwoławczy nagminności w katalogu okoliczności mających wpływ na stopień
ujemnej zawartości tego czynu. Sąd zasadnie wskazał w kontekście stopnia
społecznej szkodliwości czynu oskarżonego na kardynalne znaczenie obowiązku
trzeźwości dla zachowania bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Ranga tej zasady,
będącej nie tylko przepisem porządkowym, jest doniosła, gdyż gwarantuje ona
bezpieczeństwo poruszania się po drogach publicznych nie tylko kierowcom, lecz
wszystkim uczestnikom ruchu drogowego.
Natomiast za błędny należało uznać zarzut autora apelacji, że umyślność,
rozumiana przez sąd jako działanie oskarżonego z zamiarem bezpośrednim, nie
mieści się w pojęciu społecznej szkodliwości czynu, wskazanej w art. 66 § 1 k.k.
Pogląd ten pomija treść art. 115 § 2 k.k., którą trzeba uwzględnić przy wykładni
przesłanek warunkujących stosowanie instytucji z art. 66 § 1 k.k., a wskazującą, że
przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę również
postać amiar Stopień in
pr padk
amiar be pośredniego jest
żs
niż
w przypadku zamiaru ewentualnego (por. Z. Sienkiewicz w: M. Kalitowski, Z.
Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek: op. cit., s. 89) (...)