100

WYROK Z DNIA 16 WRZEŚNIA 2003 R.
WA 40/03

W podstawie prawnej wymiaru kary nie można jednocześnie powoływać art.
85 k.k. i art. 91 § 1 k.k., gdyż pierwszy z tych przepisów określa zasady
orzekania kary łącznej w wypadku zbiegu przestępstw, zaś drugi zasady
orzekania jednej kary w wypadku ciągu przestępstw.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Steckiewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: A. Kapłon, W. Maciak.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J.
Ciepłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie Lucjana S., oskarżonego o popełnienie przestępstwa
określonego w art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 273 k.k. (trzykrotnie), po rozpoznaniu w
Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 16 września 2003 r. apelacji, wniesionej
przez prokuratora na korzyść, od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z
dnia 17 kwietnia 2003 r.

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że z podstawy wymiaru kary łącznej
wyeliminował art. 91 § 2 k.k., w pozostałej zaś części u t r z y m a ł tenże wyrok w
mocy (...).

U z a s a d n i e n i e :

Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 17 kwietnia 2003 r.,
Lucjan S. uznany został za winnego popełnienia trzech przestępstw,
wyczerpujących dyspozycję art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 273 k.k., za co, za każde z
nich na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 295 § 1 k.k. w zw. z art. 60 § 6 pkt 3
k.k., wymierzono kary 5 miesięcy ograniczenia wolności, a następnie ,,na mocy art.
85 k.k. i art. 91 § 2 k.k. w miejsce orzeczonych kar jednostkowych - łączną karę 12
miesięcy ograniczenia wolności, orzekając obowiązek pozostawania w macierzystej
J.W. w R., od zakończenia zajęć służbowych do capstrzyku, przez 2 dni w tygodniu,
tj. w każdy wtorek i piątek".
Apelację od tego orzeczenia na korzyść oskarżonego, w części dotyczącej kary,
wniósł prokurator.
Zarzucając ,,obrazę przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 91 § 2 k.k.,
poprzez nieprawidłowe uznanie przy orzeczeniu kary łącznej, że oskarżony Lucjan
S. popełnił przestępstwa w ramach ciągu przestępstw", postulował zmianę wyroku
poprzez wyeliminowanie z podstawy wymierzenia kary łącznej powołanego
przepisu. W bardzo krótkim uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego, jego
autor stwierdził, że w sprawie nie można było przyjąć konstrukcji ciągu przestępstw
,,albowiem przerwy pomiędzy poszczególnymi czynami przypisanymi oskarżonemu
Lucjanowi S. nie mogą być uznane jako krótki odstęp czasu".
Sąd Najwyższy, uznając apelację za uzasadnioną, zważył co następuje:
Niezależnie od oceny, czy w zachowaniu oskarżonego spełnione zostały
s stkie pr esłanki (konkretnie
realiach niniejs ej spra
popełnienie
przestępstw ,,w krótkich odstępach czasu"), co uzasadniałoby uznanie jego czynów
za ciąg przestępstw (art. 91 § 1 k.k.), podstawa prawna wymiaru kary łącznej jest
wadliwa. Sąd, orzekając tę karę, nie powinien był bowiem powoływać jednocześnie
art. 85 k.k. i art. 91 § 2 k.k., a jedynie bądź art. 85 k.k. - gdyby uznał, że sprawca
popełnił przypisane mu przestępstwa w ich realnym zbiegu, bądź art. 91 § 1 k.k. w
przypadku uznania tych czynów za ciąg przestępstw.
W art. 91 § 1 k.k. został określony tzw. ciąg przestępstw.
Konstrukcję prawną ciągu przestępstw określają takie kryteria, jak: sprawca
popełnia dwa lub więcej przestępstw w podobny sposób, w krótkich odstępach
czasu; ponadto, wszystkie przestępstwa muszą być popełnione, zanim zapadł
pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych
przestępstw.
Konsekwencją przyjęcia konstrukcji ciągu przestępstw jest odrębność, w
porównaniu do realnego zbiegu przestępstw, w wymierzeniu kary. Przestępstwa,
jeżeli stanowią ciąg, podlegają bowiem wspólnemu osądowi i wymierzana jest za
nie jedna kara, tak jak za przestępstwo jednostkowe. Nie ma w tym przypadku
dwuetapowego wymiaru kary, a więc najpierw wymierzenia kary jednostkowej (za
poszczególne przestępstwa), a następnie kary łącznej (art. 85 k.k.), lecz od razu,
wymierza się jedną, wspólną karę (powołując art. 91 § 1 k.k.).
W wyroku zaskarżonym apelacją sąd ani słowem nie ustosunkował się do
przyjętej przez siebie zasady wymiaru kar; nie wyjaśnił zatem, czy przyjął
konstrukcję kilku ciągów przestępstw - o czym świadczyłoby powołanie u jej
podstawy art. 91 § 2 k.k., (jeżeli już miał być to ciąg przestępstw, to należało
powołać art. 91 § 1 k.k. - uwaga SN), czy uznano, że miał miejsce realny zbieg
przestępstw, dowodem na co miało być powołanie art. 85 k.k. Fakt, że sąd
wymierzył oskarżonemu kary za poszczególne przestępstwa, a następnie w oparciu
o te kary orzekł karę łączną z zastosowaniem częściowej absorpcji oraz, w pewnym,
niewielkim stopniu, analiza całego zaskarżonego orzeczenia, upoważnia do
konstatacji, iż sąd pierwszej instancji uznał, iż w realiach niniejszej sprawy miał
miejsce realny zbieg przestępstw. Potwierdzeniem tego może być i to, że w ogóle
nie rozważał, czy zostały spełnione kryteria pozwalające uznać ciąg przestępstw. O
ile dwa z nich: popełnienie przestępstw w podobny sposób oraz przed wydaniem
wyroku, co do któregoś z nich nie budzą wątpliwości, o tyle to trzecie, na które
zwraca uwagę autor apelacji (krótkie odstępy czasu pomiędzy poszczególnymi
przestępstwami), w ocenie Sądu Najwyższego rzeczywiście nie zostało spełnione.
Kryterium krótkich odstępów czasu między przestępstwami nie zostało
zdefiniowane przez ustawodawcę i dlatego jest określane w toku praktyki
orzeczniczej.
Sądy, jak i doktryna, unikały konkretnych wypowiedzi co do górnej granicy
czasu wyznaczającego ów próg; najczęściej jednak stwierdzano, że jest to ,,okres do
kilku miesięcy ... maksymalnie sześciomiesięczny" (patrz np.: M. Dąbrowska-
Kardas i P. Kardas: Czyn ciągły i ciąg przestępstw, Komentarz do art. 12 i 91
Kodeksu karnego, Kraków 1999, s. 42-47 i powołane tam orzecznictwo SN).
Według ustaleń sądu pierwszej instancji pomiędzy pierwszym z przypisanych
oskarżonemu przestępstw, a trzecim upłynął rok czasu, tym samym uzasadnione jest
twierdzenie, że kryterium ,,krótkich odstępów czasu pomiędzy przestępstwami" nie
zostało spełnione, a zatem sąd pierwszej instancji zasadnie wymierzył kary
jednostkowe i karę łączną, zaś niepotrzebnie - zapewne przez nieuwagę - powołał
również art. 91 § 2 k.k.
Z tych powodów należało orzec, jak na wstępie.