Wyrok z dnia 17 stycznia 1997 r.
III ZP 10/96

Pracownik skierowany do pracy w Niemczech, który spełnił warunki do
otrzymania ulgi podatkowej według przepisów prawa niemieckiego, nie może
żądać zasądzenia od pracodawcy kwoty nadpłaconego przez niego podatku od
wynagrodzenia, jeżeli z umowy o pracę wynikało, że pracodawca opłaca podatek
od wynagrodzenia pracownika, który otrzymuje wynagrodzenie netto.

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Witolda Bryndy,
po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa Bolesława B. przeciwko
Przedsiębiorstwu Robót Komunikacyjnych Spółka Akcyjna w P. o wynagrodzenie, na
skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 10
maja 1996 r., [...]

o d d a l i ł rewizję.


U z a s a d n i e n i e

Powód Bolesław B. wniósł o zasądzenie od pozwanego 2.780,74 DM, tytułem
ulgi podatkowej uzyskanej od wynagrodzenia za rok 1991 r. W piśmie procesowym z
dnia 29 lutego 1996 r. powód sprecyzował swoje roszczenie i domagał się zasądzenia
na jego rzecz kwoty 3.663,90 zł.
W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że był zatrudniony w pozwanym
zakładzie pracy na stanowisku dyrektora filii w Berlinie. W tym okresie podlegał
niemieckim przepisom o podatku od wynagrodzeń osób fizycznych. W 1991 r. powód
spełnił określone w tych przepisach warunki do uzyskania stosownej ulgi podatkowej,
która wyniosła 2.780,74 DM. Kwota ta została przekazana na konto pozwanego praco-
dawcy, który odmawia jej wypłaty powodowi.
Pozwane Przedsiębiorstwo Robót Komunikacyjnych w P. wniosło o oddalenie
powództwa.
W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany zakład pracy wskazał, że
powodowi przyznano wynagrodzenie netto, ze względu na świadczenie pracy za gra-
nicą. Wszelkie podatki od tak ustalonego wynagrodzenia ponosił pozwany, a powód
otrzymywał pełne wynagrodzenie netto zgodnie z obowiązującą strony umową o pracę.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu postanowieniem z dnia 21 marca 1995 r.
[...] odrzucił pozew z uzasadnieniem, że droga sądowa nie jest dopuszczalna, gdyż
dochodzone roszczenie dotyczy rozliczeń podatkowych, które regulowane są decyzjami
administracyjnymi.
Po rozpoznaniu wniesionego przez powoda zażalenia Sąd Wojewódzki w
Poznaniu postanowieniem z dnia 29 maja 1995 r. [...] uchylił zaskarżone postanowienie
i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Poznaniu celem nadania jej
prawidłowego biegu. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Wojewódzki przyjął, że
sprawa nie dotyczy zwrotu podatku, lecz zaniżenia wynagrodzenia powoda. Skoro
bowiem pozwany odprowadził zawyżony podatek, to tym samym zaniżył wynagrodzenie
powoda. Powód błędnie wprawdzie sformułował roszczenie pozwu określając je jako
zwrot nadpłaconego podatku, w istocie jest to roszczenie o wynagrodzenie, które
podlega kognicji sądu pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 10 maja 1996 r. oddalił
powództwo.
Sąd ustalił, że powód w okresie pełnienia funkcji dyrektora oddziału eksportu
budownictwa kolejowego w Berlinie otrzymywał pełne, określone umową o pracę wy-
nagrodzenie netto, a pozwany pokrywał wydatki związane z zatrudnieniem pracow-
ników, w tym podatki od wynagrodzeń. Decyzją z dnia 10 marca 1994 r. niemiecki urząd
finansowy rozliczył dochód powoda z tytułu wynagrodzenia za rok 1991 i uwzględniając
prowadzenie przez powoda dwóch gospodarstw domowych, liczbę uczących się dzieci
powoda oraz inne przesłanki, orzekł o zwrocie kwoty 2.780,74 DM z zapłaconego
podatku. Kwota ta została wpłacona na konto pracownicze powoda założone przez
pozwanego w Banku G. Jedynym dysponentem tego konta jest pozwany, który odmówił
wypłacenia powodowi wymienionej kwoty, uznając tę kwotę za swój dochód.
Sąd zważył, że zgodnie z przepisami o zatrudnieniu pracowników za granicą
przez pracodawców polskich pozwane przedsiębiorstwo obowiązane było do ponosze-
nia wszelkich obciążeń podatkowych związanych z zatrudnieniem swoich pracowników
w Niemczech, w tym także powoda. W ocenie Sądu nadpłacony podatek stanowi zatem
własność pracodawcy, a nie pracownika. Zastosowanie polskiego prawa pracy do
polskich pracowników znajduje potwierdzenie w przepisie art. 33 § 1 ustawy z dnia 12
listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290), zgodnie z
którym jeżeli strony nie dokonały wyboru prawa, stosunek pracy podlega prawu
państwa, w którym strony w chwili powstania tego stosunku mają miejsce zamieszkania
lub siedzibę.
W swojej rewizji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędne
zastosowanie art. 33 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, podczas gdy powinny
mieć zastosowanie przepisy umowy między PRL a RFN w sprawie zapobieżenia
podwójnemu opodatkowaniu w zakresie podatków od dochodów i majątku (Dz. U. z
1973 r., Nr 31, poz. 163) oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego
w sprawie materiału przez przyjęcie, że zwrot części podatku przez niemiecki urząd
finansowy na rzecz powoda stanowi należność pozwanego przyjętą jako zysk
nadzwyczajny.
W uzasadnieniu rewizji powód podniósł, że Sąd nie uwzględnił rozliczenia
należności podatkowej według prawa niemieckiego, które stanowiło, że podatek od
wynagrodzenia stanowi część wynagrodzenia brutto pracownika, bez względu na to, kto
faktycznie ten podatek płaci.
Pozwany w odpowiedzi na rewizję wskazał, że powód nigdy nie był stroną w
stosunku do niemieckich władz finansowych i nie podlegał niemieckiemu prawu podat-
kowemu, podobnie jak inni pracownicy pozwanego. Płatnikiem podatków, w tym
podatku od wynagrodzenia był wyłącznie pozwany i jego sprawą było rozliczenie się z
tego tytułu ze stroną niemiecką.
Przy rozpoznawaniu rewizji Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się poważne
wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie
art. 391 § 1 KPC. Sformułował je jako pytanie, czy zwrócona przez niemiecki organ
podatkowy polskiemu pracodawcy zatrudniającemu pracownika skierowanego do pracy
w Republice Federalnej Niemiec, kwota ulgi podatkowej, przysługująca temu
pracownikowi z tytułu spełnienia przez niego warunków uzyskania takiej ulgi, jest
świadczeniem należnym pracownikowi, czy nadzwyczajnym zyskiem pracodawcy.
W ocenie Sądu ukształtowana umową o pracę, ustalającą wynagrodzenie
pracownika jako świadczenie stanowiące czysty dochód pracownika, treść stosunku
prawnego zwalniała pracownika od obowiązku ponoszenia przez niego podatku od
dochodu (wynagrodzenia), jednakowoż nie odbierała mu uprawnienia do uzyskania ulgi
podatkowej od niemieckiego urzędu podatkowego, udzielanej ze względu na spełnienie
przez pracownika warunków przyznania takiej ulgi. Z drugiej jednak strony pracodawca
przejmując obowiązek płacenia podatku za pracownika uzyskał tym samym atrybut
podatnika i jednocześnie płatnika. Z punktu widzenia prawa podatkowego zaliczki
podatku od dochodów (wynagrodzenia), potrącone przez pracodawcę będącego
płatnikiem podatku stanowią część wynagrodzenia pracownika umniejszonego o te
zaliczki. Jednakże płacenie przez pracodawcę z jego środków własnych podatku od
dochodów osiąganych przez pracownika nie spowodowało umniejszenia
wynagrodzenia. Kwestii tej nie rozstrzyga uchwała Nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja
1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji
budownictwa eksportowego i usług eksportowych (M.P. Nr 14, poz. 106). Przepis § 3
ust. 1 tej uchwały stanowi bowiem jedynie, że pracownikowi przysługuje w czasie
zatrudnienia za granicą miesięczne lub godzinowe wynagrodzenie walutowe, przy czym
zgodnie z ust. 4 tego przepisu stawki wynagrodzeń ustala jednostka kierująca.
Natomiast według przepisu § 10 ust. 1 uchwały podatki z tytułu przychodów z pracy
ponoszone są przez jednostkę kierującą. Z wykładni tego przepisu wynika, że jednostka
kierująca do pracy pracownika za granicę staje się podatnikiem i płatnikiem podatku.
Dalsza analiza tego przepisu wskazuje, iż w przepisie tym chodzi o podatek od
przychodów z pracy (czyli dochód oraz koszty jego uzyskania), tymczasem powód
osiągnął jedynie dochód. Z przepisu § 10 ust. 1 tej uchwały nie sposób wyprowadzić
jednoznacznego wniosku co do tego, czy zwrócona pracodawcy kwota z tytułu ponie-
sionego wcześniej podatku, stanowi podatek należny pracodawcy, mimo że jej zwrot
nastąpił wyłącznie wskutek zaistnienia warunków po stronie pracownika, czy też ta
zwrócona kwota jest świadczeniem należnym pracownikowi, niekoniecznie mającym
charakter wynagrodzenia za pracę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W świetle przepisu § 3 ust. 1 uchwały Nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989
r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń związanych z
pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa
eksportowego i usług eksportowych (M.P. Nr 14, poz. 106), pracownikowi przysługuje w
czasie zatrudnienia za granicą miesięczne lub godzinowe wynagrodzenie walutowe,
przy czym zgodnie z ust. 4 tego przepisu stawki wynagrodzeń ustala jednostka
kierująca. Z przepisu § 10 ust. 1 tej uchwały wynika, że podatki z tytułu przychodów z
pracy ponoszone są przez jednostkę kierującą, chyba że pokrywa je kontrahent zagra-
niczny. Zawarta przez strony umowa o pracę przewidywała, że miesięczne wynagro-
dzenie powoda ustala się w oznaczonej kwocie marek niemieckich netto, a podatki z ty-
tułu przychodów z pracy pracownika opodatkowanych według przepisów prawa nie-
mieckiego pokrywa, stosownie do przepisu § 10 ust. 1 tej uchwały, pracodawca z
własnych środków. Z ukształtowanej tą umową treści stosunku pracy wynika zatem, że
stronami tego stosunku są wyłącznie pracownik i pracodawca polski, a kwoty za-
płaconego przez pracodawcę podatku od wynagrodzenia nie stanowią części wynagro-
dzenia pracownika. W związku z tym należy przyjąć, że pracownik skierowany do pracy
w Niemczech, który spełnił warunki do otrzymania ulgi podatkowej według przepisów
prawa niemieckiego, nie ma roszczenia o zasądzenie od pozwanego pracodawcy
zwrotu nadpłaconego przez pozwanego podatku od wynagrodzeń. Uiszczenie przez
pracodawcę zawyżonej kwoty tego podatku niemieckim organom finansowym nie
spowodowało bowiem obniżenia ustalonego umową wynagrodzenia netto. Skoro zatem
jest bezsporne, że powód otrzymywał należne mu wynagrodzenie w przewidzianej
umową wysokości, a pozwany uiścił podatki od wynagrodzenia powoda, to należy
stwierdzić, że pozwany spełnił określone umową obowiązki, a zatem roszczenie
powoda o zwrot nadpłaconego podatku od wynagrodzeń, a w istocie żądanie
wyrównania wynagrodzenia za pracę o taką kwotę, jest bezpodstawne.
Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpatrzenia na podstawie art. 390 § 1 zdanie
drugie KPC, bowiem w rozpoznawanej sprawie nie powstało zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości, o którym mowa w art. 390 § 1 zdanie pierwsze KPC. W
ocenie Sądu Najwyższego dla rozstrzygnięcia sprawy nie jest niezbędne wyjaśnienie
wątpliwości, czy zwrócona przez niemiecki organ podatkowy polskiemu pracodawcy,
zatrudniającemu pracownika skierowanego do pracy w Republice Federalnej Niemiec,
kwota ulgi podatkowej, przysługująca temu pracownikowi z tytułu spełnienia przez niego
warunków uzyskania takiej ulgi, jest świadczeniem należnym pracownikowi, czy
nadzwyczajnym zyskiem prawnym polskiego pracodawcy. Z powołanych wyżej
przepisów prawa i umowy o pracę wynika bowiem, że kwota tej ulgi podatkowej nie jest
świadczeniem należnym pracownikowi od pracodawcy z tytułu stosunku pracy,
natomiast kwestia, czy kwota ta jest nadzwyczajnym zyskiem pracodawcy jest bez
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

========================================