Wyrok z dnia 9 marca 2004 r.
III SK 13/04

1. Spółka Akcyjna "Polskie Koleje Państwowe" nie jest przedsiębiorcą
działającym na rynku produktowym "organizowania usług przewozów taksów-
kowych".
2. Rynek właściwy organizowania usług przewozów taksówkowych nie
może być ograniczony geograficznie do miejsca lokalizacji jednego postoju, a
produktowo - do jednej formy prowadzenia działalności tego rodzaju (usytu-
owania postojów taksówek).
3. Organizowanie przetargów skierowanych na wyłanianie dzierżawców
na zasadzie wyłączności, chociażby nawet prowadziło do eliminowania z rynku
usług innych przedsiębiorców, nie jest stosowaniem praktyk monopolistycz-
nych.

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Barbara Wagner (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2004 r. sprawy
z powództwa Izby Gospodarczej Właścicieli Prywatnych Taksówek Osobowych prze-
ciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z udziałem zaintere-
sowanej Spółki Akcyjnej ,,Polskie Koleje Państwowe" o ochronę konkurencji, na sku-
tek kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu An-
tymonopolowego z dnia 27 listopada 2002 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego 1.200 zł (słownie zło-
tych jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji z dnia 28
marca 2001 r. [...] nie stwierdził stosowania przez PKP SA w Warszawie praktyk mo-
nopolistycznych polegających na nadużywaniu pozycji dominującej na rynku organi-
zowania usług przewozów taksówkowych przez podział rynku usług przewozów tak-
sówkowych z Dworca Warszawa Centralna według kryteriów podmiotowych oraz
przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do rozwoju konkurencji.
Podstawę wydania decyzji tej treści stanowiły następujące ustalenia i ich
prawna ocena ,,Polskie Koleje Państwowe" SA są użytkownikiem wieczystym terenu
w sąsiedztwie Dworca PKP Warszawa Centralna, gdzie po stronach południowej (od
Al. Jerozolimskich) i północnej (od ul. Chmielnej) hali dworcowej zostały zlokalizowa-
ne dwa ogólnodostępne postoje taksówkowe. Po stronie południowej znajduje się
nadto ogólnodostępny parking, którego część wydzierżawiana jest obecnie Miej-
skiemu Przedsiębiorstwu Taksówkowemu. Trzeci ogólnodostępny postój znajduje się
na wysokości galerii od strony ul. Chmielnej i należy do Gminy Warszawa Centrum.
W marcu 2000 r. Spółka PKP zorganizowała nieograniczony przetarg na dzierżawę
terenu, którego jest użytkownikiem wieczystym, z przeznaczeniem na świadczenie
usług taksówkowych. Zgodnie z regulaminem przetargu, miał on wyłonić trzech ofe-
rentów, z których każdy otrzyma prawo dzierżawy pasa terenu o długości 15 - 20 m.
Przetarg (ze względu na możliwość kontroli jakości usług i egzekwowania właściwe-
go ich poziomu) był ograniczony wyłącznie do osób prawnych. Wyłoniono trzech ofe-
rentów: SPT ,,Halo Taxi", Zrzeszenie Transportu Prywatnego m. st. Warszawy oraz
Miejskie Przedsiębiorstwo Taksówkowe. PKP działa na rynku właściwym (relewant-
nym) zdefiniowanym jako ,,rynek organizowania usług przewozów taksówkowych na
terenie znajdującym się w bezpośredniej bliskości Dworca PKP Warszawa Central-
na". Nie zajmuje pozycji dominującej na tym rynku. Granice rynku obejmują bowiem
również tereny należące do Gminy i postój przy ul. Chmielnej. Nie ma przeto do
niego zastosowania art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziała-
niu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz.U. z 1999 r.
Nr 52, poz. 547), powoływanej dalej jako ,,ustawa antymonopolowa".
Izba Gospodarcza Właścicieli Prywatnych Taksówek Osobowych odwołała się
od tej decyzji i podnosząc zarzut naruszenia art. 5 ust. 1 pkt 3 i 6 oraz art. 8 ust. 2 pkt
5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr
122, poz.1319), powoływanej dalej jako ,,ustawa", przez ich błędną wykładnię i nie-
właściwe zastosowanie, wniosła o jej zmianę i stwierdzenie stosowania przez zainte-
resowanego praktyki monopolistycznej polegającej na wyrażeniu woli ograniczenia
dostępu do rynku przewozów taksówkowych na Dworcu PKP Warszawa Centralna
poprzez ogłoszenie przetargu ograniczonego do osób prawnych i nakazanie jej za-
niechania takich praktyk. Zdaniem pełnomocnika strony skarżącej, ogólnodostępny
postój położony na terenie gminnym ma niski stopień substytutywności. Nadto wy-
wodził on, że ogłoszenie, przeprowadzenie i rozstrzygnięcie przetargu jest uzgodnie-
niem wymienionym w art. 4 pkt 4 lit. b ustawy z 24 lutego 1990 r., stanowiącym za-
kazaną praktykę monopolistyczną.
Pozwany wniósł o oddalenie odwołania, podnosząc, że zarzut niskiej substy-
tutywności postoju gminnego nie jest poparty żadnym dowodem. Postój przy ul.
Chmielnej nie został dotychczas zlikwidowany, a zamiary Gminy co do niego nie są
znane.
O oddalenie odwołania wniósł także zainteresowany.
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy wyrokiem z dnia 27 listo-
pada 2002 r. [...] oddalił odwołanie i zasądził od strony powodowej na rzecz Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 1000 zł oraz na rzecz ,,Polskich
Kolei Państwowych" SA 400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Ponieważ zaskarżona decyzja rozstrzygała tylko o naruszeniu art. 5 ust. 1 pkt
1 i 2 ustawy z 24 lutego 1990 r., Sąd ograniczył zakres rozpoznania odwołania do
zarzutu naruszenia obecnego odpowiednika tego przepisu - art. 8 ust. 2 pkt 5 ustawy
z 15 grudnia 2000 r. Zarzut uchybienia art. 5 ust. 1 pkt 3 i 6 ustawy (odpowiednika
art. 4 pkt 2 i 4 ustawy z 24 lutego 1990 r.) jest wobec tego bezprzedmiotowy.
Stan faktyczny sprawy jest bezsporny.
Art. 8 ust. 2 pkt 5 ustawy za zakazaną praktykę monopolistyczną uznaje nad-
używanie przez przedsiębiorcę posiadanej na rynku właściwym pozycji dominującej
poprzez ograniczenie powstania lub rozwoju konkurencji. ,,Polskie Koleje Państwo-
we" SA nie mają, zdaniem Sądu, pozycji dominującej na rynku organizowania usług
przewozów taksówkowych. Nie świadczą bowiem usług tego rodzaju ani ich nie or-
ganizują. Wyraz ,,organizować" oznacza ,,układać w pewne formy, podporządkowy-
wać normom, wprowadzać do czegoś ład". PKP SA nie jest działającym na rynku
właściwym przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 19 listopada 1999
r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), albowiem za
ewentualne ,,organizowanie" usług przewozów taksówkowych nie pobiera zapłaty.
Udostępnia jedynie teren - którego jest wieczystym użytkownikiem - podmiotom
świadczącym usługi przewozowe. Wynagradzana jest dzierżawa, a nie organizowa-
nie usług.
W ocenie Sądu, brak jest podstaw do zawężania rynku właściwego do rejonu
jednego dworca kolejowego. Wyznaczając rynek produktowy, należy brać pod uwagę
inne także, poza lokalizacją postojów taksówkowych, formy organizowania przewo-
zów. Bezsprzecznie organizatorami usług tego rodzaju są np. operatorzy ,,radio -
taxi". Powód nie przedstawił żadnych dowodów, które świadczyłyby o tym, że postoju
ogólnodostępnego przy ul. Chmielnej nie można uznać za substytutywny w stosunku
do postoju przy hali Dworca PKP. Nadto zdaniem Sądu, za ograniczeniem podmio-
towym przetargu do oferentów będących osobami prawnymi przemawia konieczność
zapewnienia na tym terenie czystości, porządku i bezpieczeństwa. Dla podróżnych
korzystających z usług PKP i dla PKP jako przewoźnika nie jest bez znaczenia ja-
kość świadczonych usług taksówkowych oraz możliwość jej kontroli.
Izba Gospodarcza Właścicieli Prywatnych Taksówek Osobowych zaskarżyła
ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 24 lute-
go 1990 r., a także art. 5 ust. 1 pkt 3 i 6 oraz art. 8 ust. 2 pkt 5 ustawy z 15 grudnia
2000 r., wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie o uznaniu praktyki PKP
SA ,,polegającej na wyrażeniu - poprzez ogłoszenie przetargu, w którym mogą wziąć
udział jedynie osoby prawne prowadzące działalność w zakresie prowadzenia usług
taksówkowych - woli ograniczenia dostępu do rynku przewozów taksówkowych na
Dworcu Kolejowym Warszawa Centralna - za ograniczającą konkurencję i nakazanie
zaniechania Polskim Kolejom Państwowym SA w Warszawie ww. praktyki", ewen-
tualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania.
Zdaniem pełnomocnika strony skarżącej, dokonana przez Sąd analiza prawna
ustalonego stanu faktycznego jest powierzchowna, a wyprowadzone wnioski niekon-
sekwentne i wewnętrznie sprzeczne. Nie jest trafne stanowisko, że PKP nie świadczy
usług na rynku przewozów taksówkowych i organizowania rynku ich świadczenia.
Celem i skutkiem zorganizowania przetargu było wyłącznie zorganizowanie rynku
przewozów taksówkowych. W regulaminie przetargu określono bowiem rodzaj dzia-
łalności dzierżawców (obowiązek świadczenia usług taksówkowych) i zastosowano w
odniesieniu do nich kryterium podmiotowe, ograniczając udział uczestników przetar-
gu do osób prawnych. Nietrafnie przyjął Sąd, że PKP nie zajmuje pozycji dominującej
na rynku ,,organizowania usług przewozów taksówkowych na terenie znajdującym się
w bezpośredniej bliskości Dworca PKP Warszawa Centralna". Sąd wadliwie odczytał
pojęcie rynku relewantnego. Jest nim w rozpoznawanej sprawie możliwość świad-
czenia usług w sposób standardowy. Włączenie w to pojęcie świadczenia tychże
usług w innym systemie, np. ,,radio - taxi", jest błędne. Nadto, postój przy Chmielnej
nigdy nie był substytutywny w stosunku do parkingu przy hali Dworca PKP Warsza-
wa Centralna. Potwierdzeniem oceny, że analiza prawna ustalonego stanu faktycz-
nego jest spłycona są ,,publicystyczne" wywody o wyższości usług świadczonych
przez osoby prawne nad świadczonymi przez osoby fizyczne.
W odpowiedzi na kasację pozwany wniósł o jej oddalenie. Warunkiem zasto-
sowania art. 8 ust. 2 pkt 5 ustawy (poprzednio art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy antymono-
polowej) jest posiadanie przez przedsiębiorcę pozycji dominującej na rynku właści-
wym. Prezes UOKiK podtrzymał swoje stanowisko, że PKP SA organizuje świadcze-
nie usług przewozu taksówkowego wokół Dworca Warszawa Centralna. Nie ma jed-
nak na tym rynku pozycji dominującej. Z punktu widzenia przedsiębiorców świadczą-
cych usługi przewozowe postój przy ul. Chmielnej, znajdujący się w gestii Gminy, jest
substytutem w stosunku do postoju przy Dworcu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 39311 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw. Jako postawę kasacji pełnomocnik strony
skarżącej powołał jedynie naruszenie prawa materialnego (art. 3931 pkt 1 k.p.c.). W
tej sytuacji ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w
zaskarżonym wyroku należy uznać za niewadliwe. Rozpoznając kasację, Sąd Naj-
wyższy jest nimi związany (art. 39311 § 2 k.p.c.). W niniejszej sprawie dotyczy to
zwłaszcza ustalenia rynku produktowo i geograficznie relewantnego, a także pod-
miotów gospodarczych działających na tym rynku. Kasacja tymczasem jest w prze-
wadze wynikającą z ,,własnej" oceny dowodów polemiką z ustaleniami Sądu.
Przedmiotem postępowania kasacyjnego może być jedynie zarzut naruszenia art. 8
ust. 2 pkt 5 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
Przepis ten jest odpowiednikiem art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 24 lutego 1990 r. o prze-
ciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów, który
obowiązywał w chwili zgłoszenia przez Izbę Gospodarczą Właścicieli Prywatnych
Taksówek Osobowych wniosku do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsu-
mentów (15 maja 2000 r.). W takim też zakresie sprawa była rozpoznawana w po-
stępowaniu administracyjnym, a następnie przez Sąd Antymonopolowy. Wobec tego
kasacyjny zarzut naruszenia art. 5 ust. 1 pkt 3 i 6 ustawy należy uznać za bezprzed-
miotowy.
Zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 5 ustawy, zakazane jest nadużywanie pozycji domi-
nującej na rynku właściwym w celu przeciwdziałania ukształtowaniu się warunków
niezbędnych do powstania lub rozwoju konkurencji. Przepisy dotyczące zakazu sto-
sowania praktyk monopolistycznych odnoszą się do działalności przedsiębiorców
funkcjonujących na tym samym rynku produktowym, a więc prowadzących działal-
ność gospodarczą tego samego lub zbliżonego rodzaju.
Rynek właściwy w rozpoznawanej sprawie to, wedle ustalenia Sądu - w
aspekcie asortymentowym (przedmiotowym) - ,,rynek organizowania usług przewo-
zów taksówkowych"; w aspekcie geograficznym zaś nie tylko - jak przyjął Prezes
UOKiK, ,,teren znajdujący się w bezpośredniej bliskości Dworca PKP Warszawa
Centralna", lecz obszar poza rejon ten wykraczający. Zasadniczą kwestią dla roz-
strzygnięcia sprawy było jednak nie tyle określenie właściwego rynku organizowania
usług przewozów taksówkowych, ile ustalenie czy ,,Polskie Koleje Państwowe" SA są
przedsiębiorcą działającym na tak określonym przedmiotowo rynku. Sąd Najwyższy
podziela pogląd prawny wyrażony w motywach zaskarżonego wyroku, że PKP SA
nie jest przedsiębiorcą działającym na rynku produktowym ,,organizowania usług
przewozów taksówkowych". Przez przedsiębiorcę na gruncie przepisów ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów rozumie się, co do zasady, przedsiębiorcę zde-
finiowanego w ustawie z 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (art. 4
pkt 1 ustawy). Według art. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej, przedsiębiorcą
jest ,,osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości prawnej spółka
prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje
działalność gospodarczą" (ust. 2), czyli zarobkową działalność, między innymi usłu-
gową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (ust. 1). Spółka PKP nie świad-
czy w celach zarobkowych, w sposób zorganizowany i ciągły usług przewozów tak-
sówkowych, ani takich usług nie organizuje. Jej działanie polega wyłącznie na udo-
stępnieniu terenu, którego jest użytkownikiem wieczystym, podmiotom świadczącym
i organizującym usługi przewozowe. Otrzymuje czynsz za dzierżawę gruntu, a nie za
organizowanie przewozów taksówkowych (zbliżone stanowisko z podobną argu-
mentacją zajął Sąd Antymonopolowy w Warszawie w sprawie o stosowanie praktyk
monopolistycznych przez PLL ,,Lot" w konsekwencji ,,zorganizowania" świadczenia
obsługi taksówkowej lotniska w Warszawie - wyrok z dnia 26 marca 2003 r., XVII
Ama 35/02). Organizowanie przetargów ukierunkowanych na wyłanianie dzierżaw-
ców na zasadach wyłączności, chociażby nawet prowadziło to do eliminowania z
rynku usług innych przedsiębiorców, nie może być kwalifikowane jako stosowanie
praktyk monopolistycznych (por. - w odniesieniu do usług elektroenergetycznych -
wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 19 lutego 2001 r., XVII Ama 58/0, Lex
55974). Skoro zatem PKP SA nie jest przedsiębiorcą działającym na rynku organi-
zowania przewozów taksówkowych, nie może zajmować na tym rynku jakiejkolwiek,
a nie tylko dominującej pozycji. Dlatego też art. 8 ustawy z 15 grudnia 2000 r. nie
miał i nie mógł mieć w sprawie zastosowania. Tym samym zarzut naruszenia tego
przepisu przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie jest oczywiście
bezzasadny.
Podniesiony w kasacji zarzut niekonsekwencji Sądu nie jest trafny. Jakkolwiek
uzasadnienie zaskarżonego wyroku jest fragmentami chaotyczne i mało przejrzyste,
wynika z niego bez wątpienia, że część zawartego w nim wywodu prawnego ma cha-
rakter ,,warunkowy". A zatem, PKP SA nie jest przedsiębiorcą działającym na rynku
organizowania usług przewozów taksówkowych i dlatego rozważanie jego pozycji na
tym rynku jest bezprzedmiotowe. Gdyby jednak pojmować rynek ,,organizowania
usług przewozów taksówkowych" nie w sposób prawny, lecz potoczny i przyjąć, że
Spółka PKP jest uczestnikiem tego rynku, nie miałaby ona na takim rynku, uwzględ-
niając jego aspekt geograficzny, pozycji dominującej.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================