Wyrok z dnia 6 lipca 2005 r.
III PK 51/05

Ustalenie w umowie o pracę zawartej z pracownikiem niepełnosprawnym
w stopniu umiarkowanym 8-godzinnego dnia pracy zamiast zgodnego z pra-
wem 7-godzinnego oznacza, że za każdą przepracowaną ósmą godzinę ma on
prawo do wynagrodzenia w wysokości 1/7 dziennego wynagrodzenia wynikają-
cego z umowy i do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 lipca 2005 r. sprawy z
powództwa Henryka K. przeciwko ,,Auto Moto Service" Marian C. o wynagrodzenie
za pracę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 20 stycznia 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Henryk K., w sprawie przeciwko ,,Auto Moto Serwice" Marian C. o wy-
nagrodzenie, wniósł kasację od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 20
stycznia 2005 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem oddalono jego apelację od tej części
wyroku Sądu Rejonowego, w której oddalono jego powództwo o wynagrodzenie za
pracę w godzinach nadliczbowych w okresie od dnia 3 stycznia 2000 r. do dnia 5
maja 2003 r. oraz wynagrodzenie za pracę w soboty.
W kasacji zarzucono naruszenie art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997
r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm., dalej: ustawa).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Trafny jest zarzut naruszenia art. 15 ust. 2 ustawy. Według tego przepisu czas
pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Powód jest niepełnosprawnym w stopniu umiarkowanym. We wskazanym wyżej
okresie lat 2000 - 2003 umowa o pracę określała wymiar czasu pracy na 8 godzin
dziennie. Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro powód godził się na pracę w tym wymia-
rze, to praca w godzinach nadliczbowych rozpoczyna się dopiero po upływie ósmej
godziny pracy. Błędnie powołał przy tym art. 151 k.p., który obowiązuje od dnia 1
stycznia 2004 r., zamiast mającego zastosowanie w spornym okresie przepisu art.
133 k.p. (art. 1 pkt 36 w związku z art. 20 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmia-
nie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 213,
poz. 2081). Przepisy te mają różne brzmienie, ale z obu wynika, że praca wykony-
wana ponad normy czasu pracy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Powoda
obowiązywała 7-godzinna dzienna norma czasu pracy. Umowne jej przedłużenie do
8 godzin jest niekorzystne dla pracownika i z tego względu nieważne na podstawie
art. 18 § 2 k.p. Niekorzystność dla pracownika jest oczywista, gdyż - jak wynika z art.
18 ustawy - skrócenie normy czasu pracy nie ma wpływu na wysokość wynagrodze-
nia. Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2000 r., III ZP 6/00
(OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 740), według której stosowanie skróconej normy czasu
pracy wobec pracownika niepełnosprawnego podejmującego zatrudnienie nie może
spowodować obniżenia wynagrodzenia ustalanego według godzinowej stawki osobi-
stego zaszeregowania. Oceniając omawiane postanowienie umowy trzeba zauwa-
żyć, iż jest ono nieważne także ze względu na naruszenie art. 84 k.p. Przepis ten
stanowi, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia. Zobowiązując
się do pracy przez 8 godzin za takim samym wynagrodzeniem, jakie przysługuje za 7
godzin pracy, pracownik umownie zrzeka się wynagrodzenia za 1 godzinę. W tej
części to postanowienie umowy jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. w
związku z art. 300 k.p. Mimo tej nieważności powód ma prawo do wynagrodzenia za
pracę wykonaną w tych godzinach (art. 80 k.p.).

Oznacza to, że powód ma prawo do wynagrodzenia za przepracowane go-
dziny nadliczbowe wraz z dodatkiem z tego tytułu. Z uzasadnienia zaskarżonego wy-
roku nie wynika, czy powód był wynagradzany według godzinowej lub miesięcznej
stawki osobistego zaszeregowania, ani czy stawka była w ogóle określona. W każ-
dym z tych przypadków należy ustalone w umowie wynagrodzenie traktować jako
wynagrodzenie za 7 godzin pracy (35 godzin tygodniowo). Dlatego za każdą godzinę
pracy ponad te normy powód ma prawo do wynagrodzenia w wysokości 8/7 godzi-
nowego wynagrodzenia wynikającego z umowy. Tak obliczone wynagrodzenie na-
leży uwzględniać przy ustalaniu wysokości dodatku za pracę w godzinach nadlicz-
bowych na podstawie art. 134 § 12 k.p. (obecnie art. 1511 § 3 k.p.). Jeżeli powód miał
określoną w umowie godzinową stawkę osobistego zaszeregowania, to nabył - w
ustalonym stanie faktycznym - prawo do dodatku w wysokości 50% tej stawki, przeli-
czonej we wskazany wyżej sposób (czyli podstawą jest 8/7 stawki). Gdy określona
była miesięczna stawka osobistego zaszeregowania, to w celu ustalenia podstawy
obliczenia dodatku należy podzielić ją przez ilość godzin, które pracownik powinien
przepracować zgodnie z obowiązującym go wymiarem czasu pracy (7 godzin dzien-
nie). Inaczej mówiąc, miesięczny wymiar czasu pracy pracowników pełnosprawnych
należy zmniejszyć o 1/7 i przez uzyskaną liczbę podzielić miesięczną stawkę osobi-
stego zaszeregowania.

Natomiast gdy nie było żadnej stawki osobistego zaszeregowania, to najpierw
trzeba ustalić wynagrodzenie za dany miesiąc według zasad obowiązujących przy
ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (§ 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wyna-
grodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego pod-
stawę obliczenia odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodze-
nia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz.U. Nr 62, poz. 289
ze zm.). Zgodnie z przepisem ust. 2 tego paragrafu w celu obliczenia należności
określonych w ust. 1 za jedną godzinę według składników wynagrodzenia określo-
nych w stałej wysokości - należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przy-
padających do przepracowania w danym miesiącu (pkt 1), natomiast według zmien-
nych składników wynagrodzenia - wynagrodzenie określone według zasad określo-
nych w ust. 1 dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w
okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie (pkt 2). W odniesieniu do powoda
oznacza to, że stały składnik wynagrodzenia, przy ustalaniu wynagrodzenia za jedną
godzinę, podlega podzieleniu przez ilość godzin, którą powinien on przepracować w
danym miesiącu mając na uwadze, że jeden dzień pracy równa się nie ośmiu godzi-
nom, lecz siedmiu. Następuje w ten sposób automatyczne korygowanie błędnie
ustalonego w umowie wynagrodzenia za 8 godzin, które według prawa jest wynagro-
dzeniem za 7 godzin pracy. Zmienne składniki wynagrodzenia (§ 4 ust. 2 pkt 2) obli-
cza się inaczej. Najpierw należy obliczyć sumę tych zmiennych składników z okresu,
z którego się je ustala. Z zasady są to 3 miesiące, a w razie znacznego wahania ich
wysokości - 12 miesięcy (§ 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynko-
wego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pie-
niężnego za urlop, Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.). Tak ustaloną kwotę dzieli się przez
liczbę godzin faktycznie przepracowanych przez pracownika. W odniesieniu do po-
woda suma wypłaconych wynagrodzeń z przyjętego okresu nie odzwierciedla warto-
ści jego pracy. Za każdą godzinę faktycznie przepracowaną powinien on bowiem
otrzymać wynagrodzenie o 1/7 wyższe niż faktycznie wypłacone. Należy więc sumę
wynagrodzeń z przyjętego okresu powiększyć o 1/7, gdyż do takiego wynagrodzenia
powód miał prawo. Dla ustalenia dodatku za godzinę pracy nadliczbowej ostatnią
czynnością - w przypadku braku stawki osobistego zaszeregowania - jest obliczenie
60% od wynagrodzenia za 1 godzinę pracy, ustalonego według stałych i zmiennych
składników (uprzednio art. 134 § 12 k.p., od 1 stycznia 2004 r. art. 1511 § 3 k.p.).

Z ustaleń faktycznych wynika, że dotyczy to wszystkich dni pracy powoda we
wskazanym okresie, jako że pracował on przez taką samą liczbę godzin, co pracow-
nicy pełnosprawni. To ustalenie faktyczne, przy uwzględnieniu podstaw kasacji,
oznacza bezzasadność dalszych żądań powoda. Są one oparte na twierdzeniu, że w
dni pracy wykonywał pracę dłużej od innych pracowników, a także, iż wykonywał ją w
soboty. Sądy uznały, iż nie zostało to udowodnione. Ponieważ w kasacji nie powo-
łano przepisów postępowania, których naruszenie spowodowało to ustalenie - błędne
zdaniem powoda - to Sąd Najwyższy jest nim związany. Sąd Najwyższy rozpoznaje
bowiem sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw; w granicach za-
skarżenia bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 39311
§ 1 k.p.c.).

Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================