Wyrok z dnia 5 października 1994 r.
III ARN 48/94

Gmina, jako następca prawny nieistniejącej w dniu wejścia w życie ustawy
z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy o gospodarce
gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr 91, poz. 455) komunalnej
osoby prawnej, nie może uzyskać nie nabytego przez swego poprzednika prawa
użytkowania wieczystego gruntów.

Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski, Janusz Łętowski, Andrzej Wróbel,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po rozpo-
znaniu w dniu 5 października 1994 r. sprawy ze skargi Prezydenta Miasta K. na decyzję
Kolegium Odwoławczego przy Sejmiku Samorządowym Województwa K. z dnia 7 maja
1993 r. [...] w przedmiocie nabycia prawa użytkowania wieczystego gruntów na skutek
rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu
Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku z dnia 12 stycznia 1994 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i o d d a l i ł skargę.


U z a s a d n i e n i e

Zarząd Gminy K. decyzją z dnia 4 marca 1993 r. [...] odmówił wydania decyzji
stwierdzającej nabycie przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej
w K. prawa wieczystego użytkowania gruntów w miejscowości N., będących w
zarządzie Zarządu Gospodarki Mieszkaniowej w K.
Kolegium Odwoławcze przy Sejmiku Samorządowym Województwa K. po rozpo-
znaniu odwołania Prezydenta Miasta K. od powyższej decyzji Zarządu Gminy K. z dnia
4 marca 1993 r., decyzją z dnia 7 maja 1993 r., [...] utrzymało w mocy zaskarżoną
decyzję. W uzasadnieniu decyzji Kolegium Odwoławcze stwierdziło, że
Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w K. utraciło osobowość
prawną oraz stało się Zarządem Gospodarki Mieszkaniowej, tj. zakładem budżetowym
Gminy Miejskiej. Na skutek tego utraciło prawo do ubiegania się o nabycie wieczystego
użytkowania z mocy prawa. Z tego względu wniosek Gminy Miejskiej w K. Kolegium
Odwoławcze uznało za bezprzedmiotowy.
Prezydent Miasta K., działając w imieniu Gminy Miejskiej w K. złożył w dniu 26
maja 1993 r. skargę na powyższą decyzję Kolegium Odwoławczego z dnia 7 maja 1993
r. do Naczelnego Sądu Administracyjnego i wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i
poprzedzającej ją decyzji Zarządu Gminy K. z dnia 4 marca 1993 r.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku wyrokiem z
dnia 12 stycznia 1994 r., [...] uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję
Zarządu Gminy K. z dnia 4 marca 1993 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że w
dniu 5 grudnia 1990 r. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w K.
posiadało w zarządzie działki gruntu nr 234/1, 213/B, 256/1, 260/1, 213/7 i 150/5,
położone w obrębie ewidencyjnym N., Przedsiębiorstwo to działało na podstawie ustawy
o przedsiębiorstwach państwowych i posiadało osobowość prawną. Przekształcenie
tego Przedsiębiorstwa w zakład budżetowy Gminy K. nastąpiło - według strony
skarżącej - w dniu 1 września 1991 r., co dokumentują znajdujące się w aktach uchwały
Rady Miejskiej w K. z dnia 18 marca 1991 r. i Zarządu Miejskiego w K. z dnia 4
września 1991 r. Według twierdzeń organu odwoławczego, zawartych w odpowiedzi na
skargę, Przedsiębiorstwo to utraciło osobowość prawną w dniu 5 grudnia 1990 r. i stało
się zakładem budżetowym Gminy, władającym nieruchomościami komunalnymi w
formie zarządu. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego jest to okoliczność
istotna dla sprawy i wymaga wyjaśnienia w toku jej ponownego rozpoznania. Z uwagi na
to, że w decyzji organu I instancji z dnia 4 marca 1993 r., Zarząd Gminy K. przyznał, że
wymienione przedsiębiorstwo posiadało osobowość prawną w dniu 5 grudnia 1990 r., to
- zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego - decyzje podjęte przez organ I i II
instancji zapadły z naruszeniem art. 2 ust. 1 oraz art. 2a ustawy z dnia 29 września
1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 7 października 1992 r. (Dz. U. Nr 91, poz. 455).
Z powołanych wyżej przepisów nie wynika, aby warunkiem uzyskania prawa
wieczystego użytkowania gruntów było istnienie podmiotu uprawnionego do złożenia
wniosku. W związku z tym Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że prawo zarządu
istniejące w dniu 5 grudnia 1990 r. po stronie państwowych i komunalnych osób pra-
wnych w stosunku do gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność
Gminy przekształciło się z mocy prawa z tym dniem w prawo użytkowania wieczystego
w rozumieniu kodeksu cywilnego. Zdaniem Sądu zaskarżona decyzja i poprzedzająca ją
decyzja organu I instancji wydane zostały z naruszeniem prawa materialnego, które
miało istotny wpływ na wynik sprawy. Dlatego z mocy art. 207 § 2 k.p.a. Sąd obie
decyzje uchylił.
Minister Sprawiedliwości zaskarżył powyższy wyrok Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego w drodze rewizji nadzwyczajnej, w której zarzucił temu wyrokowi rażące
naruszenie przepisów art. 207 § 2 pkt 1 k.p.a. oraz art. 2 ust. 1 i art. 2a ustawy z dnia
29 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.). Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty rewizji nadzwyczajnej są uzasadnione w świetle ustalonych w sprawie
faktów, mających istotne znaczenie prawne. Z zebranego w sprawie materiału i ustaleń
organów orzekających i Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że byłe
Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w K. posiadało w zarządzie
działki gruntu w obrębie ewidencyjnym N., położone w granicach administracyjnych
Miasta i Gminy K. Na działkach tych nie było ustanowione użytkowanie wieczyste na
rzecz innych osób fizycznych lub prawnych, ani na rzecz wymienionego wyżej
Przedsiębiorstwa, które nie miało tych działek w użytkowaniu wieczystym, lecz w
zarządzie.Stosownie do przepisu art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. -
Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) mienie Przedsiębiorstwa Gospodarki
Komunalnej i Mieszkaniowej w K., dla którego pełniły funkcję organu założycielskiego
rady narodowe lub terenowe organy administracji państwowej stało się z dniem wejścia
w życie ustawy (tj. 27 maja 1990 r.) z mocy prawa mieniem właściwej jednostki
organizacyjnej samorządu terytorialnego tj. Miasta i Gminy K. W związku z tym nie
wchodzi w rachubę stosowanie w sprawie przepisu art. 9 powyższej ustawy o przejściu
praw i obowiązków wymienionego Przedsiębiorstwa, wynikających z użytkowania
wieczystego na Miasto i Gminę K., bowiem Przedsiębiorstwo to takich praw nie miało i
nie chodzi w sprawie o kontynuację ich wykonywania z tego tytułu. Ponadto według art.
8 ust. 1 powołanej wyżej ustawy Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w K. stało się z mocy prawa przedsiębiorstwem komunalnym z dniem
wejścia w życie tej ustawy, tj. z dniem 27 maja 1990 r., zachowując nadal swą
osobowość prawną.
Z kolei według art. 8 ust. 2 omawianej ustawy rady gminy zobowiązane zostały w
terminie do dnia 31 grudnia 1991 r. do podjęcia postanowień o wyborze organizacyjno-
-prawnej formy prowadzenia działalności gospodarczej. Bezsporne między stronami
jest, że takie postanowienie w odniesieniu do wymienionego wyżej Przedsiębiorstwa
podjęła Rada Miasta i Gminy w K., przekształcając je z dniem 1 września 1991 r. w
zakład budżetowy gminy o nazwie Zarząd Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w K.
Na skutek uchwały Rady Miasta i Gminy w tym przedmiocie Przedsiębiorstwo to zostało
zlikwidowane i utraciło osobowość prawną.
W tych okolicznościach Prezydent Miasta K. wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie
na podstawie art. 2 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464) nabycia
prawa użytkowania wieczystego gruntu przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej
i Mieszkaniowej w K. Z treści tych przepisów wynika, że grunty stanowiące własność
Skarbu Państwa lub własność gminy, będące w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 13
października 1990 r.) w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb
Państwa stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego. W
dniu wejścia w życie tej ustawy Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w K. nie było już państwową osobą prawną - jak to wskazano wyżej - od
27 maja 1990 r. lecz przedsiębiorstwem komunalnym. W związku z tym nie mogło
nabyć z mocy prawa użytkowania wieczystego działek, które posiadało w zarządzie.
Przepis art. 2 ust. 1 wymienionej wyżej ustawy z dnia 29 września 1990 r. przewidywał
nabycie prawa użytkowania wieczystego gruntów tylko przez państwowe osoby prawne.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 18 czerwca 1991
r., III CZP 38/91 (OSNCP 1991 z. 10-12 poz. 118) i z dnia 29 stycznia 1993 r., III CZP
171/92 (OSNCP 1993 z. 6 poz. 109). Dopiero art. 2 ust. 1 i 3 w związku z art. 2a tej
ustawy w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 7 października 1992 r. zmieniającej
ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.
U. Nr 91, poz. 455) zmieniły w sposób istotny stan prawny ukształtowany art. 2 ust. 1 i 3
poprzedniej ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami
i wywłaszczaniu nieruchomości, dopuszczając możliwość nabycia przez komunalne
osoby prawne prawa użytkowania wieczystego gruntów, a także własności budynków i
innych urządzeń oraz lokali z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. Powyższa ustawa
z dnia 7 października 1992 r. weszła w życie 23 grudnia 1992 r. Dopiero z tą datą stało
się możliwe nabycie praw rzeczowych przez komunalne osoby prawne. Jednakże w tym
czasie nie istniało Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w K. i nie
mogło nabyć prawa użytkowania wieczystego gruntów, a także własności budynków.
Skoro wymienione Przedsiębiorstwo nie nabyło tych praw, to także nie mógł ich nabyć
jego następca prawny. Nie był on objęty regulacją ustawową i podmiotem praw
przyznanych przez ustawodawcę tylko istniejącym i funkcjonującym komunalnym
osobom prawnym w celu umocnienia ich odrębności i samodzielności oraz sytuacji
majątkowej i prawnej w stosunku do mienia komunalnego będącego w ich zarządzie.
Nieistniejące osoby prawne, które utraciły swą podmiotowość nie mogły więc nabyć
praw w czasie, kiedy późniejsze przepisy przewidziały możliwość nabycia określonych
praw przez komunalne osoby prawne.
Ustawodawca przyznał uprawnienie dla istniejących osób prawnych, a nie innym
komunalnym osobom prawnym, np. gminom. Ponadto skoro gmina stała się
właścicielem gruntów i mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa komunalnego, nie
byłaby logicznie uzasadniona możliwość nabycia przez tę gminę, także na tych samych
gruntach ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest użytkowanie wieczyste.
Reasumując należy stwierdzić, że gmina, jako następca prawny nieistniejącego
przedsiębiorstwa komunalnego nie może uzyskać nie nabytego przez swego poprzed-
nika prawa użytkowania wieczystego gruntów, a także własności budynków,
ustanowionego przez ustawodawcę na rzecz istniejących komunalnych osób prawnych
w czasie, gdy nie istniało już przedsiębiorstwo komunalne, z którego uprawnień
następca wywodzi swój wniosek.
W tym świetle okazuje się, że zaskarżone orzeczenie Naczelnego Sądu
Administracyjnego wydane zostało z rażącym naruszeniem przepisów prawa, wskaza-
nych w zarzutach rewizji nadzwyczajnej, skoro decyzje administracyjne organu I
instancji i Kolegium Odwoławczego przy Sejmiku Samorządowym Województwa K.,
wymienione na wstępie okazały się zgodne z prawem, pomimo wadliwych uzasadnień,
nie odpowiadających wymaganiom, przewidzianym w art. 107 k.p.a. Zaskarżony wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego oparty na odmiennych poglądach prawnych,
wydany został więc z rażącym naruszeniem art. 207 § 2 k.p.a. Z tych względów Sąd
Najwyższy na zasadzie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

========================================