Wyrok z dnia 7 lipca 1994 r.
III ARN 40/94


Osoba, której zwrócono nieruchomooeae uprzednio wyw?aszczon? bez
odszkodowania lub bez dostarczenia nieruchomooeci zamiennej, ma uprawnienie
do rekompesaty pieni??nej w wysokooeci odpowiadaj?cej zmniejszeniu si?
wartooeci nieruchomooeci po wyw?aszczeniu, wed?ug stanu w chwili jej zwrotu
(§ 3 ust. 3 rozporz?dzenia Rady Ministrów z dnia 18 lipca 1991 r. w sprawie
zasad i trybu rozlicze? w razie zwrotu wyw?aszczonych nieruchomooeci Dz. U.
Nr 72, poz. 315).


Przewodnicz?cy SSN: Walery Masewicz, S?dziowie SN: Antoni Filcek,
Jerzy Kwaoeniewski, Kazimierz Jaoekowski (sprawozdawca), Jadwiga Skibi?ska-
Adamowicz,


S?d Najwy?szy, z udzia?em prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po
rozpoznaniu w dniu 7 lipca 1994 r. sprawy ze skargi Józefa Z., Urszuli J.,
Wandy
S., Wojskowego Rejonowego Zarz?du Kwaterunkowo-Budowlanego w P., Wojskowego
Przedsi?biorstwa Handlowego w P., na decyzj? Wojewody P. z dnia 30 czerwca
1993 r. [...] w przedmiocie zwrotu wyw?aszczonej nieruchomooeci i rozlicze?
z tym zwi?zanych, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwooeci
[...] od wyroku Naczelnego S?du Administracyjnego-Ooerodek Zamiejscowy w
Poznaniu z dnia 14 grudnia 1993 r. [...],


1. u c h y l i ? zaskar?ony wyrok w cz?oeci oddalaj?cej skarg?
Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S.,

2. u c h y l i ? decyzj? Wojewody P. z dnia 30 czerwca 1993 r.
[...] w zakresie utrzymuj?cym w mocy punkt III decyzji Kierownika Urz?du
Rejonowego w P. z dnia 23 kwietnia 1993 r. [...] w cz?oeci dotycz?cej
roszcze? Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. z tytu?u rozlicze? i zas?dzi? od
Wojewody P. na rzecz Józefa Z. i Urszuli J. kwoty po 300.000 z? (trzysta
tysi?cy z?otych) tytu?em zwrotu kosztów post?powania przed Naczelnym S?dem
Administracyjnym.

U z a s a d n i e n i e


Zaskarżonym wyrokiem Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu
oddalił skargi Wojskowego Rejonowego Zarządu Kwaterunkowo-Budowlanego w P. i Wojskowego
Przedsiębiorstwa Handlowego w P., wnoszących o pozostawienie w ich użytkowaniu nieruchomości
położonej w P.[...] oraz skargi Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. domagających się odszkodowania z
tytułu zmniejszenia się wartości zwracanej im powyższej nieruchomości. Nieruchomość ta była
wywłaszczona w 1954 r. na rzecz Skarbu Państwa, a obecnie jest zwracana następcom prawnym
byłych właścicieli, albowiem stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu (art. 69 ust.
1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - jednolity
tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm.).

Oddalając skargę Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. Sąd Administracyjny podzielił pogląd
organów administracyjnych, że ani powyższa ustawa o gospodarce gruntami, ani wydane na jej
podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie zasad i trybu rozliczeń w
razie zwrotu wywłaszczonych nieruchomości (Dz. U. Nr 72, poz. 315 ze zm.) nie przewidują
możliwości nabycia przez właściciela prawa do odszkodowania z tytułu zmniejszenia się wartości
zwracanej nieruchomości. Przepis § 2 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że nieruchomość podlega
zwrotowi w stanie, w jakim znajduje się w dniu zwrotu, zaś według § 2 ust. 2 właścicielowi nie
przysługuje roszczenie o przywrócenie nieruchomości do stanu istniejącego przed wywłaszczeniem,
o odszkodowanie za zmianę jej stanu oraz za pozbawienie korzystania z nieruchomości. Zdaniem
Sądu Administracyjnego wymieniona w powołanym przepisie "zmiana stanu" nieruchomości obejmuje
między innymi taką zmianę, w wyniku której po wywłaszczeniu nastąpiło zmniejszeniesię wartości
nieruchomości.

Ustawodawca tylko w jednej sytuacji przewidział możliwość uwzględnienia w rozliczeniu faktu
zmniejszenia się wartości nieruchomości. Zgodnie z § 3 ust. 3 rozporządzenia odszkodowanie
podlegające zwrotowi (t.j. odszkodowanie, które właściciel zwraca na rzecz Skarbu Państwa lub
gminy w przypadku zwrotu mu nieruchomości), ulega odpowiedniemu zmniejszeniu w razie
zmniejszenia się wartości nieruchomości. Przepis ten nie został jednak zastosowany do osób
skarżących, gdyż nie wypłacono im odszkodowania z tytułu wywłaszczenia ani nie przyznano
nieruchomości zamiennej.

Według Sądu Administracyjnego skarżący nie mogą wywodzić swych praw do
odszkodowania także z przepisów prawa cywilnego. Zagadnienie rozliczeń związanych ze zwrotem
wywłaszczonych nieruchomości zostało bowiem uregulowane w art. 69 ustawy o gospodarce
gruntami oraz we wskazanym wyżej rozporządzeniu Rady Ministrów. Oznacza to, że brak jest
podstaw do stosowania kodeksu cywilnego, gdyż zgodnie z art. 7 tej ustawy kodeks cywilny stosuje
się w sprawach nie uregulowanych w ustawie.

Wyrok ten w części oddalającej skargę Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. zaskarżył rewizją
nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości zarzucając mu rażące naruszenie § 2 ust. 2 i § 3 ust. 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie zasad i trybu rozliczeń [...] w
związku z art. 55 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do
ponownego rozpoznania.

Zdaniem skarżącego, § 2 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów nie może być
interpretowany w oderwaniu od zasady wynikającej z art. 55 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami,
według której wywłaszczenie nieruchomości następuje za odszkodowaniem. Ponadto § 2 tego
rozporządzenia jest przepisem wyjątkowym i jako taki nie może być interpretowany rozszerzająco.
Wyłączenie roszczenia o odszkodowanie za zmianę stanu nieruchomości nie oznacza więc
wyłączenia roszczenia o odszkodowanie z tytułu zmniejszenia się wartości nieruchomości. W
konsekwencji skarżący stwierdza, że skoro stan nieruchomości nie uległ żadnej zmianie, a nastąpiło
jedynie zmniejszenie się jej wartości, to powinna nastąpić wypłata odszkodowania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona ze względu na naruszenie w zaskarżonym wyroku
przepisu § 3 ust. 3 wskazanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów.

Ocena zasadności przedstawionej w rewizji nadzwyczajnej wykładni § 2 rozporządzenia jest
zbędna dla rozstrzygnięcia sprawy. Wbrew twierdzeniom rewizji nadzwyczajnej, przyczyną
zmniejszenia się wartości nieruchomości była zmiana jej stanu. Jak wynika bowiem z opinii biegłego,
wszystkie składniki nieruchomości zmieniły swoją wartość: wartość gruntu nieznacznie wzrosła,
natomiast wartość składników budowlanych, mimo ich przebudowywania i rozbudowywania, zmalała
ze względu na stopień ich technicznego zużycia w ciągu blisko 40 letniej eksploatacji. Stopień
technicznego zużycia mieści się niewątpliwie w pojęciu "stan nieruchomości", o którym mowa w § 2
rozporządzenia, a więc roszczenie właściciela wywodzone z tej podstawy prawnej jest wyłączone.

Nie oznacza to jednakże, iż ze względu na szczególną sytuację występującą w sprawie,
polegającą na wywłaszczeniu bez odszkodowania, skarżącym nie przysługuje żadna rekompensata z
tytułu zmniejszenia się wartości nieruchomości. Rozporządzenie nie reguluje wprost takiej sytuacji,
gdyż jest dostosowane do sytuacji typowej, tj. takiej, gdy wywłaszczenie zostało dokonane za
odszkodowaniem. Wówczas właściciel na podstawie § 3 ust. 3 rozporządzenia zwracając
odszkodowanie, zwaloryzowane na podstawie § 6 rozporządzenia, może je zmniejszyć stosownie do
zmniejszenia się wartości nieruchomości. Logiczną konsekwencją tej regulacji jest wniosek, że gdyby
ustawodawca przewidział możliwość zaistnienia wskazanej wyżej sytuacji szczególnej, to przyznałby
właścicielowi prawo do świadczenia pieniężnego odpowiedniego do zmniejszenia się wartości
nieruchomości. Nie byłoby zgodne z zasadami sprawiedliwości społecznej, aby osoba, która nie tylko
przez długi czas była pozbawiona możliwości korzystania z należnego jej odszkodowania za
wywłaszczoną nieruchomość, jeszcze dodatkowo znalazła się w gorszej sytuacji w przypadku zwrotu
tej nieruchomości.

Z powyższych przesłanek wynika wniosek, że na podstawie § 3 ust. 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie zasad i trybu rozliczeń w razie zwrotu wywłaszczonych
nieruchomości (Dz. U. Nr 72, poz. 315 ze zm.) osoba, której zwrócono nieruchomość uprzednio
wywłaszczoną bez odszkodowania lub bez nieruchomości zamiennej, ma prawo do świadczenia
pieniężnego odpowiadającego zmniejszeniu się wartości nieruchomości po wywłaszczeniu.

Z powyższych względów na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. w zw. z art. 207 § 1 k.p.a. i art. 208
k.p.a. orzeczono jak w sentencji.
=========================================