Wyrok z dnia 27 maja 1994 r.III ARN 27/94


Żądanie zwrotu należności celnych pobranych od towarów przywiezio-
nych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów wywiezionych w obrocie
towarowych z zagranicą nie zgłoszone - wbrew wymaganiom określonym § 2
rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 31
sierpnia 1990 r. w sprawie zwrotu należności celnych pobranych od towarów
przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów wywiezionych w
obrocie towarowym z zagranicą (Dz. U. Nr 64, poz. 383) - wraz z wnioskiem o
wszczęcie postępowania celnego, nie może być wyłącznie z tego względu od-
dalone przez organy celne, jeżeli zostało zgłoszone nie później niż w terminie
30 dni od dnia wywozu towarów.


Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Janusz Łętowski, Walery Masewicz (sprawozdawca), Maria Mańkowska,


Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Janiny Antosiewicz, po rozpoznaniu w
dniu 27 maja 1994 r. sprawy ze skargi Bielskich Zakładów Obuwia "B." w B.B. na
decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w Warszawie z dnia 27 listopada 1992 r. [...]
w przedmiocie zwrotu cła na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Oby-
watelskich [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamie-
jscowy w Katowicach z dnia 8 września 1993 r. [...],


1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok;

2. u c h y l i ł decyzję Dyrektora Urzędu Celnego w C. z dnia 3 sierpnia 1992
r. [...];

3. u c h y l i ł decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 27 listopada
1992 r. [...];

4. z a s ą d z i ł od Głównego Urzędu Ceł na rzecz Bielskich Zakładów Obu-
wia "Befado" kwotę 276.000 [...] złotych tytułem zwrotu opłaty sądowej.

U z a s a d n i e n i e


Bielskie Zakłady Obuwia "B." w B.B. w dniu 7 lipca 1992 r. wystąpiły do Ur-
zędu Celnego w C. o zwrot cła importowego w kwocie 55.127.000 zł zapłaconego za
tkaniny wierzchnie i tkaniny podszewkowe oraz taśmę do pantofli męskich, które
zostały następnie jako towar wyeksportowane do Francji w dwóch partiach: w dniu
15 czerwca 1992 r., [...] oraz w dniu 1 lipca 1992 r. [...].

Wniosek ten nie został uwzględniony przez Dyrektora Urzędu Celnego w C.,
który decyzją z dnia 3 sierpnia 1992 r. [...] odmówił zwrotu cła importowego.

Odmowę organ celny uzasadnił tym, że wniosek o zwrot cła zawierający dane
wynikające z postanowień § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospo-
darczej z Zagranicą z dnia 31 sierpnia 1990 r. w sprawie zwrotu należności celnych
pobranych od towarów przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów
wywiezionych w obrocie towarowym z zagranicą (Dz. U. Nr 64, poz. 383), powinien
być złożony wraz z załączonymi dokumentami razem z wnioskiem o wszczęcie
postępowania celnego, o którym mowa w art. 50 ust. 1 w zw. z art. 52 ust. 2 pkt 2
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (Dz. U. Nr 75, poz. 445 ze zm.).
Wniosek o zwrot cła został przekazany Urzędowi Celnemu w C. w dniu 7 lipca 1992
r., a więc już po dokonaniu wywozu towarów. Wnioskodawca zatem zdaniem or-
ganów celnych, naruszył tryb składania wniosku ustalony w rozporządzeniu Ministra
Współpracy z Zagranicą, co spowodowało, iż nie mógł on być uwzględniony. De-
cyzją z dnia 27 listopada 1992 r. [...] Prezes Głównego Urzędu Ceł na podstawie art.
80 ust. 1 z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawa celnego w związku z § 2 rozporządzenia
Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 31 sierpnia 1990 r. po roz-
patrzeniu odwołania Bielskich Zakładów Obuwia "B." w B.B. od decyzji Dyrektora
Urzędu Celnego w C. - utrzymał ją w mocy. Decyzję organu celnego II instancji Biel-
skie Zakłady Obuwia "B." zaskarżyły do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
wnosząc o jej zmianę bądź uchylenie. Strona skarżąca zarzuciła, że stanowisko
Głównego Urzędu Ceł zostało oparte wyłącznie na przesłankach formalnych od-
noszących się do trybu postępowania z pominięciem faktu rzeczywistego powrot-
nego wywozu materiałów przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie to-
warów wywiezionych. Według skarżącego art. 80 ust. 1 Prawa celnego nakazuje
zwrot należności celnych od towarów odpowiadających wyżej podanym kryteriom, a
wynikające z tej normy przesłanki zwrotu cła zostały spełnione.

Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach wyrokiem
z dnia 8 września 1993 r. [...] oddalił skargę. Zdaniem Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego, art. 80 ust. 1 Prawa celnego statuuje zasadę zwrotu cła w określonych wa-
runkach, natomiast § 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Za-
granicą z dnia 31 sierpnia 1990 r. w sprawie trybu zwrotu należności celnych po-
branych od towarów przywiezionych z zagranicy i zużytych w obrocie towarowym z
zagranicą dostosowany jest do tej regulacji ustawowej. Skoro bowiem organ celny
obowiązany jest do zwrotu cła w ciągu 30 dni od daty wywozu, to dla realizacji tego
obowiązku powinien dysponować czasem nie krótszym niż 30 dni w rozumieniu art.
35 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dlatego też § 2 rozporządzenia z
dnia 31 sierpnia 1990 r. dostosował datę złożenia wniosku o zwrot cła do daty złoż-
enia koniecznego wniosku o wszczęcie postępowania celnego, o którym mowa w
art. 50 i 52 ust. 2 pkt 2 Prawa celnego. Niezłożenie przez skarżącego wniosku o
zwrot cła wraz z wnioskiem o wszczęcie postępowania celnego spowodowało -
zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego - że wniosek ten nie mógł być uw-
zględniony.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżył w dniu 19 kwietnia
1994 r. rewizją nadzwyczajną Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając mu rażące
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię oraz sprzeczność tego
wyroku z interesem Rzeczypospolitej Polskiej. Rewizja domaga się uchylenia
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzających go decyzji organów celnych.

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 80 ust. 1 Prawa celnego, rewizja nadz-
wyczajna podnosi m.in. że wykładnia tej normy prawa dokonana w zaskarżonym
wyroku jest odmienna od tej jaka zawarta jest w uchwale zwykłego składu Sądu Na-
jwyższego z dnia 23 września 1993 r., III AZP 10/93, podjętej po rozpatrzeniu za-
gadnienia prawnego przedstawionego przez Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek
Zamiejscowy we Wrocławiu.

Rewizja nadzwyczajna wyraża pogląd, że istota podstawowego zagadnienia
prawnego - występującego zarówno w rozpatrywanej sprawie jak i w sprawie
rozstrzygniętej uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r. - dotyczyła
wzajemnego stosunku między regulacją zawartą w art. 80 ust. 1 Prawa celnego a
regułami postępowania nakazanymi przez § 2 rozporządzenia wykonawczego. Or-
gan składający rewizję nadzwyczajną podziela stanowisko prawne wyrażone w uch-
wale Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r. co do konieczności rozróżnienia
między prawnomaterialnymi przesłankami powstania uprawnienia do domagania się
zwrotu cła a czynnościami, które są niezbędne dla urzeczywistnienia tego uprawni-
enia. Przesłanki powstania uprawnienia (i ewentualnie jego pozbawienia) mogą być
uregulowane wyłącznie w ustawie. Jedną z takich przesłanek jest termin do złożenia
wniosku o zwrot cła, którego regulacja należy także do materii uregulowanej ustawą,
tym bardziej, że art. 80 ust. 2 Prawa celnego nie zawiera upoważnienia dla Ministra
Współpracy Gospodarczej z Zagranicą do określenia odrębnego terminu dla
składania wniosków o zwrot cła. Rewizja nadzwyczajna powołuje się w tym zakresie
na utrwalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego co do granic upoważnienia
do stanowienia aktów wykonawczych do ustawy, podkreślając, że akt ten nie może
przekraczać tego upoważnienia ani co do formy ani co do treści. Kwestionując po-
gląd, że § 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą mógł
ustanowić termin do złożenia wniosku o zwrot cła odrębny od ogólnego terminu
ustawowego przewidzianego dla zwrotu cła, ustanowionego jednak wyłącznie dla
organów celnych, rewizja nadzwyczajna wyraża pogląd, że wniosek o zwrot cła
może być złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia wywozu towarów, a ter-
min ten został w rozpatrywanej sprawie dotrzymany.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Trafny jest bowiem zarówno zarzut
rażącego naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię jak i zarzut,
że zaskarżony wyrok narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej. Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny błędnie przypuszcza, że Prawo celne uzależnia prawo domagania się
zwrotu bezpodstawnie pobranego cła od daty w jakiej wniosek o zwrot zostanie zło-
żony lub od spełnienia wymogu, by wniosek taki został złożony wraz z wnioskiem o
wszczęcie postępowania celnego. Wymagania takie nie wynikają jednak z treści
wchodzących w rachubę przepisów Prawa celnego, skoro zważy się, że art. 50-52
tego Prawa określają zarówno formę jak i treść wniosku o wszczęcie postępowania
celnego, gdy składany jest on przez podmiot prowadzący stałą działalność gospo-
darczą jak i zgłoszenia celnego dotyczącego towaru nie przeznaczonego do działal-
ności gospodarczej a stanowiącego własność lub będącego w rozporządzeniu po-
dróżnych albo osób przesiedlających się do Polski lub opuszczających terytorium
Państwa. Art. 50 ust. 1 i 2 Prawa celnego nie ustanawia obowiązku by wniosek o
wszczęcie postępowania celnego zawierał także żądanie zwrotu należności celnych
w warunkach określonych w art. 80 tego Prawa i to pod rygorem utraty tego prawa.
Uprawnienie podmiotów gospodarczych sprowadzających z zagranicy towary w
postaci surowców, materiałów, półfabrykatów lub elementów kooperacyjnych do
zwrotu należności celnych pobranych swego czasu od tych towarów wynika z
przepisów Prawa celnego i może być zniesione lub ograniczone w czasie tylko na
podstawie przepisów tego Prawa. Art. 80 ust. 2 Prawa celnego zawiera upoważnie-
nie dla Ministra Współpracy Gospodarczej z zagranicą do ustalenia jedynie trybu
zwrotu należności celnych, a zatem w istocie rzeczy, akt wykonawczy powinien
regulować jedynie zasady postępowania organów celnych w zakresie zwrotu tych
należności i nie mógł ustanawiać dodatkowych obowiązków dla osób ubiegających
się o taki zwrot ani tym bardziej ustanawiać terminu, po upływie którego uprawnienie
do zwrotu należności celnych wygasa lub nie może być egzekwowane. Tymczasem
rozporządzenie Ministra Współpracy Gospodarczej z zagranicą z dnia 31 sierpnia
1980 r. - na co trafnie zwrócił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 września 1993 r.,
III AZP 10/93 - wykracza poza granice upoważnienia ustawowego i w istocie rzeczy
stanowi swoistą próbę uzupełnienia regulacji ustawowej. Bezpodstawnie zatem Nac-
zelny Sąd Administracyjny przyjmuje w zaskarżonym wyroku, że art. 80 ust. 1 Prawa
celnego zawiera dodatkowy - nie wynikający jednak z treści tej normy - termin do
złożenia wniosku ustanawiany dla tego podmiotu, który domaga się zwrotu
należności celnych oraz, że art. 50 ust. 2 regulujący treść wniosku o wszczęcie
postępowania celnego został uzupełniony przez § 2 rozporządzenia Ministra Współ-
pracy Gospodarczej z Zagranicą w ten sposób, że wraz z tym wnioskiem należy do-
magać się także zwrotu należności przy czym wymaganie tego ostatniego przepisu,
aby obydwa te wnioski zostały złożone "razem" nie daje żadnych podstaw do konk-
luzji wyrażonej w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, że nie-
dochowanie tego ostatniego warunku czyni wniosek o zwrot cła "bezskutecznym".
Pomijając nawet to, że zawarty w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Adminis-
tracyjnego zwrot, iż wniosek skierowany do organów administracji celnej, może być
uznany "za bezskuteczny" należy do kategorii zwrotów "nieokreślonych", przyjąć w
ostateczności należy, że w zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku wyrażony
został w istocie rzeczy pogląd, jakoby żądanie zwrotu należności celnych nie od-
powiadające podanym tu warunkom po prostu wygasa.

Uznając zatem trafność zarzutów rewizji nadzwyczajnej, co do rażącego na-
ruszenia prawa materialnego i odwołując się w pozostałym zakresie do uzasadnienia
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r., III AZP 10/93, którego
przesłanki Sąd Najwyższy w obecnym składzie w całości podziela, konieczne było
uchylenie zaskarżonego wyroku jak również poprzedzających go decyzji Dyrektora
Urzędu Celnego w C. z dnia 3 sierpnia 1992 r. oraz decyzji Prezesa Głównego Ur-
zędu Ceł z dnia 27 listopada 1992 r. jako wydanych na podstawie tej samej błędnej,
rażąco sprzecznej z treścią art. 80 ust. 1 Prawa celnego wykładni.

Zaskarżony wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego narusza interes
Rzeczypospolitej Polskiej wyrażający się w tym by sądy sprawujące w Jej imieniu
wymiar sprawiedliwości kierowały się wyłącznie normami prawa rangi ustawowej
oraz tylko tymi przepisami aktów niższej rangi niż ustawa, które wydane zostały
ściśle w granicach upoważnienia wynikającego z ustawy i w celu jej wykonania oraz
nie zawierają przepisów sprzecznych z ustawą.

Kierując się tymi przesłankami Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1
k.p.c. w związku z art. 211 k.p.a. orzekł jak w sentencji.
========================================