- 1 -


Wyrok z dnia 25 maja 1995 r.
III ARN 25/94

Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Janusz Łętowski, Teresa Romer, Walerian Sanetra,

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 25 maja 1995 r. sprawy ze skargi Wirginii B. na decyzję Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 9 lutego 1993 r.
[...] w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 15 października 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu we Wrocławiu do ponownego rozpozna-
nia.

U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 9 lutego 1993 r. [...] odmówił Wirginii B. przyznania uprawnień przewidzianych
w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75
ze zm.). W uzasadnieniu decyzji Kierownik ww. Urzędu stwierdził, że powyższa usta-
wa ma zastosowanie do obywateli Państwa Polskiego. Z uprawnień kombatanckich
korzystają również osoby represjonowane z przyczyn politycznych, narodowościo-
wych i religijnych. Wnioskodawczyni wywieziona została ze wsi U., pow. S., poło-
żonej na Litwie w dniu 2 października 1951 r. do C., obwodu Tomskiego. Z uwagi na
to, że wnioskodawczyni nie udowodniła obywatelstwa polskiego - zdaniem
Kierownika ww. Urzędu - nie można uwzględnić jej wniosku o przyznanie uprawnień
przewidzianych ww. ustawą.

- 2 -

Po rozpoznaniu skargi Wirginii B. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek
Zamiejscowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 15 października 1993 r. w sprawie [...]
oddalił skargę na powyższą decyzję z dnia 9 lutego 1993 r., uznając, że przeprowa-
dzone postępowanie i stanowisko organu administracyjnego nie narusza prawa.
Powołując się na preambułę do cyt. wyżej ustawy, Sąd Administracyjny stwier-
dził, że brak było podstaw do przyznania skarżącej uprawnień na podstawie art. 4
ust. 1 pkt 3 lit. b powołanej ustawy, gdyż nie była ona w stanie wykazać, że w okresie
podlegania represjom posiadała obywatelstwo polskie. Uzyskanie uprawnienia okreś-
lonego w art. 4 ustawy - zdaniem Sądu Administracyjnego - jest uzależnione od po-
siadania obywatelstwa polskiego w dniu 1 września 1939 r. oraz zachowania jego
ciągłości. Z zebranego materiału wynika, że skarżąca urodziła się 14 czerwca 1928 r.
we wsi U. na terytorium Litwy w jej granicach do 1939 r. i jako obywatelka litewska
zamieszkiwała tam do czasu wywiezienia jej z rodziną w 1951 r. do obwodu tomskie-
go. Okres, w którym dotknęły skarżącą i jej rodzinę represje wskazuje na to, że wią-
zały się one z przeprowadzoną wówczas w Litewskiej S.R.R. kolektywizacją, która
obejmowała ludność Litwy niezależnie od narodowości. W tych okolicznościach brak
jest przesłanek do przyznania skarżącej uprawnień, wynikających z ww. ustawy z
dnia 24 stycznia 1991 r.
Powyższy wyrok zaskarżył Minister Sprawiedliwości, zarzucając w rewizji
nadzwyczajnej rażące naruszenie art. 207 § 5 k.p.a. oraz art. 21 ust. 1 ustawy z dnia
24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami re-
presji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.). Skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi
Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu we Wrocławiu do ponownego roz-
poznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, gdyż zaskarżony wyrok rażąco naru-
sza wskazane w niej przepisy prawa na skutek wadliwej ich wykładni przez Naczelny
Sąd Administracyjny. Wykładnia ta jest niezgodna z normatywną treścią art. 21 ust. 1
ww. ustawy o kombatantach oraz o niektórych osobach będących ofiarami represji

- 3 -

wojennych i okresu powojennego. Powyższy przepis wyraźnie określa grupę osób,
którym przysługują uprawnienia przewidziane w ustawie i wymienia wśród nich oso-
by, które uzyskają decyzję potwierdzającą działalność wymienioną w art. 1 ust. 2 lub
art. 2 tej ustawy albo fakty, o których mowa w art. 4 ustawy.
W myśl tego ostatnio wymienionego artykułu, przepisy ustawy stosuje się rów-
nież do osób, które podlegały represjom wojennym i okresu powojennego m.in. z
przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych w więzieniach i łagrach ZSRR
albo na przymusowych zesłaniach i deportacji w ZSRR. Przepis art. 21 ust. 1 oma-
wianej ustawy stanowi, że uprawnienia określone w ustawie przysługują tym osobom,
które posiadają obywatelstwo polskie lub posiadały je w okresie działalności
kombatanckiej bądź w okresie podlegania represjom. W odniesieniu do osoby, która
w okresie podlegania represjom wymienionym w ustawie nie posiadała obywatelstwa
polskiego istotne znaczenie ma legitymowanie się takim obywatelstwem w okresie
wystąpienia o przyznanie uprawnień. Wnioskodawczyni w okresie ubiegania się o
przyznanie uprawnień wymienionych w ustawie posiadała obywatelstwo polskie. Z
powyższego wynika, iż w sprawach administracyjnych w których przesłanką przyzna-
nia określonych uprawnień jest posiadanie obywatelstwa polskiego przez osobę
narodowości polskiej, poddaną bezprawnym represjom z przyczyn politycznych, nie
jest okolicznością wyłączającą przyznanie tych uprawnień ustalenie, że osoba ta nie
posiadała obywatelstwa polskiego w czasie represjonowania (art. 21 ust. 1 omawia-
nej ustawy). Dokonana przez NSA odmienna wykładnia przepisu art. 21 ust. 1 usta-
wy, ograniczająca jego zakres podmiotowy poprzez odwoływanie się do preambuły
ustawy nie zawierającej treści normatywnej jest chybiona, skoro doprowadziła do
wniosków oczywiście sprzecznych z wykładnią gramatyczną tego przepisu.
Z kolei wykładnia art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy dokonana przez Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w kwestii pojęcia represji z przy-
czyn politycznych okazuje się także nieprawidłowa. Z pojęcia tego Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny bezzasadnie wyłączył - represje (które dotknęły wnioskodawczynię i jej
rodzinę), związane z przeprowadzoną na Litwie kolektywizacją rolnictwa, obejmującą
deklaratywnie ludność niezależnie od narodowości; ale przede wszystkim w praktyce
głównie osoby narodowości polskiej. W tej kwestii wypowiedział się już Sąd
Najwyższy w swej uchwale z dnia 17 listopada 1994 r., III AZP 3/94 (OSNAPiUS

- 4 -

1995 Nr 14), w której stwierdził, że "osobę narodowości polskiej, deportowaną na
Syberię w ramach tzw. "akcji rozkułaczania" z obszaru b. Litewskiej SRR, uważa się
za podlegającą represjom z przyczyn politycznych w rozumieniu art. 4 ust. 1, pkt 3
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach będą-
cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 27, poz. 75 ze
zm.), jeżeli jest obywatelem polskim".
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela tę
wykładnię przepisów powyższej ustawy. Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy szcze-
gółowo i wszechstronnie rozważył w jej uzasadnieniu wszystkie aspekty wiążące się
z omawianymi zagadnieniami prawnymi, które są niezbędne do rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy toczącej się na skutek skargi, wniesionej przez Wirginię B. do Na-
czelnego Sądu Administracyjnego. W świetle rozważań, zawartych w motywach po-
wyższej uchwały Sądu Najwyższego okazuje się, że zarzuty rewizji nadzwyczajnej są
uzasadnione. W tej sytuacji Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna podlega
uwzględnieniu, jak również zawarty w niej wnioski o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejsco-
wemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania, zasadności skargi i zgodności zas-
karżonej decyzji administracyjnej z prawem.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 422 § 2 k.p.c. w
związku z art. 211 k.p.a. orzekł, jak w sentencji.

========================================