Wyrok z dnia 5 kwietnia 1995 r.
II URN 9/95

Zawarte w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) zastrzeżenie, że "okres ostatnich lat
kalendarzowych liczy się wstecz od roku, w którym zgłoszono wniosek o eme-
ryturę lub rentę" może być rozumiane nie tylko jako odnoszące się do złożenia
wniosku o przyznanie świadczenia, lecz także do złożenia wniosku o przyznanie
świadczenia, jeżeli mimo ustalenia prawa do świadczenia emerytalno-rentowego
uprawniony świadczenia nie pobierał, pozostając w zatrudnieniu.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu 5
kwietnia 1995 r. sprawy z wniosku Katarzyny Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w T. o wysokość emerytury, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie z dnia 30 listopada 1993 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 16 czerwca 1993 r.,
[...] i zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w T. z dnia lutego 1993 r. i z
dnia 2 kwietnia 1993 r., [...] w ten sposób, że przyjął do podstawy wymiaru emerytury
Katarzyny Ś. wynagrodzenie z lat kalendarzowych 1989, 1990, 1991 i 1992.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., po rozpatrzeniu wniosku
Katarzyny Ś. z dnia 6 lipca 1991 r., decyzją z dnia 20 września 1991 r. , przyznał
wnioskodawczyni emeryturę od 1 kwietnia 1991 r. tj, na trzy miesiące wstecz od mie-
siąca, w którym zgłoszono wniosek, jednocześnie zawieszając wypłatę emerytury,
wobec wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy.
W dniu 25 stycznia 1993 r. Katarzyna Ś. zgłosiła wniosek o podjęcie wypłaty
emerytury od 1 lutego 1993 r., gdyż z dniem 31 stycznia 1993 r. rozwiązany został z nią
stosunek pracy, oraz o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury od wynagrodzenia
uzyskanego w okresie kolejnych 4 lat kalendarzowych, tj. 1989, 1990, 1991 i 1992.
Decyzją z lutego 1993 r. pozwany organ rentowy uwzględnił dalsze okresy
zatrudnienia, wskutek czego okres składkowy wyniósł 42 lata i 3 miesiące. Natomiast
odmówił przyjęcia do podstawy wymiaru wynagrodzenia uzyskanego po dniu 1 kwietnia
1991 roku. Następną decyzją z dnia 2 kwietnia 1993 r. organ rentowy odmówił
ponownego ustalenia podstawy wymiaru emerytury od wynagrodzenia z lat 1989-1992
motywując to tym, że do podstawy wymiaru emerytury nie mogą być wzięte zarobki z
okresu po złożeniu wniosku o emeryturę, tj. z lat 1991 i 1992.
Stanowisko organu rentowego podzielił Sąd Wojewódzki w wyroku z dnia 16
czerwca 1993 r., [...], jak również Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku.
Sądy obu instancji wyraziły zgodny pogląd, że przez zawarte w art. 7 ust. 1
określenie "wniosek o emeryturę lub rentę" należy rozumieć wniosek powodujący
wszczęcie postępowania w sprawie przyznania świadczenia w rozumieniu art. 89
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), co znalazło potwierdzenie także w przepisach art. 33
ust. 1 i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent,
o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.). Z tego względu oba Sądy uznały, że podstawę wymiaru świadczeń
dla osoby, która miała ustalone prawo do świadczenia stanowi dotychczasowa
podstawa wymiaru albo podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 7 cyt. ustawy
o rewaloryzacji, co jednoznacznie wskazuje, że decydujące znaczenie ma
pierwszorazowy wniosek o świadczenie, do którego prawo zostało już ustalone (pot-
wierdzone) decyzją przyznającą świadczenie.
W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości zarzucił rażące naruszenie
prawa, a w szczególności art. 7 ust. 1 pkt 2 oraz art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, a nadto naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzają-
cego go wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Krakowie z dnia 16 czerwca 1993 r. [...], a także decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych Oddział w T. z lutego 1993 r. i z dnia 2 kwietnia 1993 r., [...] oraz przyjęcie do
podstawy wymiaru emerytury wnioskodawczyni Katarzyny Ś. zarobków z lat kalen-
darzowych 1989, 1990, 1991 i 1992 .

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Orzeczenia Sądów obu instancji bo-
wiem istotnie rażąco naruszają prawo. Trafnie podniesiono w rewizji nadzwyczajnej, iż
przede wszystkim należy rozgraniczyć znaczenie pojęć: "powstanie prawa do świad-
czenia", " ustalenie prawa do świadczenia" oraz "przyznanie świadczenia". Sąd
Najwyższy w swej judykaturze konsekwentnie wyrażał pogląd, że o "przyznaniu świad-
czenia"można mówić dopiero wtedy, gdy następuje jego wypłata. Wiąże się to bowiem z
istotą ubezpieczenia społecznego, w którym przyznanie świadczenia pieniężnego
zastępuje utracone źródło egzystencji z powodu zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego,
jakim jest w tym przypadku osiągnięcie wieku emerytalnego.
Według wykładni art. 7 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, dokonanej w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 8 listopada 1993 r. II UZP 21/93 (OSNCP 1994 z. 3 poz. 67)
zawarte w tym przepisie zastrzeżenie, że okres ostatnich lat kalendarzowych liczy się
wstecz od roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, może być
rozumiane nie tylko jako odnoszące się do złożenia wniosku o przyznanie świadczenia
lecz także do złożenia wniosku o wypłatę świadczenia, jeżeli mimo ustalenia prawa do
świadczenia emerytalno-rentowego uprawniony świadczenia nie pobierał, pozostając w
zatrudnieniu. Ten pogląd został przyjęty w późniejszych orzeczeniach Sądu
Najwyższego, a mianowicie: w wyroku z dnia 15 marca 1994 r. II UR 3/94 (OSNAPiUS
1994 Nr 2 poz. 32), z dnia 22 czerwca 1994 r., II URN 19/94 (OSNAPiUS 1994 Nr 7
poz. 115), z dnia 21 lipca 1994 r. II URN 21/94 (OSNAPiUS 1994 Nr 9 poz. 150) i z dnia
18 listopada 1994 r., II URN 35/94 (nie publikowanym jeszcze). Za taką wykładnią
przemawia także zasada prawa ubezpieczeń społecznych, która nakazuje powiązanie
prawa do świadczeń emerytalno-rentowych i ich wysokości z długością okresu
zatrudnienia pracownika i opłaceniem składek na ubezpieczenie społeczne od
wynagrodzenia osiągniętego także po ustaleniu prawa do świadczeń. Zasada
powiązania wysokości świadczeń z wysokością odprowadzonych składek znalazła
potwierdzenie w ustawie o rewaloryzacji, która okresom składkowym nadaje decydujące
znaczenie, zarówno w nabyciu prawa do świadczeń, jak też ich wysokości. Wyraża się
ona również w regulacji zawartej w art. 7 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, wydłużającej
sukcesywnie okres, z którego wynagrodzenie ma stanowić podstawę wymiaru
świadczeń.
Sądy obu instancji z pominięciem powyższych zasad oddaliły roszczenie wnios-
kodawczyni. Dlatego uzasadniony jest zarzut, że zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego
i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego oraz decyzje organu rentowego z
lutego i kwietnia 1993 r. wydane zostały z rażącym naruszeniem art. 7 ust. 1 pkt 2
ustawy o rewaloryzacji.
Pogląd Sądu Apelacyjnego, iż rozstrzygnięcie w sprawie znajduje także potwier-
dzenie w art. 33 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji jest nietrafny. Jak wyjaśnił bowiem Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z dnia 8 listopada 1993 r. II UZP
21/93, przepis ten ma charakter intertemporalny i reguluje - w zakresie nim objętym -
uprawnienia emerytów i rencistów do ponownego obliczenia zrewaloryzowanego
świadczenia; uwzględnieniu podlegają jednak tylko te okresy zatrudnienia, które miały
miejsce przed zgłoszeniem wniosku o ustalenie prawa lub wniosku o wypłatę
świadczenia, zgłoszonych przed wejściem w życie ustawy o rewaloryzacji, tj. przed
dniem 15 listopada 1991 r. (art. 46 ust. 1). W niniejszej sprawie taka sytuacja nie wys-
tępuje ponieważ wnioskodawczyni pozostawała w zatrudnieniu do dnia 31 stycznia
1993 r. Dlatego jej wniosek z dnia 25 stycznia 1993 r. o ustalenie wysokości emerytury
od wynagrodzenia z lat 1989-1992 nie podlega rozpoznaniu na podstawie art. 33 ust. 1
ustawy o rewaloryzacji, lecz na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 tejże ustawy.
W świetle powyższego uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej, mimo upływu ter-
minu 6-miesięcznego, o jakim mowa w art. 421 § 2 k.p.c., jest uzasadnione. Zaskarżony
wyrok bowiem narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ godzi w
politykę socjalną naszego Państwa, zapewniającą pracownikom świadczenia emery-
talno-rentowe w należnej im wysokości.

========================================