Wyrok z dnia 20 stycznia 1995 r.
II URN 49/94

Okresy niewykonywania pracy - spowodowane opieką nad dzieckiem: w
wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu
na liczbę dzieci - do 6 lat, w myśl przepisu art. 4 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
stanowią okresy nieskładkowe, które przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń
są uwzględnione w rozmiarze nie przekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów
składkowych (art. 4 ust. 2 tejże ustawy), chociażby nie były poprzedzone
okresowi pracy.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędzia SN: Adam Józefowicz, Sędzia SA:
Jerzy Kuźniar (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu
20 stycznia 1995 r. sprawy z wniosku Barbary S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w K. o rentę inwalidzką, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie z dnia 9 września 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 28 maja 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.
odmówił przyznania wnioskodawczyni Barbarze S., urodzonej 5 stycznia 1950 r., renty
inwalidzkiej, wskazując w uzasadnieniu, że nie został spełniony jeden z koniecznych
warunków przyznania świadczenia, nie wykazano 5-letniego zatrudnienia w
dziesięcioleciu liczonym wstecz od daty powstania inwalidztwa, tj. w okresie od 30
grudnia 1980 r. do 31 grudnia 1990 r. Należy zauważyć, że inwalidztwo II grupy zostało
u wnioskodawczyni stwierdzone orzeczeniem Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej d/s
Inwalidztwa i Zatrudnienia [...] w K. z 3 lutego 1992 r. ze wskazaniem, że istnieje ono od
1990 r. Organ rentowy w omawianej decyzji, oceniał też ewentualne spełnienie warunku
zatrudnienia w dziesięcioleciu liczonym od daty złożenia wniosku, tj. w okresie od 17
lipca 1981 r. do 16 lipca 1991 r., wskazując, że również w tym okresie warunek ten nie
zachodzi. Wobec odwołania wnioskodawczyni, wyrokiem z dnia 15 stycznia 1993 r.,
[...], Sąd Wojewódzki, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie uchylił
zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał organowi rentowemu do ponownego
rozpoznania, stwierdzając, w oparciu o opinię biegłych sądowych, że wnioskodawczyni
jest inwalidą III grupy od 1982 r. "stąd winna udowodnić 5-letni okres zatrudnienia w
dziesięcioleciu od 31 grudnia 1972 r. do 31 grudnia 1982 r." Sąd wskazał też na
potrzebę dokonania ustaleń, czy Barbara S. opiekowała się rodzicami - inwalidami I
grupy. W ponownym postępowaniu organ rentowy również nie znalazł podstaw do
przyznania świadczenia, wskazując w decyzji z 28 czerwca 1993 r., że w dziesięcioleciu
liczonym od daty powstania inwalidztwa III grupy, udokumentowano 4 lata 1 miesiąc i
15 dni pracy w czasie od 2 sierpnia 1976 r. do 9 maja 1979 r., i od 25 sierpnia 1981 r.
do 31 grudnia 1982 r.Opieka nad matką inwalidą I grupy i przerwa w pracy z tego tytułu
mogła by być zaliczona od 1 listopada 1988 r. do 15 października 1989 r., okres ten
jednak wykracza poza 10-lecie. Także w 10-leciu liczonym od daty złożenia wniosku, tj.
w czasie od 17 lipca 1981 r. do 16 lipca 1991 r. nie wykazano wymaganego okresu
zatrudnienia, stwierdzając iż zaliczeniu podlegają okresy pracy od 25 sierpnia 1981 r.
do 11 marca 1983 r., od 15 czerwca 1983 r. do 31 grudnia 1983 r., od 16 października
1989 r. do 16 lipca 1991 r. oraz okres opieki nad matką od 1 listopada 1988 r. do 15
października 1989 r., tj. łącznie 4 lata 9 miesięcy i 20 dni. W odwołaniu do Sądu,
wnioskodawczyni powołała nową okoliczność, a mianowicie urodzenie 17 września
1973 r. córki Ireny i konieczność opieki nad dzieckiem. Podała też zatrudnienie w
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w N.T. od 3 stycznia 1986 r. do 25 lutego 1988 r.
nie uznane przez organ rentowy przy uzasadnieniu "braku ubezpieczenia". W
odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie, nie ustosunkowując
się do faktu opieki nad dzieckiem, zarzucając jedynie, że okres pracy na podstawie
umowy zlecenia od 3 stycznia 1986 r. do 25 lutego 1988 r. nie ma wpływu na decyzję,
bowiem brak jest potwierdzenia opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu
wykonywania umowy zlecenia.Wyrokiem z 9 września 1993 r., Sąd Wojewódzki w
Krakowie oddalił odwołanie. Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister
Sprawiedliwości i zarzucając rażące naruszenie prawa, a to art. 3 § 2 k.p.c., art. 32 w
zw. z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz art. 4 ust. 1 pkt 6 lit. a
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), a także interesu Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 417 § 1 k.p.c., wniósł
o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu - Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu
rewidujący podniósł niedostateczne wyjaśnienie sprawy, skoro Sąd pominął nową, zgło-
szoną dopiero w odwołaniu okoliczność, tj. fakt urodzenia w dniu 17 września 1973 r.
dziecka. Ta okoliczność istotna dla sprawy winna być szczegółowo zbadana, skoro
okres niewykonywania pracy spowodowany opieką nad dzieckiem, jako nieskładkowy w
rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 6 lit. a cyt. ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent... podlega
uwzględnieniu przy ustalaniu prawa i wysokości świadczenia w rozmiarze nie
przekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów składkowych. W dziesięcioleciu liczonym
od 31 grudnia 1972 r. do 31 grudnia 1982 r. organ rentowy zaliczył okres zatrudnienia w
wymiarze 4 lat 1 miesiąca i 15 dni i okres ten - po uzupełnieniu okresem
niewykonywania pracy spowodowanym opieką nad dzieckiem, uzupełniłby do 5 lat
konieczny dla przyznania świadczenia okres zatrudnienia. Gdyby zaś okoliczność ta nie
została dowiedziona, Sąd winien rozważyć okresy zatrudnienia w dziesięcioleciu
liczonym od marca 1981 r. do marca 1991 r., tj. wstecz od powstania inwalidztwa II
grupy i ocenić, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, okres pracy w
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w N.T. od stycznia 1986 r. do lutego 1988 r. Wyrok
Sądu Wojewódzkiego nie tylko narusza prawo, ale także interes Rzeczypospolitej
Polskiej, skoro w interesie tym leży, aby sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych
rozstrzygające o świadczeniach, które stanowią podstawę egzystencji pracownika
niezdolnego do pracy z powodu inwalidztwa były rozpatrywane ze szczególną
wnikliwością.W uzasadnieniu wyroku, sporządzonym na żądanie Sądu Najwyższego w
trybie art. 419 § 3 k.p.c., Sąd stwierdził, że niewykonywanie pracy spowodowane opieką
nad dzieckiem nie ma znaczenia z uwagi na przepis art. 4 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent..., który pozwala na
zaliczenie takiego okresu jedynie w sytuacji, gdy był on przerwą w zatrudnieniu, a więc
gdy był poprzedzony zatrudnieniem. Wnioskodawczyni, tymczasem podjęła pierwszą
pracę dopiero 2 sierpnia 1976 r. W dziesięcioleciu liczonym od daty zgłoszenia wniosku,
tj. od 17 lipca 1981 r. do 16 lipca 1991 r., nie można wziąć pod uwagę pracy
wykonywanej na podstawie umowy zlecenia w okresie od stycznia 1986 r. do lutego
1988 r., skoro okres ten nie był objęty ubezpieczeniem społecznym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Renta inwalidzka jest świadczeniem, które przysługuje pracownikowi po łącznym
spełnieniu wymienionych w art. 32 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) warunków, a to
po wykazaniu inwalidztwa w rozumieniu art. 23 i 24 ustawy, wymaganego okresu
zatrudnienia wskazanego w art. 33 ustawy i powstania inwalidztwa w czasie
zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później niż w
ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Na gruncie ustawy z dnia 17 grudnia 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), warunek
posiadania wymaganego okresu zatrudnienia liczonego łącznie z okresami równo-
rzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia uważa się za spełniony, o ile
pracownik wykaże konieczną liczbę lat okresów składkowych albo okresów składko-
wych uzupełnionych okresami nieskładkowymi, w rozmiarze nie większym niż 1/3
uwzględnionych okresów składkowych. Oceniając powyższe - na tle rozstrzyganej
sprawy - stwierdzić trzeba, iż w toku postępowania nie budziło wątpliwości inwalidztwo
wnioskodawczyni, jak również ostatecznie data jego powstania, zaś spór sprowadzał się
do ustalenia posiadania okresu zatrudnienia liczonego w sposób wyżej podany.
Inwalidztwo według III grupy, jak to zostało stwierdzone, istnieje od 1982 r. a według II
grupy od 28 marca 1991 r., to zaś czyni koniecznym wykazanie okresu zatrudnienia
wynoszącego 5 lat - skoro inwalidztwo to powstało po ukończeniu przez wniosko-
dawczynię 30 lat - art. 33 ust. 1 pkt 5 ustawy o z.e.p. Zatrudnienie, liczone w
dziesięcioleciu od daty powstania inwalidztwa, tj. w okresie od 31 grudnia 1972 r. do 31
grudnia 1982 r., wynosi 4 lata 1 miesiąc i 15 dni, zaś w dziesięcioleciu od daty złożenia
wniosku, tj. od 17 lipca 1981 r. do 16 lipca 1991 r. 4 lata 9 miesięcy i 23 dni (łącznie z
okresem opieki nad matką inwalidą I grupy). Przy tych okolicznościach, nie rozważenie
przez Sąd Wojewódzki, po przeprowadzeniu postępowaniu dowodowego, okresu
nieświadczenia pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem urodzonym 17
września 1973 r., stanowi rażące naruszenie prawa, zaś wyrok czyni przedwczesnym.
Okresy niewykonywania pracy - spowodowane opieką nad dzieckiem w wieku do lat 4 -
w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6
lat, w myśl przepisu art. 4 ust. 1 pkt 6 lit.a ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent...,
stanowią okresy nieskładkowe, które przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń są
uwzględniane w rozmiarze nie przekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów
składkowych - art. 4 ust. 2. Wbrew poglądowi Sądu Wojewódzkiego, ustawa nie daje
podstaw do twierdzenia aby zaliczeniu podlegały te tylko okresy, które stanowią przerwy
w pracy, co odróżnia ten przepis i tzw. okres nieskładkowy, od okresów równorzędnych
wymienionych w art. 11 ust. 2 pkt 11 ustawy o z.e.p. Tylko ten ostatni przepis mówi o
przerwach w pracy spowodowanych opieką nad dzieckiem w wieku do lat 4, gdy
tymczasem ustawa rewaloryzacyjna używa określenia "okresy niewykonywania pracy",
to zaś stanowi o znaczącej różnicy pojęciowej. Gdyby więc wnioskodawczyni
udowodniła, że po urodzeniu dziecka 17 września 1973 r. nie wykonywała pracy wobec
opieki nad nim, to okres ten jako nieskładkowy uzupełniłby wykazany już okres
składkowy, i pozwolił na wypełnienie warunku zatrudnienia, o którym mowa w art. 32 i
33 ustawy o z.e.p. Rzeczą więc Sądu, w ponownym postępowaniu, będzie uzyskanie od
wnioskodawczyni aktu urodzenia dziecka, a następnie rozważenie udowodnionej
okoliczności stosownie do art. 4 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy z dnia 17 października 1991 r.
Gdyby koniecznym okazało się analizowanie dziesięciolecia liczonego wstecz od daty
złożenia wniosku, rzeczą Sądu będzie szczegółowe zbadanie pracy w Okręgowej Spół-
dzielni Mleczarskiej w N.T. od stycznia 1986 r. do lutego 1988 r. i ocenienie tego okresu
w aspekcie uprawnień wnioskodawcy do świadczenia. Powyższe rozważania pozwalają
na podzielenie zarzutów rażącego naruszenia prawa przez Sąd Wojewódzki podniesio-
nych w rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości, co czyni rewizję zasadną i
powoduje uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódz-
kiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpoz-
nania - art. 422 § 2 k.p.c.Uwzględnieniu rewizji nie sprzeciwia się upływ 6 miesięcznego
terminu od uprawomocnienia się wyroku, skoro orzeczenie to - poza rażącym
naruszeniem prawa - narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej. Pozbawienie
prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego z rażącym naruszeniem prawa
materialnego i bez wszechstronnego wyjaśnienia stanu faktycznego, narusza bowiem,
równocześnie interes Rzeczypospolitej Polskiej - wyrok Sądu Najwyższego z 23 marca
1994 r., II URN 6/94.

========================================