Wyrok z dnia 19 października 1995 r.
II URN 47/95


W sprawach o rentę inwalidzką z tytułu pobytu w obozie
koncentracyjnym pominięcie przez sąd orzekający dowodu z
wyników wnioskowanej przez biegłego lekarza obserwacji
psychiatrycznej, bez wyjaśnienia przyczyn dla których
wnioskodawca odmówił jej poddania się i bez poinformowania go
o skutkach prawnych takiej odmowy, stanowi rażące naruszenie
art. 3 § 3 w związku z art. 233 § 1 i 2 k.p.c. wobec
szczególnej troski i opieki ze strony instytucji państwowych
należnej kombatantom oraz ofiarom represji wojennych w myśl
preambuły ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (Dz. U. Nr 17 poz. 75 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Maria Mańkowska


Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Witolda Bryndy, po
rozpoznaniu w dniu 19 października 1995 r. sprawy z wniosku
Andrzeja K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I
Oddział w W. o rentę inwalidzką w związku z pobytem w obozie
koncentracyjnym, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 10 listopada 1994
r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go
wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Warszawie z dnia 17 sierpnia 1994 r., [...] i sprawę
przekazał temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W., decyzją z
dnia 24 stycznia 1994 r., odmówił Andrzejowi K., urodzonemu 4
sierpnia 1944 r., przyznania renty inwalidzkiej w związku z
pobytem w obozie koncentracyjnym z tego powodu, że orzeczeniem
Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i
Zatrudnienia w W. z dnia 11 stycznia 1994 r. nie został on
zaliczony do żadnej grupy inwalidów zarówno z ogólnego stanu
zdrowia jak i w związku z pobytem w obozie.

W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, wnioskodawca podtrzymał
żądanie przyznania renty inwalidzkiej w związku z pobytem w
obozie koncentracyjnym zarzucając, że komisje lekarskie nie
uwzględniły faktu, że urodził się w hitlerowskim obozie
koncentracyjnym Stutthof, a przebywając kilka miesięcy jako
nasciturus, następnie przez siedem miesięcy jako niemowlę w
obozie był traktowany tak samo jak matka-więźniarka, a więc
represjonowany i prześladowany, co przyczyniło się do
powstania wielu poważnych chorób w dzieciństwie między innymi
nerwicy depresyjnej, lękowej psychozy i wielu schorzeń
wewnętrznych.

Wyrokiem z dnia 17 sierpnia 1994 r., [...] Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
oddalił odwołanie, ustalając na podstawie opinii biegłych
sądowych: psychiatry - neurologa, internisty - kardiologa -
gastroenterologa, a następnie po przedłożeniu przez
wnioskodawcę szeregu dokumentów lekarskich i opinii
psychiatry-neurologa, że wnioskodawca pomimo pewnych odchyleń
od stanu prawidłowego, nie jest inwalidą zarówno w związku z
pobytem w obozie koncentracyjnym, jak i z innych przyczyn.
Wprawdzie biegły neurolog-psychiatra dr U. wskazywał na
potrzebę poddania wnioskodawcy obserwacji szpitalnej na
oddziale psychiatrycznym, jednakże wobec odmowy wnioskodawcy,
który nie wyraził na nią zgody podając, że ze względów
rodzinnych "nie może sobie na to pozwolić", Sąd Wojewódzki
uznał zebrany materiał dowodowy za wystarczający zwłaszcza, że
z opinii biegłego wynikało iż obserwacja psychiatryczna
wnioskodawcy byłaby potrzebna dla ewentualnego ustalenia
inwalidztwa wnioskodawcy z ogólnego stanu zdrowia.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, do którego wnioskodawca
wniósł rewizję, prawomocnym wyrokiem z dnia 10 listopada 1994
r. [...] oddalił rewizję podzielając zarówno ustalenia, jak i
rozstrzygnięcie Sądu Wojewódzkiego.

W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku Minister
Sprawiedliwości wnosił o jego uchylenie oraz o uchylenie
poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 17 sierpnia 1994 r.
[...] i o przekazanie sprawy temuż Sądowi do ponownego
rozpoznania zarzucając, że obydwa wyroki zostały wydane z
rażącym naruszeniem prawa, w szczególności art. 3 § 2 k.p.c.
oraz art. 12 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17 poz. 75
ze zm.).


Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Słuszny jest zarzut rewizji nadzwyczajnej, że wyroki
Sądów obu instancji zostały wydane z rażącym naruszeniem
prawa, w szczególności art. 3 § 2 k.p.c. a poprzez wydanie
orzeczeń w sprawie niedostatecznie wyjaśnionej do stanowczego
rozstrzygnięcia, z rażącym naruszeniem również art. 12 ust. 2
pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75
ze zm.), zwanej dalej ustawą o kombatantach.

Jak podkreślono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej,
przepis art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy o kombatantach daje
uprawnienia do świadczeń pieniężnych i innych osobom, które
zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, wskutek
inwalidztwa pozostającego w związku z pobytem w hitlerowskich
więzieniach, obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady oraz
w innych miejscach odosobnienia, o których mowa w art. 3 pkt 2
ustawy. Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego na tle
stosowania ustawy z dnia 23 października 1975 r. o dalszym
zwiększeniu świadczeń dla kombatantów i więźniów obozów
koncentracyjnych (Dz. U. Nr 34, poz. 186) oraz ustawy z dnia
26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz.
U. Nr 16, poz. 122 ze zm.) przyjmowało jednolicie, że osobę
urodzoną w obozie koncentracyjnym i przebywającą w nim po
urodzeniu, należy uważać za więźnia obozu koncentracyjnego
(vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1977 r. II
UZP 20/77 - OSNCPiUS 1978 nr 2 poz. 29). Dzieci urodzone w
obozach koncentracyjnych były bowiem traktowane tak samo jak
ich matki więźniarki. Nie istniała żadna możliwość stworzenia
lepszych warunków w obozie dla takiego dziecka. Jeżeli więc
zostanie wykazane, że inwalidztwo osoby urodzonej w obozie
koncentracyjnym pozostaje w związku z pobytem w tym obozie, to
ma ona prawo do renty inwalidy wojennego przewidzianej w
przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin. Orzecznictwo to nie straciło aktualności po
wejściu w życie ustawy o kombatantach.

Za inwalidztwo pozostające w związku z pobytem w obozach
koncentracyjnych - stosownie do art. 12 ust. 3 cyt. ustawy -
uważa się inwalidztwo będące następstwem zranień, kontuzji
bądź innych obrażeń lub chorób powstałych w związku z tym
pobytem. Dla byłych więźniów hitlerowskich obozów
koncentracyjnych, ubiegających się o renty inwalidów wojennych
obowiązuje szczególny tryb postępowania orzeczniczego przy
rozpatrywaniu tych spraw przez komisje lekarskie do spraw in-
walidztwa i zatrudnienia, a także i przez biegłych sądowych,
określony przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
czerwca 1983 r. w sprawie zasad działania komisji lekarskich
do spraw inwalidztwa i zatrudnienia... (Dz. U. Nr 36, poz.
166), które weszło w życie 23 lipca 1983 r. Przed tą datą
obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia
1968 r. (Dz. U. Nr 31, poz. 206 ze zm.) w oparciu o które
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w porozumieniu z
Urzędem do Spraw Kombatantów oraz Zarządem Głównym ZBOWiD
wydał wytyczne nr 7 z dnia 24 grudnia 1975 r. (Znak: Os
70-10/75) celem prawidłowego stosowania zasad orzecznictwa w
przypadkach badania byłych więźniów hitlerowskich obozów kon-
centracyjnych i kombatantów. Zgodnie z tymi wytycznymi za
pozostające w związku z pobytem w obozie koncentracyjnym
komisje lekarskie uznają w szczególności następstwa zranień,
kontuzji i innych obrażeń oraz choroby, które powstały w
czasie pobytu w obozie lub po zwolnieniu, a do powstania
których przyczyniły się warunki pobytu w obozie lub następstwa
tych chorób. Należą do nich:
I.
utrwalony poobozowy zespół pourazowy,
II.

wieloukładowa nieodwracalna przewlekła choroba
poobozowa (tzw. K.Z. Syndrom), jako późne następstwa
obozowej traumatyzacji psycho-somatycznej,
III. poobozowa astenia przewlekła postępująca (z dominacją
objawów neuro-psychicznych lub somatyczno-wegetatywnych),
IV. poobozowe przedwczesne starzenie.

Słusznie podkreślono też, że biegły sądowy
psychiatra-neurolog dr U. w swej opinii wskazał na potrzebę
obserwacji psychiatrycznej wnioskodawcy dla ewentualnego
ustalenia inwalidztwa wnioskodawcy: "z ogólnego stanu
zdrowia". Z opinii tej wynika też, że wnioskodawca odmówił
poddania się obserwacji "ze względów rodzinnych".

Obydwa Sądy orzekające w sprawie nie wyjaśniły przyczyn,
dla których wnioskodawca odmówił poddania się obserwacji
szpitalnej oraz nie poinformowały go o skutkach prawnych
takiej odmowy, podzielając w całej rozciągłości opinię
biegłego.

Zdaniem Sądu Najwyższego, w składzie orzekającym,
omawiana opinia biegłego budzi poważne wątpliwości w tej
części, w której biegły wyraził pogląd, że obserwacja
psychiatryczna wnioskodawcy byłaby potrzebna dla określenia,
czy jest on inwalidą z innych przyczyn niż urodzenie się i
pobyt w obozie koncentracyjnym. Jeśli bowiem stan zdrowia
wnioskodawcy, a raczej istniejące u niego odchylenia od stanu
prawidłowego wymagają, dla prawidłowej oceny stopnia ich
nasilenia, obserwacji psychiatrycznej, to przedwczesnym jest
przesądzanie przez biegłego o przyczynach tego ewentualnego
inwalidztwa. Obserwacja psychiatryczna może bowiem dostarczyć
dodatkowego materiału dowodowego nie tylko dla ustalenia
inwalidztwa ale również - wobec charakteru stwierdzonych
schorzeń - dla ustalenia przyczyny jego ewentualnego
inwalidztwa. Wprawdzie powołane w uzasadnieniu rewizji
nadzwyczajnej, wytyczne Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, nie stanowią norm prawnych i nie są wiążące dla
sądów, jednakże jest faktem notoryjnym sądownie, że schorzenia
wskazane w tych wytycznych mogą (choć nie wszystkie z nich
muszą) być następstwem pobytu w obozach koncentracyjnych.

Podzielając w pełni stanowisko Sądów orzekających, że sam
fakt urodzenia się wnioskodawcy w obozie koncentracyjnym i
przebywania w nim podczas pierwszych siedmiu miesięcy życia,
nie stanowi podstawy do stwierdzenia u niego KZ-syndromu oraz,
że przedłożone w sprawie różne ekspertyzy nie potwierdzają
faktu istnienia inwalidztwa u wszystkich osób będących w
okresie wczesnego dzieciństwa więźniami tych obozów, Sąd
Najwyższy jest zdania, że skoro biegły sądowy wskazał na
potrzebę przeprowadzenia obserwacji psychiatrycznej,
obowiązkiem Sądu było dążenie do wyjaśnienia przyczyn odmowy
wnioskodawcy poddania się tejże obserwacji.Na rozprawie przed
Sądem Najwyższym w dniu 19 października 1995 r. wnioskodawca
przedkładając wyniki badań lekarskich córki wyjaśnił, że nie
odmawiał poddania się obserwacji, jednakże z uwagi na
wyznaczenie zabiegu operacyjnego córki w Centrum Zdrowia
Dziecka, prosił o jej inny termin.

W bezkrytycznym przyjęciu przez Sądy orzekające opinii
biegłego, w szczególności w jej części wskazującej na
przyczyny wskazujące potrzebę obserwacji oraz w niewyjaśnieniu
przyczyn, dla których wnioskodawca jej się nie poddał Sąd Naj-
wyższy dopatrzył się rażącego naruszenia art. 233 § 1 i 2 w
zw. z art. 3 § 2 k.p.c., uzasadniającego uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu I instancji i przekazanie
sprawy temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy nie podziela natomiast pozostałych poglądów
wyrażonych w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej. W
szczególności Sąd Najwyższy nie dopatrzył się rażącego
naruszenia prawa przez Sąd Wojewódzki w tym, że w badaniach
wnioskodawcy przez biegłych lekarzy w postępowaniu przed tym
Sądem, nie brali udziału lekarze - przedstawiciele Związku
Inwalidów Wojennych, bowiem lekarz taki brał udział w badaniu
wnioskodawcy przed wydaniem orzeczenia przez Wojewódzką Ko-
misję do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia [...] ani też, że
takim naruszeniem było niewyjaśnienie przez Sąd, w jakim
szpitalu miała się odbyć proponowana przez biegłego
obserwacja. O tym, w jakim szpitalu ubezpieczony ma się poddać
obserwacji decyduje Sąd orzekający w sprawie, natomiast
sugestia, że obserwacja taka powinna się odbyć za
pośrednictwem Specjalistycznej Przychodni dla Kombatantów przy
Centralnym Szpitalu Klinicznym A.M. w W. jest co najmniej kon-
trowersyjna. Przychodnia ta bowiem pełni rolę służebną wobec
kombatantów, co mogłoby rodzić wątpliwości co do obiektywizmu
tej placówki.

Należy natomiast zgodzić się z poglądem, że orzeczenia
Sądów obu instancji naruszają również interes Rzeczypospolitej
Polskiej, w którym leży szczególna dbałość i wnikliwość w
podchodzeniu do spraw osób, które doznały krzywd i represji
podczas wojny w latach 1939-1945. Do takiego szczególnego
traktowania tych osób zobowiązuje preambuła ustawy o
kombatantach.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd uzupełni
postępowanie poprzez poddanie wnioskodawcy obserwacji
psychiatrycznej w wybranej przez Sąd placówce
wyspecjalizowanej służby zdrowia, która w swej opinii zajmie
stanowisko również do opinii lekarskiej prof. dr S.,
przedłożonej w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy powołanych
przepisów oraz art. 421 § 2 oraz art. 422 § 2 k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
=======================================