Wyrok z dnia 14 maja 1997 r.
II UKN 93/96

Zakres zastosowania ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat oraz o zmianie niektórych prze-
pisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 92, poz. 540) obejmuje jedynie re-
waloryzację emerytur, rent inwalidzkich oraz rent rodzinnych przysługujących
osobom, które 80 lat ukończyły do dnia 31 grudnia 1990 r. i nie może być roz-
szerzany na ustalenie prawa lub wysokości rent rodzinnych dla członków ich
rodziny.

Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,
po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1997 r. sprawy z wniosku Zbigniewa J. przeciwko [...]
Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w G. o wysokość renty rodzinnej, na skutek
kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 17 lipca 1996 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z
dnia 8 maja 1996 r. [...];
2. u c h y l i ł wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 22 listopada 1995 r. [...] w części uchylającej
decyzję [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w J. z dnia 22 marca 1995 r. [...] i
oddalił odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji.


U z a s a d n i e n i e

[...] Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w G., decyzją z dnia 22 marca 1995
r. przyznała wnioskodawcy Zbigniewowi J., urodzonemu 7 lipca 1943 r., inwalidzie I
grupy od dzieciństwa, kolejową rentę rodzinną po ojcu Bronisławie, zmarłym w dniu 28
lutego 1995 r., ustalając jej wysokość z uwzględnieniem przepisów art. 11 i 12 ust. 1 pkt
1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), tj. obliczając wysokość renty inwalidzkiej, jaka przysługiwałaby zmarłemu w myśl
art. 11 ustawy (a więc m.in. przeliczając staż pracy zmarłego wskaźnikiem 1,3 za każdy
rok pracy) oraz określając - stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy - wysokość renty
rodzinnej na 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. W odwołaniu od tej
decyzji wnioskodawca domagał się ustalenia renty rodzinnej od świadczenia
przysługującego zmarłemu w myśl przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat oraz o zmianie niektórych
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 92, poz. 540), gdyż ustawa ta
ustalała korzystniejsze zasady rewaloryzacji świadczeń (np. przeliczenia stażu pracy
wskaźnikiem 1,5) oraz korzystniejsze zasady ich wymiaru.
Sąd Wojewódzk-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
listopada 1995 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał kolejowemu orga-
nowi rentowemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że
skoro zmarły ojciec wnioskodawcy pobierał emeryturę w wysokości wynikającej z
ustawy o rewaloryzacji świadczeń dla osób, które ukończyły 80 lat, to według art. 5 ust.
1 tej ustawy powinna być również ustalona sporna renta rodzinna.
Wykonując powyższy wyrok, kolejowy organ rentowy decyzją z dnia 9 stycznia
1996 r. ustalił wnioskodawcy rentę rodzinną na podstawie ustawy o rewaloryzacji
emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat. Chociaż określony w art. 4 ustawy spo-
sób obliczenia świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu był korzystniejszy, to renta
rodzinna w wysokości 75% świadczenia przysługującego zmarłemu okazała się niższa
od ustalonej decyzją z dnia 22 marca 1995 r. Wnioskodawca odwołał się więc od
ponownej decyzji, wnosząc o przywrócenie mu renty rodzinnej w wysokości ustalonej
pierwotną decyzją.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie
wyrokiem z dnia 8 maja 1996 r. [...] podkreślając w jego motywach, że choć kwota renty
rodzinnej ustalona decyzją z dnia 9 stycznia 1996 r. jest niższa niż pierwotnie naliczona,
to odpowiada ona przepisom obowiązującego prawa. Rewizję wnioskodawcy od tego
orzeczenia oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
wyrokiem z dnia 17 lipca 1996 r. [...]. Sąd Apelacyjny podzielił w całości stanowisko
Sądu pierwszej instancji, a nawet stwierdził, że gdyby wyrok Sądu Wojewódzkiego
uwzględniał odwołanie, to i tak zostałby w instancji rewizyjnej zmieniony jako
naruszający prawo.
Z kasacją od powyższego wyroku wystąpił w dniu 30 grudnia 1996 r. Rzecznik
Praw Obywatelskich i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 1 i art. 14 ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. oraz art. 12 ust. 1 pkt 1 us-
tawy z dnia 17 października 1991 r., domagał się - na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz.
189) w związku z art. 3931 pkt 1 oraz art. 39315, art. 39319 i art. 47714 § 1 KPC -
uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego
w Gdańsku z dnia 8 maja 1996 r., a także wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z
dnia 22 listopada 1995 r. w części uchylającej decyzję [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei
Państwowych w G. z dnia 22 marca 1995 r. i oddalenia odwołania wnioskodawcy od tej
decyzji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej zwrócono uwagę, że zmarły w dniu 28 lutego
1995 r. ojciec wnioskodawcy pobierał kolejową emeryturę, zrewaloryzowaną na
podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r., a więc kolejowy organ rentowy w decyzji z
dnia 22 marca 1995 r. prawidłowo ustalił prawo wnioskodawcy do renty rodzinnej na
podstawie ustaw z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) i z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99 ze zm.) oraz
ustawy rewaloryzacyjnej z dnia 17 października 1991 r. Błędne jest natomiast
stanowisko wyrażone we wszystkich trzech wyrokach wydanych w niniejszej sprawie, iż
wnioskodawcy przysługuje renta rodzinna na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat.
Przepis art. 1 tej ustawy wyraźnie bowiem ograniczył jej zakres podmiotowy tylko do
osób, które 80 lat ukończyły w dniu wejścia ustawy w życie bądź do dnia 31 grudnia
1990 r., a jej zakres przedmiotowy jedynie do rewaloryzacji (przeliczenia)
przysługujących im świadczeń. Rewaloryzacja emerytur i rent na zasadach określonych
w art. 3-5 tej ustawy nie dotyczyła więc osób, które 80 lat ukończyły po 31 grudnia 1990
r., ani też rent rodzinnych rewaloryzowanych według tej ustawy po osobach zmarłych
po wymienionej dacie. W sprawach takich świadczeń należało zatem - stosownie do art.
14 ustawy - stosować odpowiednie przepisy wymienione w jej art. 1, tj. przepisy
powszechnie obowiązujące.
Obowiązująca w dacie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną ustawa z dnia 17
października 1991 r. przewidywała zresztą w art. 27 ust. 5, że renty rodzinne
zrewaloryzowane wcześniej według ustawy dla "osiemdziesięciolatków", zostaną
ponownie przeliczone na zasadach powszechnej rewaloryzacji, określonych w art. 30
ust. 1, tj. między innymi z uwzględnieniem wymiaru 85% świadczenia dla jednej osoby
uprawnionej do renty rodzinnej. Gdyby więc wnioskodawca spełniał nawet warunki do
pobierania renty rodzinnej zrewaloryzowanej według ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r.,
to i tak zostałaby ona później przeliczona na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy
rewaloryzacyjnej z 17 października 1991 r.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że stan faktyczny stanowiący podstawę
wydania zaskarżonego wyroku jest pełny i nie zachodzi potrzeba przeprowadzenia
dodatkowych dowodów, a to usprawiedliwia wniosek o wydanie orzeczenia co do istoty
sprawy (art. 39315 KPC).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest dopuszczalna i uzasadniona. W odniesieniu do pierwszej kwestii
zauważyć należy, że zaskarżony wyrok Sądu drugiej instancji, oddalający rewizję
wnioskodawcy, został wydany w dniu 17 lipca 1996 r., a więc po dniu wejścia w życie
ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporzą-
dzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu
układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189). Od ws-
pomnianego wyroku przysługuje zatem kasacja zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy, chyba
że przedmiotowa sprawa należałaby do kategorii, dla której ustawa wyłącza skargę
kasacyjną. Wyłączenie takie obejmuje w szczególności sprawy o świadczenia, w
których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięć tysięcy złotych (art. 393 pkt
1 KPC). W niniejszej sprawie wartość przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia są
równe, a ich pieniężny wyraz przedstawia się symbolicznie, gdyż taką skalę ma różnica
między wskaźnikami wysokości świadczenia ustalonymi wnioskodawcy w decyzji
kolejowego organu rentowego z dnia 22 marca 1995 r. (113,55) i w decyzji z dnia 9
stycznia 1996 r. (113,24). Mimo to kasacja jest dopuszczalna, gdyż przedmiotem sporu
nie jest świadczenie, lecz ustalenie przysługującego wnioskodawcy prawa do renty
rodzinnej, a w szczególności ustalenie prawnej podstawy tego uprawnienia.
W tej kwestii rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich, że wszystkie trzy wyroki
wydane w niniejszej sprawie są obarczone błędną wykładnią obowiązującego prawa.
Wspomniane orzeczenia przyjęły bowiem założenie, że skoro zmarły ojciec
wnioskodawcy pobierał emeryturę w wysokości wynikającej z przepisów ustawy z dnia
14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat oraz
o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 92, poz. 540), to
również renta rodzinna dla wnioskodawcy powinna być ustalona na podstawie tej
ustawy. Tymczasem jej przepis art. 1 wyraźnie i jednoznacznie stanowi, że ustawa ma
zastosowanie do rewaloryzacji emerytur, rent inwalidzkich i rent rodzinnych,
przysługujących osobom, które ukończyły lub do dnia 31 grudnia 1990 r. ukończą 80 lat.
Zakresem zastosowania tej ustawy był zatem objęty ojciec wnioskodawcy Bronisław,
urodzony 23 września 1909 r. i pobierający w dniu jej wejścia w życie (tj. 1 października
1990 r.) emeryturę przyznaną na podstawie ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99
ze zm.). Jego emerytura została też na zasadach ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r.
zrewaloryzowana decyzją kolejowego organu rentowego z dnia 25 lutego 1991 r. W
trybie przepisów powołanej ustawy nie mógł być natomiast rozpatrywany wniosek o
rentę rodzinną po Bronisławie J., zmarłym w dniu 28 lutego 1995 r., jaki syn Zbigniew
J., urodzony 7 lipca 1943 r., inwalida I grupy, złożył w dniu 7 marca 1995 r. Wniosek ten
był przez kolejowy organ rentowy w decyzji z dnia 22 marca 1995 r. prawidłowo
kwalifikowany prawnie w świetle przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r., ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) oraz ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), stanowiącej w art. 12 ust. 1 pkt 1, że renta rodzinna
dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby
zmarłemu. Uchylenie tej decyzji w wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 22 listopada
1995 r. z równoczesnym nakazaniem kolejowemu organowi rentowemu, aby należną
wnioskodawcy rentę rodzinną ustalił na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o
rewaloryzacji świadczeń dla osób, które ukończyły 80 lat, było więc bezpodstawnym
wyjściem poza jej podmiotowy i przedmiotowy zakres zastosowania.
Powyższy błąd został powtórzony przez Sąd Wojewódzki i Sąd Apelacyjny w
Gdańsku w postępowaniu wywołanym zaskarżeniem przez wnioskodawcę ponownej
decyzji kolejowego organu rentowego z dnia 9 stycznia 1996 r., która wykonując dy-
rektywy zawarte w wyroku z dnia 22 listopada 1995 r. ustaliła sporną rentę rodzinną w
wysokości niższej od określonej w pierwotnej decyzji. Zaskoczony, czy wręcz zdumiony
takim obrotem sprawy wnioskodawca demonstrował w swych pismach procesowych
poczucie wielkiej krzywdy i z powołaniem się na zasadę prawa wyboru korzystniejszego
świadczenia wnosił o "przywrócenie" mu renty rodzinnej w poprzedniej wysokości. Sądy
obu instancji słusznie natomiast wskazywały, że wnioskodawca nie ma prawa do dwóch
świadczeń z różnych tytułów i w różnej wysokości, więc nie może być mowy o
wybieraniu jednego z nich. Innymi słowy, wnioskodawca może korzystać jedynie ze
świadczenia przysługującego mu na podstawie przepisów prawa. Rzecz jednak w tym,
że podstawa tego świadczenia została w zaskarżonych wyrokach ustalona z
naruszeniem przepisów wskazanych w skardze kasacyjnej.
Skoro zaskarżonym orzeczeniom nie zarzuca się naruszenia również przepisów
prawa procesowego, to należało - zgodnie z wnioskiem kasacji - orzec co do istoty
sprawy, doprowadzając do sytuacji, w której uprawnienie wnioskodawcy byłoby
ustalone według pierwotnej decyzji kolejowego organu rentowego z dnia 22 marca 1995
r. Wymagało to uchylenia nie tylko zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku
Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 8 maja 1996 r., ale także uchylenia pierwszego
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 22 listopada 1995 r. w części
uchylającej decyzję [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w G. z dnia 22 marca
1995 r. [...] i oddalenia odwołania wnioskodawcy od tej decyzji. Podkreślić trzeba, że
wyrok Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 22 listopada 1995 r. nie kończył
postępowania w sprawie, więc nie mógł być zaskarżony rewizją nadzwyczajną na
podstawie art. 417 § 1 KPC (w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r.), ani też po tej dacie na
podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego... Mogło to nastąpić jedynie na podstawie art. 12 ust. 3 tej
ustawy, a więc w związku z kasacją od wydanego w ponownym postępowaniu wyroku
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 lipca 1996 r. i uprawomocnionego w dniu 23
września 1996 r. Wynika stąd, że w ramach kasacji wniesionej w sześciomiesięcznym
terminie od uprawomocnienia się wyroku wydanego w drugiej instancji po dniu 1 lipca
1996 r., może być kwestionowany nie tylko zaskarżony wyrok i bezpośrednio
poprzedzający go wyrok sądu pierwszej instancji, ale także wcześniejsze orzeczenie
kasatoryjne, przekazujące sprawę do ponownego rozpoznania i udzielające sądowi lub
organowi rentowemu błędnych wytycznych co do wykładni obowiązujących przepisów
prawa.
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315, art.
39319 i art. 47714 § 1 KPC w związku z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego orzekł jak w sentencji.

========================================