Wyrok z dnia 5 lutego 1997 r.
II UKN 74/96


Konieczność redukcji zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, jako
przesłanka uprawnienia do emerytury na podstawie przepisu § 1 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych
emerytur dla pracowników zwalnianych z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz.
U. Nr 4, poz. 27) podlega w razie sporu ocenie z perspektywy całego zakładu pracy, a
nie jego komórki organizacyjnej, czy stanowiska pracy zajmowanego przez
ubiegającego się o taką emeryturę.


Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Maria Mańkowska.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 1997 r. sprawy z wniosku Niny M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o wcześniejszą emeryturę,
na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 30 października 1996 r. [...]


o d d a l i ł kasację

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 6 lipca 1995 r.
odmówił wnioskodawczyni Ninie M. prawa do emerytury na podstawie przepisów roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie
wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących
zakładów pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27), ponieważ ustalił, że stanowisko zajmowane przez
ubezpieczoną (klasyfikator mleka) nie zostało zlikwidowane, tylko zmieniła się prawna
podstawa jego realizacji z umowy o pracę na umowę zlecenia. Po rozpoznaniu odwołania
wnioskodawczyni, decyzją tę zmienił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku, który wyrokiem z dnia 20 maja 1996 r. [...] przyznał ubez-
pieczonej prawo do wcześniejszej emerytury z dniem 1 lipca 1995 r. Sąd Wojewódzki w
oparciu o świadectwo pracy ustalił, że odwołująca się została z pracy w Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w D.B. zwolniona z dniem 30 września 1994 r. z powodów
ekonomicznych w trybie art. 10 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r, Nr 4, poz. 19
ze zm.). Pierwotną decyzją z dnia 17 czerwca 1995 r. ZUS przyznał wnioskodawczyni
emeryturę od dnia 1 października 1994 r. Następnie ustalił, że nie było ku temu podstaw.
Odwołująca była bowiem zatrudniona do dnia 30 czerwca 1995 r. na 3/4 etatu, zaś jej mąż na
1/4 etatu, a od dnia 1 do dnia 15 lipca 1995 r. na 3/4 etatu. Od dnia 18 do dnia 31 lipca 1995
r. skup mleka na podstawie umowy zlecenia prowadził Jerzy K., z którym od dnia 1 sierpnia
do dnia 31 grudnia 1995 r. zawarto umowę o pracę na 3/4 etatu.

W takiej sytuacji organ rentowy uznał, że zlikwidowano jedynie 1/4 etatu, a
zwolnienie wnioskodawczyni nie nastąpiło z przyczyn ekonomicznych. Sąd Wojewódzki nie
podzielił jednak takiego stanowiska i z powołaniem się na judykaturę Sądu Najwyższego
stwierdził, że pojęcie zmniejszenia zatrudnienia obejmuje także skrócenie czasu pracy osób
przyjętych na miejsce zwolnionych pracowników.

Rewizję od tego wyroku, wniesioną przez organ rentowy w dniu 12 lipca 1996 r.,
oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z
dnia 30 października 1996 r. [...] Z powołaniem się na wyjaśnienia wnioskodawczyni oraz
zeznania słuchanego w charakterze świadka Eugeniusza P. - prezesa Zarządu Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w D.B., Sąd Apelacyjny stwierdził, że wskutek spadku skupu
mleka, notowanego we wszystkich 41 zlewniach na terenie działania Spółdzielni, jej Zarząd
podjął decyzję o redukcji zatrudnienia, która w 1995 r. objęła 16 pracowników i w
ostatecznym efekcie przyniosła pracodawcy oszczędność rzędu 9 i 1/2 etatów Nie ma więc
racji organ rentowy, gdy kwestionuje tryb zwolnienia wnioskodawczyni, a tym samym jej
prawo do wcześniejszej emerytury. Wprawdzie w punkcie skupu w S., gdzie pracowała
wnioskodawczyni nie doszło do likwidacji stanowiska pracy, tylko do zmniejszenia łącznego
wymiaru czasu pracy zatrudnionych tam osób z całego etatu do 3/4, ale ustawa o grupowych
zwolnieniach ma również zastosowanie do takich sytuacji.

Kasację od powyższego orzeczenia złożył w dniu 3 grudnia 1996 r. organ rentowy,
zarzucając naruszenie przepisu § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
29 stycznia 1990 r. oraz art. 10 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach i
domagając się "zmiany" zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania wnioskodawczyni od
decyzji z dnia 6 lipca 1996 r. Zwolnienie wnioskodawczyni nie było - zdaniem skarżącego -
spowodowane wyłącznie przyczynami wymienionymi w art. 1 ust. 1 ustawy, a tylko w takim
przypadku stosuje się przepis jej art. 10 ust. 1. Na występowanie również innych przyczyn
zwolnienia wnioskodawczyni wskazuje według skarżącego zbagatelizowany przez Sąd
Apelacyjny fakt, że w zlewni w S. pracodawca rozwiązał umowę z pracownikiem
zatrudnionym na 3/4 etatu, a pozostawił w zatrudnieniu pracownika pracującego na 1/4 etatu.

W odpowiedzi na kasację złożonej w dniu 17 grudnia 1996 r., wnioskodawczyni
wystąpiła o oddalenie skargi organu rentowego.


Sąd Najwyższy rozważył co następuje:


Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w
sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z przyczyn dotyczących
zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27) stanowi w § 1 ust. 1, że na wcześniejszą emeryturę w
trybie tego rozporządzenia mogą przejść pracownicy, z którymi rozwiązanie stosunku pracy
nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r., Nr 4,
poz. 19 ze zm.). Zwolnienie wnioskodawczyni w takich okolicznościach wynika zarówno z
zaświadczenia będącej jej pracodawcą Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w D.B., jak też z
zeznań prezesa Zarządu Spółdzielni, słuchanego w charakterze świadka. W zeznaniach tych
przekonywująco wykazano, że w 41 zlewniach mleka należących do Spółdzielni nastąpił
spadek jego skupu, który nadal pozostaje na niskim poziomie, a nawet wykazuje dalszą
tendencję zniżkową. Wobec tego Zarząd Spółdzielni postanowił z przyczyn ekonomicznych
zredukować zatrudnienie, które w 1995 r. objęło 16 osób i przyniosło w skali zakładu pracy
likwidację 9 i 1/2 etatu.

O 1/4 etatu obniżył się też wymiar zatrudnienia w punkcie skupu mleka w S., gdzie
pracę wykonywała wnioskodawczyni, choć fakt ten jest dla oceny przyczyn jej zwolnienia
pozbawiony doniosłości. Konieczność dokonania redukcji zatrudnienia z przyczyn
dotyczących pracodawcy podlega bowiem w razie sporu badaniu z perspektywy całego
zakładu pracy, a nie jego poszczególnych komórek organizacyjnych, będących dla danego
pracownika miejscem wykonywania pracy. Zwolnienia wnioskodawczyni z ekonomicznych
przyczyn dotyczących jej pracodawcy nie sposób więc kwestionować na tej podstawie, że w
miejscu wykonywanej przez nią pracy, tj. w zlewni mleka w S., zatrudnienie zmniejszyło się
o 1/4 etatu, gdy tymczasem zainteresowana była tam uprzednio zatrudniona w wymiarze 3/4
etatu. Etatowe zatrudnienie w S. mogłoby też pozostać na dotychczasowym poziomie, a
nawet ulec zwiększeniu, gdyż nie ma przeszkód, aby globalną redukcję zatrudnienia w
zakładzie pracodawca łączył z dostosowywaniem jego skali, czy struktury do potrzeb procesu
pracy na poszczególnych stanowiskach pracy, jego wydziałów, czy placówek terenowych.
Organ rentowy nie miał więc podstaw, aby kwestionować uprawnienie wnioskodawczyni do
wcześniejszej emerytury z tytułu trzydziestopięcioletniego stażu ubezpieczeniowego, co
słusznie orzekły Sądy obu instancji i na co zwracała też uwagę opinia Rady Nadzorczej
Oddziału z dnia 23 listopada 1995 r. [...]

Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji.

N o t k a

W orzecznictwie i doktrynie występuje rozbieżność w kwestii, czy zmniejszenie zatrudnienia
(rozumiane jako zmniejszenie liczby pracowników) jest w ogóle przesłanką stosowania ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. w przypadku zwolnień indywidualnych. Przykładowo w postanowieniu SA w
Gdańsku z dnia 30 czerwca 1993 r., III APr 49/93 (OSP 1994 z. 7-8 poz. 127 z aprobującą glosą
I. Sierockiej - patrz też W. Sanetra "Wypowiedzenie umowy o pracę po ostatniej nowelizacji kodeksu
pracy" PiZS 1996 nr 5 s. 37) stwierdzono, że zmniejszenie zatrudnienia, o którym mowa w art. 1 ust.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990
r., Nr 4, poz. 19 ze zm.), nie jest przesłanką nabycia prawa do odprawy w przypadku zwolnienia indy-
widualnego dokonanego na podstawie art. 10 ust. 1 tej ustawy.

Inaczej Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 grudnia 1994 r., I PZP 52/94 (OSNAPiUS
1995 nr 9 poz. 107, OSP 1995 z. 11 poz. 238 z krytyczną glosą I. Sierockiej; patrz też: W. Sanetra
"Wypowiedzenie umowy o pracę po ostatniej nowelizacji kodeksu pracy" PiZS 1996 nr 5 s. 37; L.
Florek T. Zieliński "Prawo pracy" C.H. Beck W-wa 1996 s. 103; L. Florek "Prawo pracy Unii Euro-
pejskiej" [w:] "Europejskie prawo pracy i ubezpieczeń społecznych" pod red. L. Florka W-wa 1996 s.
43 ), według której zm niejszenie zatrudnienia jest warunkiem nabycia prawa do odprawy pieniężnej
z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.) w przypadku indywidualnego zwolnienia pracownika na
podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 tej ustawy. Patrz też: wyrok z dnia 5 lutego 1991 r., I PR
441/90 (nie publikowany - powołany przez T. Liszcz "Prawo pracy" Gdańsk 1996 s. 236 i L. Florka
"Zwolnienia pracowników z przyczyn dotyczących zakładów pracy" W-wa 1992 s. 12; wyrok SA w
Katowicach z dnia 28 marca 1991 r., III APr 16/91 (OSA 1991 nr 1 s. 24 ) i wyrok z dnia 6 stycz-
nia 1995 r., I PRN 119/94 (OSNAPiUS 1995 nr 12 poz. 146).

Pamiętać też należy, iż Sąd Najwyższy uznał w uchwale z dnia 16 marca 1994 r., I PZP
7/94 (OSNAPiUS 1994 nr 2 poz. 25), że zmniejszenie zatrudnienia, o którym mowa w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązyw ania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990
r., Nr 4, poz. 19 ze zm.) oznacza także zmniejszenie wymiaru czasu pracy osób przyjętych do pracy w
miejsce zwolnio nych pracowników.
========================================