Wyrok z dnia 19 grudnia 2001 r.
II UKN 698/00

Równoczesne okresy podlegania różnym ubezpieczeniom społecznym
nie są sumowane przy obliczaniu okresów wymaganych do ustalenia prawa do
świadczeń emerytalnych lub rentowych.


Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2001 r. sprawy z wniosku
Oxanny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o prawo
do emerytury, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 8 czerwca 2000 r. oddalił apelację ubezpieczonej Oxanny K. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 13
stycznia 1999 r. oddalającego odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej
przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury na podstawie art. 27 ustawy o z.e.p. z
uwagi na nieudokumentowanie 30 letniego okresu ubezpieczenia. W sprawie tej or-
gan rentowy ustalił, że ubezpieczona legitymuje się okresami ubezpieczenia w łącz-
nym rozmiarze 27 lat 1 miesiąca i 8 dni. Do tych okresów zaliczył jej okres opłacania
składek na rolnicze ubezpieczenia społeczne, który nie pokrywał się z innymi okre-
sami ubezpieczenia, a ponadto odmówił zaliczenia okresu pracy świadczonej na
podstawie zlecenia od 1 sierpnia do 31 grudnia 1971 r. z uwagi na niewykazanie
wymiaru godzin pracy i wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. Ustalenia po-
twierdził Sąd pierwszej instancji, który uznał, iż ubezpieczona nie legitymuje się
okresami ubezpieczenia w rozmiarze gwarantującym jej prawo do emerytury na pod-
stawie art. 27 ust. 1 pkt 1 ustawy o z.e.p. Sąd Apelacyjny wskazał, iż przepisy prawa
ubezpieczeń społecznych nie dopuszczają niejako podwójnego zaliczania przypa-
dających w tym samym czasie (pokrywających się) okresów ubezpieczenia w razie
zbiegu opłacania składek na pracownicze i rolnicze ubezpieczenie społeczne. Roz-
strzygający kwestię takiego zbiegu art. 15 ust. 3, 3a i 3b ustawy o rewaloryzacji eme-
rytur i rent przewidywał zwiększenie świadczenia z tytułu opłacania składek na rolni-
cze ubezpieczenia społeczne, a nie ,,wydłużenie" okresów składkowych o okres opła-
cania tych składek, albowiem w razie zbiegu w czasie okresów składkowych, nie-
składkowych lub traktowanych jako składkowe uwzględnia się okres najkorzystniej-
szy, którym był okres podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.
Zgodne z prawem było także uwzględnienie okresów nieskładkowych w wymiarze
1/3 uwzględnionych okresów składkowych. Natomiast ubezpieczona nie wykazała, iż
w okresie od 1 sierpnia do 31 grudnia 1971 r. wykonywania pracy na podstawie
umowy zlecenia uzyskiwała z tego tytułu dochód w wysokości co najmniej połowy
miesięcznego najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, co było nie-
zbędnym warunkiem zaliczenia tego okresu do stażu emerytalnego.
W kasacji ubezpieczonej podniesiono zarzuty: 1. niewłaściwego zastosowania
art. 13 ust. 3 pkt 2 i art. 27 ustawy o z.e.p. w związku z art. 186 i art. 195 pkt 5 i 7
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych; 2. naruszenia art. 316 § 1 KPC, które mogło mieć wpływ na wynik
sprawy. Domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do po-
nownego rozpoznania, z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego.
W ocenie wnoszącego kasację, Sądy meriti nie dostrzegły zmiany stanu praw-
nego. Została uchylona zarówno ustawa o z.e.p. (art. 195 pkt 5 ustawy o emerytu-
rach i rentach), jak i ustawa o rewaloryzacji emerytur i rent (art. 195 pkt 7 ustawy o
emeryturach i rentach). Zgodnie z art. 316 § 1 KPC, wymagało to zbadania upraw-
nień emerytalnych ubezpieczonej pod rządem ,,nowej ustawy", uwzględniając ,,nowy
kontekst normatywny oraz normatywną treść przepisów przejściowych" i ,, z tej kon-
frontacji wyciągnąć właściwe wnioski potrzebne dla rozstrzygnięcia sprawy obywatel-
ki, a między innymi wybrać ustawę emerytalną dla wnioskodawczyni korzystniejszą".
Ponadto okres nauki w szkole wyższej wnioskodawczyni od 1 października 1963 r.
do 28 lutego 1969 r., poprzedzony okresem zatrudnienia od 5 grudnia 1962 r. do 31
maja 1963 r., należałoby jej zaliczyć jako ,,okres składkowy zatrudnienia, zgodnie z
wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 13 ust. 3 pkt 2 ustawy emerytalnej z 1982 r.",
która ,,wydaje się dla niej korzystniejsza". Także składkowy okres ubezpieczenia
społecznego rolników obejmujący co najmniej 6 udowodnionych lat powinien być
uwzględniony jako okres ,,uzupełnieniowy" na podstawie tej ustawy emerytalnej, co
oznaczałoby spełnienie wymagań określonych
w art. 27 ustawy o z.e.p.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty kasacji dotyczące naruszenia przepisów art. 186 i art. 195 pkt 5 i 7
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 118, poz. 887 ze zm.), derogujących przepisy ustawy o z.e.p.
i ustawy rewaloryzacyjnej, są oczywiście chybione, jeżeli zważyć, że przedmiotem
postępowania był wniosek emerytalny i decyzja organu rentowego sprzed dnia wej-
ścia w życie ustawy o emeryturach i rentach, tymczasem zgodnie z art. 186 ust. 2 pkt
1) przepisy tej ustawy stosuje się do wniosków zgłoszonych od dnia 1 stycznia 1999
r., to jest od dnia wejścia jej w życie (art. 196). Ponadto Autor kasacji nie wskazał,
które konkretne przepisy tej ustawy są w jakimkolwiek zakresie korzystniejsze dla
ubezpieczonej od przepisów ustaw poprzednio obowiązujących, przeciwnie w kasacji
wskazuje na naruszenie korzystniejszych - w jego ocenie - przepisów ustawy o z.e.p.
Sąd Najwyższy, który rozpoznaje kasację w granicach wyartykułowanych zarzutów
kasacyjnych (art. 39311 KPC), nie ma powinności wyręczania pełnomocnika skarżą-
cej z obowiązku wskazywania konkretnych przepisów prawa materialnego, które - w
jego mniemaniu - są korzystniejsze dla ubezpieczonej. Trzeba zatem jedynie wska-
zać, że w aktualnym stanie prawnym zasady nabywania uprawnień emerytalnych dla
osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (art. 29 ustawy o emeryturach i
rentach) są określone podobnie jak w poprzednio obowiązujących ustawach (art. 27
ustawy o z.e.p.), a zatem w rozważanej kwestii pomiędzy tymi aktami ustawowymi
nie ma relacji korzystniejszej ustawy emerytalnej.
W dalszej części skrżący opiera się na zarzutach dotyczących naruszenia
przepisów ustawy o z.e.p., które według jego rozumienia normy derogacyjnej z art.
195 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 316 § 1 KPC, nie miały do
ubezpieczonej zastosowania. Autor kasacji błędnie zarzucił Sądowi drugiej instancji
naruszenie korzystniejszego - w jego mniemaniu - art. 13 ust. 3 pkt 2 ustawy o z.e.p.,
który według jego twierdzeń mógł już nie obowiązywać z uwagi na derogujący walor
art. 195 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach. Tymczasem art. 13 ust. 3 pkt 2 ustawy
o z.e.p., który pozwalał traktować okresy nauki w szkole wyższej pod warunkiem
uprzedniego zatrudnienia, jeżeli nauka ta została ukończona przed dniem wejścia w
życie ustawy o z.e.p. jako tzw. okresy zaliczalne do okresów zatrudnienia - nie miał w
sprawie zastosowania, albowiem został zmodyfikowany z dniem wejścia w życie
ustawy rewaloryzacyjnej, która nadała mu nowe brzmienie normatywne. Na podsta-
wie art. 4 ust. 1 pkt 10 ustawy rewaloryzacyjnej - okresy nauki w szkole wyższej na
jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, mogły być uwzględnione w
wymiarze określonym w programie studiów jako tzw. nieskładkowe okresy ubezpie-
czenia. Organ rentowy zaliczył ubezpieczonej okres studiów do okresów nieskładko-
wych, które uwzględnił w rozmiarze nie przekraczającym jednej trzeciej uwzględnio-
nych okresów składkowych, a skarżący nie zakwestionował takiego sposobu wy-
kładni art. 4 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej.
Zarzuty dotyczące nieuwzględnienia składkowego okresu podlegania przez
ubezpieczoną rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu nie mieszczą się w granicach
naruszenia art. 27 ust. 1 ustawy o z.e.p., który w ogóle nie regulował kwestii ,,okre-
sów uzupełnieniowych" rozumianych jako okresy opłacania składek na rolnicze
ubezpieczenia społeczne. W tej sprawie Sąd drugiej instancji prawidłowo zinterpre-
tował przepisy art. 5 w związku z art. 15 ust. 3, 3a i 3b ustawy rewaloryzacyjnej, które
pozwalały traktować okresy opłacania składek na rolnicze ubezpieczenia społeczne
jako okresy uzupełniające wymiar wymaganych składkowych i nieskładkowych okre-
sów ubezpieczenia w zakresie niezbędnym do nabycia prawa do świadczeń emery-
talno-rentowych (art. 5 tej ustawy), bądź przewidywały zwiększenie należnych świad-
czeń (art. 15 ust. 3, 3a i 3b). Natomiast regulacje te nie pozwalały na sumowanie
zbiegających się w czasie składkowych i nieskładkowych okresów ubezpieczenia
społecznego z okresami opłacania składek na rolnicze ubezpieczenia społeczne,
albowiem art. 6 ust. 8 ustawy rewaloryzacyjnej wyraźnie stanowił, iż w razie zbiegu w
czasie takich okresów ubezpieczenia przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnia
się okres korzystniejszy. Oznacza to, że zbiegające się w czasie okresy podlegania
ubezpieczeniom społecznym nie podlegają sumowaniu przy obliczaniu okresów
ubezpieczenia wymaganych do ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych lub
rentowych. W aktualnym stanie prawnym taki sam walor normatywy zawiera art. 11
ustawy o emeryturach i rentach. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 27 ust. 1
ustawy o z.e.p. okazał się oczywiście bezzasadny wobec nieudowodnienia wymaga-
nego 30 letniego stażu ubezpieczenia.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312 KPC.
========================================