Wyrok z dnia 6 września 2000 r.
II UKN 688/99

Zaliczenie do III grupy inwalidzkiej z powodu szczególnego naruszenia
sprawności organizmu wymienionego w § 25 rozporządzenia Ministra Pracy,
Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji le-
karskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu
kierowania na badania przez te komisje oraz szczegółowych zasad ustalania
inwalidztwa (Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.), uważa się za częściową niezdolność
do pracy w pojęciu art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych
ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100,
poz. 461) tylko wówczas, gdy przed dniem 1 września 1997 r. ustalone zostało z
tego tytułu prawo do świadczeń.


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Stefania Szymańska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 września 2000 r. sprawy z wniosku
Elżbiety W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o rentę,
na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z
dnia15 czerwca 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Elżbieta W., ubezpieczona z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od
dnia 15 lutego 1990 r., złożyła w dniu 16 października 1995 r. wniosek o rentę inwa-
lidzką. Orzeczeniem Obwodowej i Wojewódzkiej Komisji Lekarskich do spraw Inwa-
lidztwa i Zatrudnienia została zaliczona do III grupy inwalidztwa po ustaleniu, że in-
walidztwo to istnieje od listopada 1994 r. Organ rentowy, na podstawie art. 9 ust. 4
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz.
250 ze zm.), zawierającego warunek inwalidztwa całkowitego (II lub I grupy), decyzją
z dnia 27 grudnia 1995 r., odmówił prawa do wnioskowanego świadczenia. Odwoła-
nie od tej decyzji oddalił Sąd Wojewódzki w Gdańsku wyrokiem z dnia 31 stycznia
1997 r., potwierdzając ograniczenie zdolności ubezpieczonej do wykonywania do-
tychczasowego zatrudnienia w stopniu III grupy inwalidztwa. Sąd Apelacyjny w
Gdańsku uwzględnił apelację ubezpieczonej i - uchylając powyższy wyrok orzecze-
niem z dnia 17 czerwca 1997 r. - wskazał na konieczność ponownego rozpoznania
sprawy i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego okulisty celem ustalenia rodzaju
schorzenia narządu wzroku, stopnia jego nasilenia oraz wpływu na zdolność do wy-
konywania przez skarżącą zatrudnienia.

Rozpoznając sprawę ponownie, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych okulistów, którzy
rozpoznali u ubezpieczonej jednooczność. Stwierdzili, że żaden z zawodów ubezpie-
czonej, czyli ani wyuczony i wykonywany zawód maszynistki, ani inne wykonywane
przez nią zawody (dozorcy, wartownika, sekretarki, referenta, sprzedawcy, robotnika
gospodarczego, inspektora kulturalno-oświatowego oraz prowadzenie działalności
gospodarczej w formie handlu prasą, książkami i artykułami drogeryjnymi w kiosku)
nie wymagały obuocznego widzenia. Sąd mając na względzie to, że wniosek rentowy
został złożony w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 września 1997 r.
odniósł to ustalenie do przepisu § 25 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw
inwalidztwa i zatrudnienia, trybu kierowania na badania przez te komisje oraz szcze-
gółowych zasad ustalania inwalidztwa (Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.), według które-
go jednooczność jako szczególne naruszenie sprawności organizmu uzasadniało -
bez względu na zachowanie zdolności do pracy - zaliczenie do III grupy inwalidztwa.
Biorąc zaś za podstawę stan prawny istniejący w chwili wydania wyroku, ocenił
ustalone fakty według art. 6 ust. 3 lit b oraz art. 1 pkt 2 w związku z art. 11 ust. 1
ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emery-
talnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) oraz w związku z art.
9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. (w brzmieniu obowiązującym od dnia 1
września 1997 r.) i stwierdził, że ubezpieczona jest częściowo niezdolna do pracy.
Wyrokiem z dnia 23 września 1998 r. zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając jej
rentę z tytułu tej niezdolności od dnia 1 listopada 1997 r. na stałe.

W apelacji organ rentowy zarzucił, że Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo
ustalił niezdolność ubezpieczonej do pracy, skoro stwierdził. że nie wykonywała
nigdy pracy wymagającej obuocznego widzenia, a więc, że nie utraciła zdolności do
wykonywania zatrudnienia dotychczasowego.

Sąd Apelacyjny, po przeprowadzeniu dowodu z dodatkowych wyjaśnień bieg-
łego okulisty, po odniesieniu się przez niego do dalszego osłabienia wzroku, powo-
dującego niezdolność do prac precyzyjnych, ciężkich i na wysokościach, wyrokiem z
dnia 15 czerwca 1999 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Motywy orze-
czenia reformatoryjnego sformułował jako wynik oceny, że schorzenie wzroku nie
stanowi o niezdolności do pracy wykonywanej przez ubezpieczoną. Sąd drugiej in-
stancji jednocześnie stwierdził, że nie nabyła ona nigdy prawa do świadczeń ani w
myśl przepisów obowiązujących w dacie wniosku, gdyż nie została zaliczona co naj-
mniej do II grupy inwalidztwa, ani według przepisów obowiązujących w dacie orzeka-
nia, gdyż nie została uznana za niezdolną do pracy (argument z art. 11 ust. 1 pkt 2
ustawy zmieniającej z dnia 28 czerwca 1996 r.).

Kasacja ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego oparta została na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 23 i art. 24
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 1997 r. Na uzasadnienie tej
podstawy skarżąca podniosła, że "naruszenie prawa materialnego polega na nie-
przyjęciu przez Sąd drugiej instancji - wbrew ustalonemu stanowi faktycznemu - że
jest częściowo niezdolna do pracy od listopada 1997 r." Zdaniem skarżącej, Sąd przy
ocenie jej zdolności do pracy oparł się na nie dość spójnych i niewystarczająco kon-
sekwentnych wnioskach opinii biegłego okulisty i nie uwzględnił faktu stałego pogar-
szania się jej wzroku i wpływu tego pogorszenia na jej zdolność do pracy. Podstawę
zaskarżenia wywiedzioną z art. 3931 pkt 1 KPC skarżąca powiązała z kwestionowa-
niem dowodów oraz prawidłowości dokonanych ustaleń faktycznych, bowiem twier-
dziła, że jako osoba jednooczna nie może wykonywać pracy w wyuczonym zawodzie
maszynistki, a także innych zawodach, które starała się podejmować. W oparciu o tę
podstawę skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja, jako środek odwoławczy przenoszący sprawę przed Sąd Najwyższy
celem dokonania kontroli orzeczenia sądu drugiej instancji z punktu widzenia naru-
szenia prawa, może zostać oparta wyłącznie na ściśle określonych podstawach.
Podstawę zaskarżenia stanowić więc może albo naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, albo naruszenie przepisów
postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Wyni-
ka z tego, że niezbędne jest wskazanie w kasacji naruszenia prawa, czyli konkret-
nych przepisów, wyjaśnienie na czym to naruszenie polegało i - gdy chodzi o naru-
szenie przepisów postępowania - jaki wywarło lub mogło wywrzeć wpływ na wynik
sprawy. Brak bliższego określenia podstawy kasacyjnej albo jej uzasadnienia stano-
wi wadę dyskwalifikującą pismo jako kasację bez możliwości jej uzupełnienia, i pro-
wadzi do jej odrzucenia (art. 3933 i 3935 KPC, por. też: orzeczenia Sądu Najwyższe-
go z 20 listopada 1996 r., I PKN 22/96, OSNAPUS 1997, nr 5, poz. 74, z 11 marca
1997 r., III CKN 13/97, Biuletyn SN 1997, nr 5, s.17, z 9 marca 1936 r., C.III. 915/35,
Zb.Urz. 1936, poz. 466, z 21 października 1938 r., C.II. 325/38, OSP 1939, nr 3, poz.
148 oraz uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30 kwietnia 1938 r., C.III.
319/37, Zb.Urz. 1938, poz. 303). W związku z tym, przytoczenie w rozpoznawanej
kasacji podstawy kasacyjnej z art. 3931 pkt 2 KPC bez wskazania na naruszenie ja-
kiegokolwiek przepisu postępowania, oznacza , że w zakresie tej podstawy nie
spełnia wymagań stawianych temu środkowi zaskarżenia. Jak jednak trafnie zauwa-
żono (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 września 1997 r., III CKN
174/97, nie publikowane, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r., III
CKN 460/97, nie publikowany; wyrok z dnia 4 grudnia 1997 r., III CKN 280/97, nie
publikowany oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1998 r., II CZ
60/98, OSNC 1998 nr 11, poz. 190 ), nie jest możliwe odrzucenie kasacji w odniesie-
niu tylko do jednej z podstaw lub tylko co do części zarzutów, w sytuacji, gdy ze
względu na inną podstawę albo zarzuty zgłoszone w jej ramach, wniesiony środek
odwoławczy jest dopuszczalny.

Odnosi się to do podstawy kasacyjnej z art. 3931 pkt 1 KPC, w ramach której
wskazano przepisy art. 23 i 24 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Uzasadnienie za-
rzutu obrazy tych przepisów nie zostało jednak w kasacji powiązane z wywodem ju-
rydycznym, lecz sprowadziło się do prezentowania przez skarżącego własnej wersji
stanu faktycznego, polegającego na twierdzeniu, że "ubezpieczona jest częściowo
niezdolna do pracy od listopada 1997 r.", a więc do przywołania faktu, który w postę-
powaniu dowodowym nie znalazł potwierdzenia. Upadek podstawy naruszenia prze-
pisów prawa procesowego, a więc jedynej drogi, jaka w postępowaniu kasacyjnym
mogła doprowadzić do obalenia lub podważenia ustaleń dokonanych przez Sąd
drugiej instancji, spowodował, że poza granicami rozważań Sądu Najwyższego (por.
art. 39311 KPC) pozostały wywody kasacji stanowiące polemikę z ustaleniami stanu
faktycznego, który stał się dla Sądu Najwyższego wiążący (art. 39315 KPC).

Mając zatem na względzie, że skoro ustalone zostało - płynące z przeprowa-
dzonych w sprawie dowodów - niespełnienie przez skarżącą przesłanki niezdolności
do pracy, należy stwierdzić, że Sąd drugiej instancji nie popełnił błędu, odmawiając
zastosowania wskazanych w kasacji przepisów, gdyż ustalony stan faktyczny nie
odpowiada ich hipotezie. Przepisy te (art. 23 i art. 24 ustawy o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) nie zostały również
naruszone przez ich zastosowanie w związku z przejściowym przepisem art. 11 ust.
2 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu eme-
rytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), albowiem skarżąca
była uznana za inwalidkę III grupy według przepisu art. 23 ust. 1 w związku z art. 24
ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 września 1997 r. wyłącznie z powo-
du jednooczności, czyli szczególnego naruszenia sprawności jej organizmu. Przed tą
datą nie powstało po jej stronie prawo do renty inwalidzkiej, gdyż jako ubezpieczona
z tytułu wykonywania działalności gospodarczej nie wykazała, że jest co najmniej
inwalidką I lub II grupy, czyli osobą niezdolną do wykonywania jakiegokolwiek za-
trudnienia (por. art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin, jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).

Przepis art. 9 przytoczonej ustawy uległ od dnia 1 września 1997 r. zmianie na
mocy art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. przez skreślenie jego ustępu 4; w
konsekwencji po stronie osób objętych ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia działal-
ności gospodarczej prawo do renty powstaje po stwierdzeniu niezdolności do pracy
w każdym stopniu. Ta zmiana warunków do świadczeń z ubezpieczenia społecznego
następuje według przepisu przejściowego art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28
czerwca 1996 r., z którego wynika, że za osoby częściowo niezdolne do pracy po
dniu 1 września 1997 r. uważa się osoby mające prawo do świadczenia wskutek zali-
czenia do III grupy inwalidztwa na podstawie przepisów dotychczasowych. Skarżą-
cej, która nie miała ustalonego prawo do świadczeń, albowiem przed dniem 1 wrze-
śnia 1997 r. nie została zaliczona do II grupy inwalidztwa, przepis ten, którego istotę
stanowi zachowanie praw nabytych, nie objął. Po wskazanej dacie natomiast nie zo-
stała stwierdzona jej niezdolność do pracy według ocen przewidzianych w przepisie
art. 23 ust. 1 w nowym brzmieniu, nadanym przepisem art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28
czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpie-
czeniu społecznym, toteż nie nabyła prawa do świadczeń z tytułu niezdolności do
pracy. Uprzednie zaliczenie jej do III grupy inwalidztwa, wyłącznie z powodu szcze-
gólnego naruszenia sprawności organizmu (§ 25 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac
i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do
spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu kierowania na badania przez te komisje oraz
szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa - Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.), mogłoby
być uznane za częściową niezdolność do pracy w pojęciu art. 23 ust. 3 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 28 czerwca 1996 r. tylko wówczas, gdyby przed dniem 1
września 1997 r. z jego tytułu ustalone zostało prawo do świadczeń. Wymaga jesz-
cze rozważenia kwestia, że sprawa została wszczęta na skutek wniosku zgłoszone-
go i nie załatwionego przed dniem 1 września 1997 r., zatem przy jej rozpoznawaniu
stosuje się - z mocy art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. - przepisy do-
tychczasowe traktujące o prawie do świadczeń uzależnionym od ustalenia grupy in-
walidztwa. W związku z tym postępowanie w sprawie nie może doprowadzić do
stwierdzenia inwalidztwa, czyli nieistniejącej już kategorii ryzyka ubezpieczenia spo-
łecznego, gdyż przy rozpoznawaniu takich spraw znajduje odpowiednie zastosowa-
nie art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej. Zgodnie z tym przepisem, ocena prawa do
renty następuje stosownie do nowego brzmienia przepisów art. 23 i 24 ustawy o
z.e.p. Według przepisu art. 23 ust. 1 w tym brzmieniu, osobą niezdolną do pracy jest
osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy
po przekwalifikowaniu. Stwierdzenie niezdolności do pracy w znaczeniu prawnym
stanowi wynik oceny, w jakim stopniu naruszenie sprawności organizmu osoby danej
płci i w określonym wieku, przy uwzględnieniu możliwości jej odzyskania przez
leczenie i rehabilitację (element biologiczny), wpływa na możliwość wykonywania
przez nią pracy zgodnej z poziomem wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofi-
zycznych, przy negatywnym rokowaniu co do celowości przekwalifikowania (element
socjalno-ekonomiczny). Ocena prawa ubezpieczonej do renty według tych kryteriów,
przy ustaleniu, że mimo pogorszenia widzenia w oku lewym, nie utraciła - jak stanowi
art. 23 ust. 3 ustawy o z.e.p. (w brzmieniu Dz.U. z 1996 r. Nr 100, poz. 461) - w
znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji i może bez
przeciwwskazań medycznych wykonywać wiele prac powszechnie kwalifikowanych
jako "prace umysłowe", jest negatywna.

Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie
art. 39312 KPC.
========================================