Wyrok z dnia 14 grudnia 2001 r.
II UKN 678/00

W zakresie ustalania uprawnień rentowych, szczegółowe postanowienia
art. 17 i 18 Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Nie-
miec o zabezpieczeniu społecznym, sporządzonej w Warszawie dnia 8 grudnia
1990 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 108, poz. 468) mogą być stosowane wyłącznie do
osób będących pracownikami, w tym górnikami lub kolejarzami, podlegających
jednemu z ustawodawstw o zabezpieczeniu społecznym, do których stosuje się
ta Umowa.


Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2001 r. sprawy z wniosku
Marka S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 czerwca 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 7 czerwca 2000 r. zmienił zaskarżony przez organ rentowy wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 31 stycznia
1999 r., zmieniający odmowną decyzję rentową z dnia 10 grudnia 1998 r. i przyzna-
jący ubezpieczonemu Markowi S. prawo do okresowej renty z tytułu częściowej nie-
zdolności do pracy, w ten sposób, że oddalił odwołanie ubezpieczonego. W sprawie
tej ustalono, że ubezpieczony w okresie od 1 stycznia 1985 r. do 30 czerwca 1994 r.
był zatrudniony i podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na terenie
Niemiec. Od 1 czerwca 1995 r. do 17 maja 1998 r. prowadził działalność gospodar-
czą w Polsce i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniu. Stan zdrowia powoduje jego
okresową niezdolność do pracy. Na podstawie takich ustaleń Sąd pierwszej instancji
uznał, że do wymaganego okresu ubezpieczenia należy uwzględnić okres pracy i
ubezpieczenia w Niemczech, co ma uzasadnienie prawne w postanowieniach art. 5
ust. 4 i art. 9 polsko-niemieckiej umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. o zabezpieczeniu
społecznym. Stanowiska tego nie podzielił Sąd Apelacyjny, który zwrócił uwagę, iż
postanowienia tej umowy mają zastosowanie wyłącznie do pracowników, a zatem
poza zakresem jej normatywnego zastosowania pozostają pozapracownicze systemy
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Sąd wywiódł taki wniosek z brzmienia po-
stanowień ogólnych art. 1-5 umowy, które wytyczają zakres podmiotowy i przedmio-
towy tego aktu normatywnego oraz stanowią reguły interpretacyjne unormowań
szczegółowych, których wykładnia nie może wykraczać poza ramy zakreślone przez
postanowienia ogólne.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonego podniósł zarzut naruszenia prawa
materialnego - postanowień art. 2, 17 i 18 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. między
Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecz-
nym - przez bezpodstawne przyjęcie, że nie miały one zastosowania w sprawie, co
jest sprzeczne z art. 2 i 32 Konstytucji RP. Na tej podstawie domagał się zmiany za-
skarżonego wyroku i przyznania ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy na dwa lata, poczynając od dnia 1 maja 1998 r. W ocenie
skarżącego ubezpieczony legitymuje się wymaganym okresem ubezpieczenia, do
którego, należało zaliczyć, zgodnie z art. 1 pkt 5 i art. 17 umowy, okres ubezpiecze-
nia w Niemczech, a tylko stosownie do brzmienia art. 18 umowy proporcjonalnie do
przepracowanych okresów w Polsce i w Niemczech ustalić wysokość należnej mu
renty z tytułu niezdolności do pracy. Dokonana przez Sąd Apelacyjny wykładnia po-
stanowień umowy była zawężająca i sprzeczna z art. 2 Konstytucji, a przeto dyskry-
minująca ubezpieczonego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wstępnie trzeba podkreślić, że polskim systemem ubezpieczeń społecznych
objęci są pracownicy lub inne osoby fizyczne podlegające obowiązkowo ubezpiecze-
niom emerytalnemu i rentowemu na podstawie polskiego ustawodawstwa na obsza-
rze Rzeczypospolitej Polskiej (aktualnie art. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm., powoływanej
dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych). Oznacza to, że świadczenia
z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych można co do zasady nabyć jedynie z
tytułu okresów zatrudnienia, służby, innego rodzaju działalności lub pełnienia okre-
ślonej funkcji czy też na innej ustawowo określonej podstawie ubezpieczenia spo-
łecznego na obszarze Państwa Polskiego. Natomiast okresy zatrudnienia (ubezpie-
czenia) poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą być objęte dobrowolnymi
tytułami ubezpieczenia w przypadkach wyraźnie wskazanych w polskim systemie
ubezpieczeń społecznych (art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i
wówczas są objęte polskim ustawodawstwem emerytalno-rentowym, tak jak okresy
zatrudnienia (lub równorzędne z nimi) wykonywane na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej.
Inne okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) poza obszarem Polski mogą być
brane pod rozwagę przy ustalaniu, przyznawaniu lub utrzymaniu świadczeń emery-
talno-rentowych z polskiego ubezpieczenia społecznego tylko na podstawie posta-
nowień międzynarodowych konwencji o zabezpieczeniu społecznym, które na
uzgodnionych zasadach dopuszczają uwzględnianie wzajemnie uzgodnionych okre-
sów ubezpieczenia przy przyznawaniu świadczeń na podstawie ustawodawstw każ-
dego z umawiających się Państw - stron konwencji. Oznacza to na ogół, że obywa-
tele każdego z umawiających się Państw korzystają ze świadczeń przysługujących
im na podstawie narodowych systemów zabezpieczenia (ubezpieczenia) społeczne-
go, które z uwagi na wiążące umowy międzynarodowe powinny uwzględniać kon-
wencyjnie określone zasady wzajemnego zaliczania okresów ubezpieczenia na tere-
nie umawiających się stron. To z kolei oznacza, że przy ustalaniu, przyznawaniu lub
utrzymaniu świadczeń emerytalno-rentowych z każdego z narodowych systemów
ubezpieczenia (zabezpieczenia ) społecznego obywatelom umawiających się Państw
nie można rozpatrywać uprawnień do świadczeń nie objętych wyczerpująco określo-
nym katalogiem rodzajów ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego.
Odnosząc te ogólne sygnalizacje do postanowień Umowy między Rzecząpo-
spolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym, spo-
rządzonej w Warszawie dnia 8 grudnia 1990 r. (Dz.U. Nr 10, poz. 468, powoływanej
dalej jako Umowa) trzeba wskazać, że znajdują one zastosowanie w zakresie usta-
wodawstw o zabezpieczeniu społecznym wymienionych art. 2 ust. 1 Umowy (który w
katalogach zamkniętych wyczerpująco wylicza narodowe ustawodawstwa o zabez-
pieczeniu społecznym, do których stosuje się jej postanowienia). W Rzeczypospolitej
Polskiej Umowa obejmuje świadczenia dla pracowników z tytułu choroby i macie-
rzyństwa, ubezpieczenia wypadkowe oraz zaopatrzenie emerytalne pracowników,
włącznie z systemami zaopatrzenia górników i kolejarzy. W zakresie ustalania
uprawnień rentowych jej szczegółowe postanowienia zawarte w art. 17 i art. 18 mogą
być stosowane wyłącznie do osób będących pracownikami, w tym górnikami lub ko-
lejarzami, podlegającymi jednemu z ustawodawstw o zabezpieczeniu społecznym,
do których stosuje się Umowa. Dlatego zarzuty naruszenia tych postanowień szcze-
gółowych były chybione, albowiem regulacje w nich zawarte mają zastosowanie tylko
do ubezpieczonych objętych przedmiotowym zasięgiem oddziaływania Umowy, za-
wartych w zamkniętym, tj. wyczerpująco określonym katalogu narodowych ustawo-
dawstw określonych w jej art. 2 ust. 1. Skoro skarżący prowadził i był ubezpieczony z
tytułu działalności gospodarczej, to nie mógł nabyć prawa do świadczeń z dziedzin
zabezpieczenia społecznego wymienionych w art. 2 ust. 1 Umowy, tj. świadczeń z
zaopatrzenia emerytalnego pracowników, włącznie z systemami zaopatrzenia górni-
ków i kolejarzy (art. 1 pkt 1 w związku z art. 2 ust. 1 polsko-niemieckiej umowy o za-
bezpieczeniu społecznym). Wykładnia nie narusza konstytucyjnych zasad państwa
prawnego (art. 2 Konstytucji RP) ani równego traktowania obywateli wobec prawa
(art. 23 Konstytucji RP), skoro ubezpieczony nie miał pracowniczego statusu praw-
nego podlegającego oddziaływaniu normatywnemu umowy międzypaństwowej. Pro-
wadzi to do wniosku, że zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nie pozwalają
na dokonywanie rozszerzającej wykładni lub korygowanie autonomicznych postano-
wień ratyfikowanej umowy międzynarodowej (międzyrządowej) w zakresie nie obję-
tym jej normatywnym oddziaływaniem.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC.
Z uwagi na pozbawienie wnioskodawcy praw pracowniczych w związku z re-
presjami stanu wojennego w Polsce - Sąd Najwyższy jedynie incydentalnie zwraca
uwagę na hipotetyczną możliwość normatywnego zastosowania do określenia
uprawnień z zakresu ubezpieczeń społecznych dyspozycji art. 11 ustawy z dnia 24
maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnie-
nia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne
(Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.), tyle że skarżący w żadnym stadium postępowania
nie wskazał na normy tam zawarte, przeto rozwijanie tego nieobjętego granicami ka-
sacyjnego zaskarżenia wątku sprawy było wyłączone (a contrario z art. 39311 KPC).
========================================