Wyrok z dnia 26 maja 1999 r.
II UKN 672/98

O dacie ustania ubezpieczenia rolniczego (art. 3a ust. 4 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z
1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie decyduje data, od której ustalono prawo do
emerytury lub renty, lecz data wydania decyzji przyznającej to świadczenie, w
sytuacji gdy świadczenie jest przyznane od dnia, w którym została wydana de-
cyzja lub od daty wcześniejszej.


Przewodniczący: SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Maria Tyszel, SA
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 maja 1999 r. na rozprawie sprawy z
wniosku Ireny B. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddzia-
łowi Regionalnemu w B. o wysokość świadczenia i ustalenie obowiązku ubezpiecze-
nia, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymsto-
ku z dnia 29 października 1998 r. [...]


z m i e n i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkie-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 9 czerwca 1998 r.
[...] w ten sposób, że oddalił odwołanie Ireny B. od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w B. z dnia 16 lutego 1998 r. [...] i z dnia
26 lutego 1998 r. [...].

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 16 lutego 1998 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go-Oddział Regionalny w B. przyznała wnioskodawczyni Irenie B. prawo do okreso-
wej renty rolniczej i dokonała potrącenia z przyznanego świadczenia zaległych skła-
dek na ubezpieczenie społeczne rolników. Kolejną decyzją z dnia 26 lutego 1998 r.
organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego wnioskodawczyni od II
kwartału 1998 r.
Wnioskodawczyni złożyła odwołanie od obu decyzji zarzucając, że powinna
otrzymać rentę stałą oraz że nie jest zobowiązana do opłacania składek za okres, za
który przyznano jej rentę rolniczą.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznym w Białymstoku zmienił obie zaskarżone decyzje w części dotyczącej
ustalenia obowiązku ubezpieczenia i potrącenia składek za I kwartał 1998 r. i ustalił,
że Irena B. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od I kwartału 1998 r.
oraz nie ma obowiązku opłaty składek za ten okres, natomiast w pozostałej części
odwołanie oddalił.
Sąd ustalił, że pierwsza z zaskarżonych decyzji została wydana w wykonaniu
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 7 stycznia 1998 r. Wyrokiem tym
została zmieniona decyzja organu rentowego z dnia 24 października 1997 r. odma-
wiająca przyznania wnioskodawczyni prawa do renty rolniczej w ten sposób, że
przyznano tę rentę od dnia 25 listopada 1997 r. Żądanie przyznania renty stałej nie
znajduje, zdaniem Sądu, uzasadnienia w treści art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr
7, poz. 25).
Natomiast w zakresie daty ustania ubezpieczenia społecznego rolników i w
zakresie obciążenia wnioskodawczyni składkami na to ubezpieczenie, Sąd uznał de-
cyzję organu rentowego za nieprawidłową. Zgodnie z art.7 ust. 1 i 16 ust. 3 powoła-
nej ustawy, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolnik, który ma ustalone prawo
do emerytury lub renty. Ubezpieczenie społeczne wnioskodawczyni ustało od daty
przyznania prawa do renty, to jest od 25 listopada 1997 r. W myśl art.4 ust.2 obowią-
zek opłacania składki ustaje w ostatnim dniu kwartału, w którym ustało ubezpiecze-
nie. W przypadku wnioskodawczyni obowiązek ten ustał z końcem IV kwartału.
Od tego wyroku, w części zmieniającej decyzję, wniosła apelację Kasa Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w B., zarzucając naruszenie
przepisu art. 3a ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Wyrokiem z dnia 29 października 1998 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych oddalił apelację. Sąd uznał, że nie zachodzi naruszenie przepi-
su art. 3a ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten stanowi,
że obowiązek ubezpieczenia ustaje z końcem kwartału, w którym została wydana
decyzja przyznająca świadczenie, jednak nie wcześniej niż z końcem kwartału, w
którym ubezpieczony nabył to prawo. Zdaniem Sądu, ma tu zastosowanie ostatnia
część tego przepisu, zatem ubezpieczenie wnioskodawczyni ustało z końcem IV
kwartału, w którym nabyła prawo do renty rolniczej.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddział Regionalny w B., podnosząc zarzut naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię art.3a ust.4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25).Określony w tym
przepisie termin ustania ubezpieczenia to koniec kwartału, w którym została wydana
decyzja. Nastąpiło to w I kwartale 1998 r. Przyjęcie wykładni dokonanej przez Sąd
Apelacyjny prowadziłoby do uznania, że data wydania decyzji przyznającej świad-
czenie nie ma żadnego znaczenia w kwestii ustalenia daty ustania ubezpieczenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona, ponieważ dokonana przez Sąd Apelacyjny inter-
pretacja przepisu art. 3a ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25) okazała się wad-
liwa. Przepis art. 3a regulujący ustanie ubezpieczenia społecznego rolników został
wprowadzony ustawą z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585). Ustawa ta weszła w życie 1 stycznia
1997 r.
Do czasu tej nowelizacji za datę ustania ubezpieczenia przyjmowało się datę
ustania warunków, od których uzależnione było objęcie ubezpieczeniem, lub datę
powstania okoliczności wyłączających obowiązek podlegania ubezpieczeniu. Ponie-
waż przepisy art. 7 ust. 1 i 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
wyłączają z obowiązkowego ubezpieczenia rolników i domowników mających ustalo-
ne prawo do emerytury lub renty, za datę ustania ubezpieczenia uznawało się datę,
od której zostało ustalone prawo do jednego z tych świadczeń. Omawiana noweliza-
cja określa w sposób wyraźny datę ustania ubezpieczenia.
Celem tej regulacji - poza wydłużeniem okresu trwania ubezpieczenia do
końca kwartału, za który to okres i tak z mocy art. 4 ust. 2 musiała być opłacona
składka - było umożliwienie osobom, których obowiązek ubezpieczenia ustał, a które
chcą skorzystać z dobrowolnego ubezpieczenia, kontynuowania tego ubezpieczenia
nieprzerwanie. Intencja ta wynika z treści art. 3a ust. 3, który dotyczy ustania ubez-
pieczenia z mocy ustawy, w sytuacji gdy istnieją warunki do objęcia ubezpieczeniem
na wniosek. Na podstawie tego przepisu obowiązkowe ubezpieczenie ustaje z koń-
cem kwartału, w którym doręczono decyzję stwierdzającą ustanie ubezpieczenia.
Przy braku takiego uregulowania zainteresowany nie podlegałby żadnemu ubezpie-
czeniu od ustania okoliczności uzasadniających objęcie ubezpieczeniem z mocy
ustawy do doręczenia decyzji stwierdzającej ustanie ubezpieczenia, która byłaby
podstawą do zgłoszenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem.
Takie same intencje przyświecały uregulowaniu dotyczącemu ustania ubez-
pieczenia w związku z ustaleniem prawa do emerytury lub renty, gdyż przepis art. 7
ust. 3 pozwala na objęcie ubezpieczeniem emeryta lub rencisty na jego wniosek w
zakresie określonym tym przepisem.
Przepis art. 3a ust. 4 stanowi, że jeżeli zostanie złożony wniosek o rentę lub
emeryturę, obowiązek ubezpieczenia ustaje z końcem kwartału, w którym została
wydana decyzja o przyznaniu świadczenia, jednak nie wcześniej niż z końcem
kwartału, w którym ubezpieczony nabył to prawo. O dacie ustania ubezpieczenia nie
decyduje zatem data, od której ustalono prawo do emerytury lub renty, lecz data wy-
dania decyzji przyznającej to świadczenie, w sytuacji gdy świadczenie jest przyznane
od dnia, w którym została wydana decyzja lub od daty wcześniejszej.
Zawarte w ostatniej części przepisu art. 3a ust.4 zastrzeżenie, że ubezpiecze-
nie społeczne ustaje nie wcześniej niż z końcem kwartału, w którym ubezpieczony
nabył prawo do emerytury lub renty, ma zastosowanie w sytuacji, gdy w decyzji
ustalającej to prawo świadczenie jest przyznane od późniejszej daty niż data wyda-
nia decyzji [...], bowiem do daty ustalenia prawa do emerytury lub renty nie występują
okoliczności wyłączające obowiązek ubezpieczenia z mocy ustawy. W przypadku
wydania decyzji ustalającej na przyszłość prawo do emerytury lub renty, ubezpiecze-
nie ustaje z końcem kwartału ,w którym powstaje prawo do tego świadczenia. Jedno-
cześnie zainteresowany ma możliwość kontynuowania ubezpieczenia w zakresie
określonym w art. 7 ust. 3.
Sytuacja taka nie występuje w przypadku wnioskodawczyni. Prawo do renty
rolniczej zostało jej przyznane od daty wcześniejszej niż data wydania decyzji z dnia
16 lutego 1998 r. Można mieć jedynie wątpliwości, czy prawo do świadczenia zostało
przyznane wnioskodawczyni tą decyzją. Decyzja została bowiem wydana w wykona-
niu wyroku zmieniającego decyzję odmawiającą przyznania świadczenia. Skoro
świadczenie zostało przyznane wyrokiem zmieniającym wadliwą decyzję, można
prezentować pogląd, że za decydującą o ustaniu ubezpieczenia datę wydania decyzji
przyznającej świadczenie uważa się datę uprawomocnienia się wyroku. Kwestia ta
jednak nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem wyrok z dnia
7 stycznia 1998 r. uprawomocnił się w I kwartale 1998 r. i w tym samym kwartale wy-
dano na podstawie tego wyroku decyzję. Ubezpieczenie wnioskodawczyni ustało z
końcem I kwartału 1998 r,
Stanowisko Sądów obu instancji było błędne, natomiast prawidłowe były decy-
zje organu rentowego, zarówno w zakresie daty ustania ubezpieczenia, jak i w zakre-
sie ustalenia i potrącenia ze świadczenia składek na ubezpieczenie społeczne za I
kwartał 1998 r. Odwołanie od tych decyzji powinno zostać oddalone.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art.39315 KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================