Wyrok z dnia 12 maja 1999 r.
II UKN 635/98

Na podstawie art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompenso-
waniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty nie-
których wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze
zm.) spadkobiercy emeryta lub rencisty, który zmarł przed wejściem w życie tej
ustawy, nie są uprawnieni do żądania umieszczenia go w spisie osób upraw-
nionych do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych.

Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Beata Gudowska, SA
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 maja 1998 r. sprawy z wniosku
Barbary K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T.M. o
świadectwa rekompensacyjne, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 2 września 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 25 lutego 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie wnioskodawczyni Barbary K. od decyzji Zak-
ładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w T.M. odmawiającej umieszczenia matki
wnioskodawczyni w spisie osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia świadectw
rekompensacyjnych.

Sąd ten ustalił, że matka wnioskodawczyni Anna C., zmarła w dniu 3 marca
1995 r. pobierała emeryturę ze wzrostem 15% podstawy wymiaru z tytułu pracy nau-
czycielskiej. Prawo do tego wzrostu utraciła po wejściu w życie ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).

W ocenie Sądu Wojewódzkiego prawo do nieodpłatnego nabycia świadectw
rekompensacyjnych na podstawie ustawy z dnia 6 marca 1997 r., o zrekompenso-
waniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze zm.) mogą na-
być spełniający określone warunki emeryci i renciści, którzy żyli w dniu wejścia w ży-
cie ustawy, to jest w dniu 12 kwietnia 1997 r. Ustawa ta bowiem nie przywraca utra-
conych dodatków, lecz rekompensuje ich utratę przez przyznanie nowego, innego
prawa. Skoro matka wnioskodawczyni zmarła przed wejściem w życie ustawy, nie
mogła nabyć prawa przewidzianego tą ustawą.

Od tego wyroku wniosła apelację wnioskodawczyni zarzucając błędną wyk-
ładnię art. 3 pkt 2 ustawy powołanej w uzasadnieniu wyroku.

Wyrokiem z dnia 2 września 1998 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił apelację. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu Wojewódz-
kiego uznając, że matka wnioskodawczyni nie nabyła uprawnień do nieodpłatnego
nabycia świadectw rekompensacyjnych. Zarzut wnioskodawczyni nie został
uwzględniony także z tego powodu, że prawo do świadczeń emerytalnych jest ściśle
związane z osobą uprawnioną i nie podlega dziedziczeniu. Jedynie niewypłacone do
dnia śmierci świadczenia mogą być wypłacone na zasadach określonych w art. 104
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).

Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i wskazała następujące pods-
tawy kasacyjne: 1. naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie
art. 104 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników, 2. naruszenie przepisów
postępowania, to jest art. 47714 KPC przez oddalenie odwołania w sytuacji, gdy była
podstawa do jego uwzględnienia i art. 328 § 2 KPC przez brak wskazania w uzasad-
nieniu wyroku motywów i podstawy prawnej rozstrzygnięcia.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Bezzasadny jest zarzut naruszenia przepisu art. 47714 KPC. Przepis ten doty-
czy orzeczeń wydawanych przez sąd pierwszej instancji w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Zasady wyrokowania przez sąd drugiej instancji określone
są w art. 385 i 386 KPC. Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego w tej sprawie był
przepis art. 385 KPC, zgodnie z którym apelacja podlega oddaleniu, jeżeli jest bezza-
sadna. Sąd Apelacyjny uznał apelację za bezzasadną, a w uzasadnieniu wyroku
wskazał zarówno motywy, jak i podstawę prawną rozstrzygnięcia.

Podstawą prawną żądania wnioskodawczyni był przepis art. 3 pkt 2 ustawy z
dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sfe-
rze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent,
przyznający prawo do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych eme-
rytom i rencistom spełniającym określone warunki. Sąd Apelacyjny stwierdził, że
matka wnioskodawczyni wprawdzie spełniała te warunki, gdyż była przed dniem 15
listopada 1991 r. emerytką uprawnioną do wzrostu do emerytury, jednak nie nabyła
uprawnień przewidzianych w powołanym przepisie, ponieważ ustawa zaczęła obo-
wiązywać po jej śmierci. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiada wymogom
art. 328 § 2 KPC i zarzut naruszenia tego przepisu okazał się nieuzasadniony.

Bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia prawa materialnego. Zarzut
ten został sprecyzowany w ten sposób, że przepis art. 104 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników nie ma zastosowania dlatego, że wnioskodawczyni jako
spadkobierczyni matki, która została pozbawiona należnych jej świadczeń, jest
uprawniona do dochodzenia wierzytelności spadkowych.

W rzeczywistości przepis art. 104 ustawy o z.e.p. nie był podstawą rozstrzyg-
nięcia. Sąd Apelacyjny powołał się na ten przepis stwierdzając, że dotyczy on wyp-
łaty świadczeń członkom rodziny zmarłego emeryta lub rencisty, natomiast prawo do
świadczeń nie może być przyznane na podstawie tego przepisu. Omawiany przepis
reguluje zasady wypłaty świadczeń, do których prawo zostało uprzednio ustalone, a
termin wypłaty świadczeń upływał przed śmiercią osoby uprawnionej. W tej sprawie
przedmiotem postępowania było ustalenie prawa zmarłego emeryta do nieodpłatne-
go nabycia świadectw rekompensacyjnych, którego to prawa organ rentowy nie
przyznał. Dopiero przyznanie takiego prawa upoważniałoby osobę uprawnioną do
żądania zrealizowania świadczeń, a w takiej sytuacji wymagałaby rozstrzygnięcia
kwestia, czy realizacja świadczeń po śmierci osoby uprawnionej następuje na zasa-
dach określonych w art. 104 ustawy o z.e.p. Przepis ten ma zastosowanie, gdy
osoba zmarła wszczęła spór o realizację świadczeń, co w niniejszej sprawie nie nas-
tąpiło.

Matka wnioskodawczyni należała do kręgu emerytów i rencistów, którzy utra-
cili prawo do wzrostów lub dodatków do emerytur i rent z tytułu pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze po wejściu w życie ustawy z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent. Trybunał Konstytucyjny orzecze-
niem z dnia 11 lutego 1992 r. K 14/91, uznał za niekonstytucyjne uregulowania tej
ustawy w zakresie pozbawienia emerytów i rencistów praw słusznie nabytych. Orze-
czenie to zobowiązywało ustawodawcę do uregulowań prawnych respektujących
prawa nabyte. W związku z tym orzeczeniem została uchwalona ustawa z dnia 6
marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze bu-
dżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr
30, poz. 164 ze zm.). Ustawa ta określa między innymi sposób zrekompensowania
utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent z tytułu pracy w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 1 ust. 2). Rekompensata
następuje w postaci przyznania prawa do nieodpłatnego nabycia świadectw rekom-
pensacyjnych.

Przed wejściem w życie tej ustawy emeryci i renciści, którzy od daty wskaza-
nej ustawą z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent nie otrzy-
mywali przyznanych im poprzednio wzrostów lub dodatków, nie mieli żadnej podsta-
wy prawnej do żądania wypłaty tych świadczeń ani na zasadach dotychczasowych,
ani w innej postaci. Prawo do zrekompensowania utraty świadczeń zostało im nada-
ne ustawą z dnia 6 marca 1997 r. Osoby, które nie dożyły dnia wejścia w życie tej
ustawy, nie są objęte jej uregulowaniami.

W konsekwencji spadkobiercy emeryta lub rencisty, który zmarł przed wejś-
ciem w życie ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego nie-
podwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodat-
ków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze zm.), nie są uprawnieni do żądania
umieszczenia osoby zmarłej w spisie osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia
świadectw rekompensacyjnych na podstawie art. 3 pkt 2 tej ustawy.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================